بخشی از مقاله
دینداری و سبک زندگی
دین و باورهای دینی بخش عمده ای ظرفیت نظام فرهنگی هر جامعه ای را تشکیل می دهند و از سوی دیگر، دین از نهادهای مهم جهان اجتماعی است و ارزشها و هنجارهای هر جامعه ای بوسیله نهاد دین آن جامعه تعیین می شود. ادیان الهی بوسیله خداوند متعال برای رستگاری و سعادت انسان نازل شده اند. خداوند در دین اسلام بعنوان کاملترین دین، راه و روش زیستن در سطح فردی و اجتماعی را به مسلمانان ارائه کرده است. سبک زندگی لایه رویین و آشکار هویت یک جامعه است که نمایانگر تمایزات جوامع مختلف در زمینه پذیرش باورها و ارزش های دینی می باشد. آنچه در سبک زندگی اسلامی از مسلمانان انتظار می رود رعایت ارزشها و هنجارهای دینی است تا از این طریق به حیات طیبه دست پیدا کنند. در مقاله سعی می شود با روش توصیفی-تحلیلی به ارتباط بین سبک زندگی و دینداری پرداخته شود.
مقدمه
افراد جامعه در طی فرایند اجتماعی شدن ارزشها و هنجارها را فرا می گیرند و این فرایند از بدو تولد تا پایان عمر ادامه دارد. در فرایند اجتماعی شدن از افراد جامعه انتظار می رود ارزشها و هنجارهای جامعه را ملکه ذهن خود نمایند و فرایند نهادی شدن به دقت انجام شود. شهروندان هر جامعه ای از طریق مکانیسمهای رسمی مانند مدرسه و مکانیسمهای غیر رسمی مانند گروه دوستان با نظام فرهنگی جامعه آشنا میشوند.
فرهنگ عبارت است از مجموعه ای از رفتارهای آموختنی، باورها، عادات و سنن که میان گروهی از افراد مشترک است و به گونه ای متوالی توسط دیگران که وارد آن جامعه می شوند آموخته و بکار گرفته می شود. هر فرهنگی ویژگی های خاص خود را دارد که این ویژگی ها، هویت انسانهای متعلق به آن فرهنگ را شکل می دهد. برای شناخت بهتر این هویت، در اینجا به طرح مدل درخت فرهنگ دست می یازیم.
مدلی که در آن فرهنگ به گونه ای استعاره ای مانند همانند درختی تصور می شود که در خاک خاصی رشد کرده و بالنده می شود و شامل اجزایی چون ریشه، تنه، ساقه و در نهایت شاخ و برگ و میوه است. - فرهنگی،. - 32 :1380 همان طور که جلوه های بیرونی درخت مانند شاخ، برگ و میوه از نوع درخت خبر می دهند، سبک زندگی نیز از اعتقادات، باورها، هنجارها و ارزشهای جامعه حکایت می کند.
فرهنگ هر جامعه ای در سه سطح قابل رویت است: اول، مصنوعات فیزیکی - ساختمانها، تزیینات، لباسها، اشیاء و نحوه استقرار آنها - ، دوم، مصنوعات گفتاری - اسمها، داستانها، افسانه ها، تاریخ، قهرمان ها، استعاره ها، سوم، مصنوعات رفتاری - الگوهای رفتاری، سنتها، آداب و رسوم، روشهای تشویق و تنبیه - . - همان، . - 40 سبک زندگی در زندگی روزمره افراد جامعه در این سه سطح قابل رویت و بررسی است و آنچه برای تحلیل گران اجتماعی مهم است میزان سازگاری مصنوعات فیزیکی، گفتاری و رفتاری با آموزه های دینی است - فرهنگی،. - 40 :1380 با توجه به اهمیت سبک زندگی در جامعه مدرن، توجه به این مفهوم در جامعه ایرانی نیز که در معرض مدرنیته است و هم با بسیاری از شاخصه های سبک زندگی مدرن از جمله مصرف، تجملات، پوشش، آرایش، اهمیت بدن، تفریح و غیره مواجه شده است، حائز اهمیت است. - نصرتی، - 102 :1391
مفهوم سبک زندگی
سبک زندگی یکی از مفاهیمی است که در نیمه قرن بیستم مورد توجه جدی و اقبال جامعه شناسان قرار گرفت. این گسترش با محوریت نظریات و آرای جامعه شناسانی همچون ماکس وبر، گیدنز، وبلن، بوردیو، پیترسون انجام گرفت. مفهوم سبک زندگی اولین بار در سال 1929 توسط آلفرد آدلر، روان شناس اجتماعی، مطرح شد. و پس از یک دوره افول، مجددا از سال 1961 مورد اقبال اندیشمندان به خصوص جامعه شناسان قرار گرفت.
