بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بحران هویت با گرایش به سوء مصرف مواد در دانشآموزان انجام شد. روش پژوهش مورد استفاده توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانشآموزان دورهی دوم متوسط شهر اردبیل بود که در سال تحصیلی 1395-96 مشغول به تحصیل بودند که از این جامعه با استفاده از فرمول حجم نمونه در مطالعات همبستگی، نمونهای به حجم 200 نفر به صورت نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب شدند و به دو پرسشنامه مقیاس آمادگی برای اعتیاد - APS - و پرسشنامه بحران هویت پاسخ دادند.
جهت تجزیه وتحلیل دادهها، به منظور بررسی فرضیه و سوال تحقیق، علاوه بر استفاده از شاخصهای آمار توصیفی - مثل میانگین و انحراف معیار - ، از آزمونهای آماری همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون چندگانه استفاده شد. تحلیل دادههای پژوهش با استفاده از نرم افزار spss-23 انجام گرفت. تحلیل دادهها نشان داد که متغیر بحران هویت با گرایش به سوء مصرف مواد رابطه معنیدار مثبتی داشت. با توجه به تأثیر متغیر فوق در پیش بینی کنندگی گرایش به سوء مصرف مواد در دانشآموزان، میتوان از نتایج پژوهش حاضر در برنامههای پیشگیری و درمان اعتیاد به عنوان متغیر تأثیرگذار استفاده کرد.
مقدمه
امروزه مسئله مصرف مواد اعتیادآور از اختلالات بسیار شایع مربوط به روان پزشکی در سراسر جهان است - سینها1، . - 2011 و به بحران اساسی دنیای کنونی تبدیل شده است که سلامت ، رفاه ، ثبات سیاسی ، اقتصادی و ساختار اجتماعی کشورهای مختلف جهان را تهدید میکند - شویز2، . - 2008 در جهانی که در آغازین سالهای هزارهی سوم در آن زندگی میکنیم پدیدهی مواد مخدر و محرکها نه در قالب یک رخداد سادهی اجتماعی بلکه در هیبت یک جنگ اعلام نشده و اصطلاحا به شکل زیر پوستی عمل میکند. مصرف مواد مخدر و داروهای ممنوعه یکی از پدیدههای پیچیده و مولتی فاکتوریال است که جوامع متعددی را گرفتار ساخته است و مصرف آن علاوه بر اینکه در سنین جوانی شروع میشود؛ در هیچ گروه جمعیتی این مقدار سرعت انتشار مصرف وجود ندارد.
با توجه به اینکه بحران مواد مخدر بحران چهارم جهان شناخته شده است - فتح الهی، . - 1390 جهانی که در آن زندگی میکنیم، علیرغم پیشرفتهای علمی و رشد همه جانبه، متاسفانه با آسیبهای بسیار جدی روبروست. چهار بحران مهم دنیا در سالهای اخیر، که باعث ناامنی و نابسامانی شده و از معضلات فراگیر جهان در هزارهی سوم محسوب میشوند، عبارتند از: بحران تخریب محیط زیست، بحران تهدید اتمی، بحران فقر و بحران مواد مخدر و اعتیاد - فتح الهی، . - 1390 کشور ما ایران، نیز به دلیل همجواری با دو کشور تولید کنندهی مواد مخدر - افغانستان و پاکستان - پیوسته در معرض تهدید است. در این میان، به دلایل گوناگون، دانشآموزان نوجوان و جوان، به عنوان جامعه هدف این جنگ نرم قرار گرفته و ما شاهد رشد فزاینده مصرف و تنوع مواد، در بین این گروه از جامعه هستیم.
مواد مخدر و عدم آگاهی کامل از عوارض و عواقب مصرف آن و داشتن نگرش مثبت به آن و تقویت آن نگرش، منجر به ظهور مشکلات بسیار جدی در زمینههای اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی میشود - مومن نسب، . - 1384 دوران بلوغ و نوجوانی یکی از حساسترین دورههای زندگی به شمار میرود، که در این دوره سنی خصوصیاتی از قبیل تشخیص طلبی، اعلام استقلال، مخالفت جویی، خودنمایی، تبعیت از گروههای مرجع و دهها صفات دیگر بروز میکند. دوره جوانی دوره بحران و شورش است. جوان با دارا بودن ویژگیهای خاص خود به دنبال هیجان است و این راه اغلب به بیراهه کشیده میشود - ستوده، . - 1380
در مورد سببشناسی گرایش به سوء مصرف مواد فرضیههای مختلفی بیان شده است و عوامل متفاوتی را در ایجاد آن دخیل میدانند، از جمله عواملی که به عنوان عامل تحولی مطرح است، موضوع هویت و سبکهای هویتیابی است - سیف الهی، . - 1381 از ویژگیهای عصر جدید، جریان سریع و در عین حال پیچیده تحولات میباشد. این سرعت و پیچیدگی در بعضی موارد موجب محدود شدن قدرت تحلیل و بازشناسی رویدادها میگردد.
یکی از مشکلات جدید و نیمه پنهان بشر در دوران پیشرفت تکنولوژی و به تبع آن ارتباطات، بحران هویت است. بحران هویت بدون شک مهمترین آسیب اجتماعی امروز جهان است که علایم آن را میتوان در کلیه روابط اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی به وضوح مشاهده کرد. به عقیده محققان علوم اجتماعی، انسان نوین در میان شهرهای بزرگ و انبوه ارتباطات، بخشی از حقیقت وجودی خویش را از دست داده است و احساس تعلق به جایی نداشته و در خود نمیبیند؛ به عبارتی دچار » از خود بیگانگی«3 یا » بیهویتی«4 شده است.
توجه به این نکته که آغاز این بحران از دوره نوجوانی و جوانی بوده و اهمیت ندادن به آن، باعث تا ثریا کج رفتن شخصیت فرد میگردد، ضرورت بررسی مسئله هویت در نوجوانان و جوانان را بیش از پیش روشن میسازد - هلد5، مک گرو6، . - 1382 به کمک هویت است که افراد به تعریفی از خویشتن میرسند که اگر این تعریف با واقعیت اجتماعی آنها در تعارض باشد، حالتهایی چون عدم پختگی، فشار روانی و مشکلات رفتاری را تجربه میکنند. چگونگی شکلگیری هویت در ایجاد ویژگی-های شخصیت و گرایش به اعتیاد نقش دارد.
نوجوانان در ابتدا به ضبط هویت میپردازند؛ یعنی عقاید والدین و دوستان را میپذیرند و با تجارب خود درگیر میشوند که این دو نیرو باعث میشود که نوجوان دچار آشفتگی شود و به عقاید جدیدی نیاز داشته باشد و به پراکندگی هویت دچار میشود و گاهی وضع بدتر است و نوجوان هیچ هویتی را نمیپذیرد و به وقفه هویت میرسد و در بهترین شرایط مسیر خود را پیدا میکند و به کسب هویت میانجامد.
اگر نوجوان در این مراحل تا قبل از کسب هویت متوقف شود دچار خلاء شخصیتی میشوند، برخی افراد برای پر کردن خلاءهای خود به اعتیاد گرایش پیدا میکنند - شرفی، . - 1380 اگر فرایند هویتیابی نوجوانان مختل شود، نوجوانان دچار بحران هویت یا آشفتگی نقش اجتماعی خود خواهند شد که میتواند سبب بزهکاری، ناسازگاریهای اجتماعی و گرایش به سوء مصرف مواد باشد افرادی که در دستیابی به هویت منسجم شکست میخورند، کسانی هستند که بحران هویت را تجربه کردهاند، آنچه اریکسون آن را سردرگمی نقش نامیده است، این افراد نمیدانند که چه کس یا چه چیز هستند، به کجا تعلق دارند و یا به کجا میروند. آنها ممکن است خود را از صحنهی زندگی عادی، تحصیلی، شغلی و ازدواج عقب بکشند یا در جستجوی هویت منفی به سمت جرم یا مواد کشیده شوند.