در زبان های مختلف از ترکیب »سبک زندگی« در شکل های مختلف یاد شده، در زبان آلمانی - lebenstill - و در زبان انگلیسی در شکل - - style of life/living، - - life style در گذشته و امروز بیشتر به صورت - life style - استفاده شده است. این ترکیب از دو واژه »سبک« و »زندگی« تشکیل می شود. معنای لغوی واژه »زندگی« روشن است - که البته ریشه در کاربرد آن علوم مختلف دارد - . - style - از اصل لاتینی - stilus - و فرانسه قدیم - stylus - است که به معنی اشیای نوک تیز فلزی - مانند نیزه و قلم حجاری - بوده است. - مهدوی کنی، . - 201 :1387
سبک زندگی اصطلاحی است که از 1939 به بعد در زبان انگیسی رواج یافته است و به نظر می رسد تا پیش از آن، جامعه و فرهنگ غربی عموما و بریتانیا خصوصا، نیازی به این مفهوم نداشته است. امروزه این اصطلاح کاربرد عامیانه زیادی در زبان انگلیسی دارد و بیش تر برای توصیف نوع و گونه ای خانه، اسباب و اثاثیه ای که فرد آن را »مطلوب« یا »ایده آل« خود می داند و به کار می برد، گفته می شود - فاضلی، . - 22 :1385
سبک زندگی به بیان ساده، شیوه زندگی است و دال بر الگوهای فردی مطلوب از زندگی، که جهان بینی، نگرش ها و ارزش ها، عادات، وسایل زندگی و همچنین الگوهای روابط اجتماعی، اوقات فراغت و مصرف را در بر می گیرد. سبک زندگی اغلب بیانگرانه است. شخص خود را از طریق سبک زندگی به جهان پیرامونش معرفی می کند. این بدان معنا است که سبک زندگی از طریق چهره ها - انتخاب لباس ها و رفتارها - ، اعمال و کردارها - انتخاب فعالیتهای فراغتی - یا انتخاب وسایل زندگی و حتی انتخاب دوستان بیان می شود - معیدفر، - 71: 1390
در ادبیات جامعه شناسی از مفهوم سبک زندگی دو برداشت و مفهوم سازی وجود دارد، یکی مربوط به دهه 1920، که سبک زندگی معرف ثروت و موقعیت اجتماعی افراد و غالبا به عنوان شاخص تعیین طبقه اجتماعی به کار رفته است. و دوم به عنوان شکل اجتماعی نوینی که تنها در متن تغییرات مدرنیته و رشد فرهنگ مصرف گرایی معنا می یابد. در این معنا سبک زندگی راهی برای تعریف ارزش ها و نگرش ها و رفتارهای - هویت - افراد که اهمیت آن برای تحلیل های اجتماعی روز به روز افزایش می یابد. - مجدی، : 132و. - 133 اهمیت و رواج فزاینده ای مفهوم سبک زندگی در علوم اجتماعی، ظاهرا ناشی از این واقعیت است که سنخ شناسی های موجود نمی توانند تنوع و گوناگونی دنیای اجتماعی را توضیح دهند. - اباذری، . - 6 :1381
فرهنگ علوم اجتماعی سبک زندگی را به نوع زندگی و نوع معیشت ترجمه کرده که منظور چگونگی جریان حیات و شیوه زندگی انسان ها به صورت فردی و گروهی است و چگونگی استفاده ازدرآمد، طول زمان کار، شیوه لباس پوشیدن، تغذیه، نحوه آرایش، محل سکونت، رفتارهای دینی و فرهنگی و ... را شامل می شود. - مجدی، - 133 : 1389 نظر پی یر بوردیو"درباره سبک زندگی در کتاب تمایز - "distinction - 1984 مطرح شده است. بوردیو در این کتاب نوعی جامعه شناسی سلیقه ارائه می دهد و بر نقش زمینه ها و عوامل اجتماعی در شکل گیری ذائقه های زیباشناختی تأکید می کند. بوردیو همچنین به نقش هویت بخش سبک زندگی اشاره می کند و آن را ابزاری برا ی نشان تمایز اجتماعی می داند.
چرا که افراد بر حسب ترکیب نوع و حجم سرمایه های اقتصادی و فرهنگی در موقعیت های متفاوتی قرار می گیرند و در نتیجه سبک های زندگی مختلفی دارند، به عبارتی هر طبقه لباس خاصی می پوشد، نوشیدنی خاص خود را دارد، اوقات فراغت و ورزش متفاوتی دارد و در نهایت سبک زندگی خاص همان طبقه را رقم می زند. بوردیو در نظر داشت تحلیل کند که چگونه گروه های خاص به ویژه طبقات اقتصادی-اجتماعی از میان سایر چیزها، انواع کالاهای مصرفی را به کار می گیرند تا روش زندگی مجزای خود را مشخص کنند.
بنابراین در نگاه بوردیو سبک زندگی، منشأ طبقاتی دارد و برحسب جایگاه افراد در نظام سلسله مراتبی، سبک زندگی آن ها نیز متفاوت است - ربانی، . - 47 :1387 بوردیو، سبک زندگی را نتیجه قابل رویتی از ابراز عادت می داند از نظر او همه چیزهایی که انسان را احاطه کرده است مثل مسکن، اسباب و اثاثیه، کتاب ها، سیگارها، عطرها، لباس ها و غیره بخشی از سبک زندگی او می باشند - مجدی، - 133 : 1389
آنتونی گیدنز، در رهیافت نظری خویش ، بر اهمیت محوری فرآیندهای اجتماعی بازتابی است. به عبارت دیگر، از نظر وی عاملیت درمتن نظم و ترتیبات جامعه مابعد سنتی تبدیل به یک پروژه بازتابی است. از این منظر است که گیدنز، سبک های زندگی را به عنوان یک پروژه بازتابی تعریف می کند. از نظر وی بازتابی بودن سبک های بدین معنی است که؛ هر سبک زندگی در متن خود معنایی ضرورتاً باز و نامتعین دارد.
لذا قطعی نبودن معنای سبک زندگی، یعنی نفی امکان تبیین کامل معنا توسط تعیین کننده های ساختاری و بازتابندگی اشاره دارد به اینکه، معانی فعالیت های سبک زندگی اساساً توسط نیروهای کلان جامعه تعیین نمی شود، بلکه طی فرآیند دادوستد عمومی زیست-جهان های متمایز، معانی روش های استفاده از مواد و مصالح نمادین مصرف انبوه، مبدل به اشیاء و اعمال ملموسی می شوند که استعاره ای برای خودشان است. بازتابندگی، اشاره ای است به استفاده از اطلاعات مربوط به شرایط فعالیت، به عنوان ابزاری برای تنظیم و تعریف مجدد و قاعده مند معنا و چیستی رفتار. - ابراهیمی، - 146 :1389
گیدنز معتقد است که؛ ویژگی خاص مدرنیته، پویایی تأثیرات جهانی و تغییرات پیوسته در رسوم سنتی است. مدرنیته سبب می گردد که افراد، هرچه بیشتر از قید انتخاب هایی که سنت به طور معمول در اختیار آنها قرار می دهد رها شوند و بدین ترتیب فرد را »رودرروی تنوع غامضی از انتخاب های ممکن قرار می دهد و به دلیل آنکه دارای کیفیتی غیر شالوده ای است، چندان کمکی به فرد ارائه نمی دهد تا وی را در گزینش هایی که باید به عمل آورد یاری دهد.« در مجموع، گیدنز سبک زندگی را مجموعه ای کم و بیش جامع از کارکردها تعبیر می کند که فرد آنها را بکار می گیرد، تا از طریق آن، هم نیازهای جاری خود را برآورده سازد و هم، روایتی ویژه را که وی برای هویت شخصی خود برگزیده است، در برابر دیگران مجسم سازد. - ابراهیمی، - 146 :1389
بر این اساس برخی اندیشمندان بر این باورند که سبک زندگی یکی از مهم ترین راهکارهای شناخت خودی از بیگانه است و سبب می شود افراد همسو و همفکر را از افراد غیر همسو تشخیص دهیم. به ویژه در دوران پسامدرن که تکثرگرایی و یکسان گریزی از ویژگی های آن است و شخصیت آدم ها چند پاره، چهل تکه و برآمده از فرهنگ های گوناگون و گاه متضاد است. مسئله سبک زندگی راهکاری در وحدت بخشی افراد جامعه به شمار می آید. از این رو، مارکس وبر معتقد است سبک زندگی ارزش ها و رسم های مشترکی است که به گروه احساس هویت جمعی می بخشد - موسوی گیلانی، . - 125 :1392
سبک زندگی اسلامی
دین عبارت است از برنامه ها و مقرراتی که برای هدایت و راهنمایی افراد بشر تعیین گردیده که خود شامل اصول و فروعی است؛ این مقررات زمانی کامل است که هر سه بعد وجودی انسان - بعد عقلی، بعد احساسی و بعد جسمی - را در بر بگیرد.
مرحله اول دین، اصول عقاید که بعد عقل و ادراک آدمی را شامل می شود.
مرحله دوم دین، اخلاق است که مشتمل بر بعد غرایز، عواطف و احساسات آدمی است.
مرحله سوم دین، فروع و احکام آن است که حاکی از بعد جسمی و اعضاء و جوارح انسان است. - یاریان، . - 104 :1387
دین یکی از اجزاء مهم خرده نظام فرهنگی می باشد که نه تنها بر کارکردهای سایر خرده نظامها نیز تأثیرگذار می باشد، بلکه بر ارزشها و هنجارهای رایج در جامعه نیز مؤثر می باشد. شهید مطهری - ره - دین را به مکتب تعبیر نموده و آن را طرحی جامع و هماهنگ که هدف اصلیش کمال انسان و تأمین سعادت آدمی است می داند - علمی، 1382، . - 64 شهید مطهری - ره - کارکردهای دین را اینگونه بیان می کند، نخستین اثر ایمان، ایجاد بهجت و انبساط است و آن از چندین جهت می باشد:
-1 خوش بینی به جهان و هستی، زیرا آفرینش را هدفدار و هدف را خیر و سعادت معرفی می کند.
