بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر به منظور تعیین رابطه ویژگی های شخصیتی و گرایش به مصرف مواد مخدر در دانش آموزان دختر با نقش واسطه ای فرآیند خانواده انجام شد. جامعه آماری کلیه دانش آموزان دختر دوره متوسطه در سال تحصیلی 1395-1394 در منطقه 11 شهر تهران بودند که با روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای 320 نفر انتخاب شدند. با استفاده از روش تحقیق همبستگی و بوسیله پرسشنامه های ویژگی های شخصیتی مک کری و کوستا - 1990 - ، مقیاس فرآیند خانواده سامانی - - 1387 و تمایل به اعتیاد داده ها جمع آوری و با آزمون های ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندمتغیری تحلیل شدند . نتایج نشان داد که بین ویژگی های شخصیتی روان نژندی و گشودگی در تجربه با گرایش به مصرف مواد مخدر در دانش آموزان دختر رابطه معناداری وجود دارد . - P<0/01 - نتایج نشان داد که فرآیند خانواده به طور معناداری در رابطه بین ابعاد روان نژندی و گشودگی در تجربه با گرایش به مصرف مواد مخدر در دانش آموزان دختر نقش واسطه ای دارد . - P<0/01 - بر اساس نتایج پژوهش می توان نتیجه گرفت که فرآیند خانواده می تواند×بخشی از تاثیر ویژگی های شخصیتی را بر گرایش به مصرف مواد مخدر در دانش آموزان دختر کاهش می دهد.
کلیدواژه ها: ویژگی های شخصیتی، فرآیند خانواده، گرایش به مصرف مواد مخدر، دانش آموزان دختر
مقدمه
اعتیاد یک بیماری جسمانی، روانی و اجتماعی است. همچنین یک حالت مزمن در اثر تکرار مصرف موادمخدر است که دارای این مشخصات می باشد-1 در اثر مصرف مکرر مواد عادت روانی ایجاد می شود و این عادت فرد را به علت نیاز و تمایل روانی به سوء مصرف موادمخدر ترغیب می کند-2 مقدار مواد مصرفیمرتباً رو به افزایش است-3 در اثر قطع دارو، نشانگان محرومیت در شخص معتاد ایجاد می شود -4 اعتیاد به موادمخدر برای فرد یا جامعه حالت زیان آوری ایجاد می کند. به طورکلی وابستگی و سوءمصرف مواد بهعنوان اختلالات مزمن و عودکننده با تأثیرات و پیش آیندهای زیستی، فرهنگی، روانی، اجتماعی، رفتاری و معنوی در نظر گرفته میشود - دیو، گولو و لوکسشن1، . - 2004
مفهوم اعتیاد در طول تاریخ جدید دستخوش تحول چشمگیری شده است. آنچه در تحول این مفهوم اهمیت دارد نقش اختیار واراده فرد معتاد و مسئولیت پذیری شخصی است. از سوی دیگر هر رفتار ناهنجاری وانحرافی محصولی از درون و روان فرد است. کجرو ها و منحرفان افرادی هستند که از نظر روانی و درمانی بیمار به شمار می روند. فرهنگ و واقعیت های اجتماعی نقش چندانی در این فرآیند ندارد و تنها زمینه هایی برای بروز رفتار انحرافی است - ایزدی راد،. - 1391 از دیدگاه اسویل2 اعتیاد به مواد مخدر عمدتأ یک اختلال شخصیتی ویکی از انواع سازگاری بی ثمر زندگی است که افراد با گرایش های شخصیتی خاص ممکن است تحت شرایط مناسب دستیابی وتساهل فرهنگی- اجتماعی آن را انتخاب کنند. عوامل خطرساز در گرایش به اعتیاد در آینده نیست، بلکه بیشتر پیش بینی کننده ها و شاخص های اعتیاد بالقوه اند.
ویژگی های شخصیتی مجموعه ای سازمان یافته و واحدی متشکل از خصوصیاتنسبتاً ثابت و پایدار درافراد است که بر روی هم، یک فرد را از فرد یا افراد دیگر متمایز می سازد. شخصیت عبارت است از مجموعه ای سازمان یافته و واحد از خصوصیات نسبتاً پایدار و مداوم که بر روی هم یک فرد را از سایر افراد متمایز می کنند - حقیقی و همکاران،. - 1383 تحقیقات نشان داده است یکی از زمینه های گرایش به مواد مخدر، ویژگی های شخصیتی افراد است در یک بررسی جامع از آزمون روان شناختی معتادان به هروئین مشخص شد که معتادان افرادی هستند؛ تهاجمی، متوقع، خصومت گرا، عصیان گر ،بی مسئولیت، بازیگوش و خوش گذران و شتاب زده هستند. برخی حتی معتقدند که در بعضی از افراد یک عامل موسوم به شخصیت اعتیادپذیر باعث اعتیاد می شود. این افراد خصوصیتی دارند که به آنها نوعی سماجت، خطرپذیری و حس سیری ناپذیری دائم می دهد - ایزدی راد،. - 1391
از طرف دیگر دوران نوجوانی، مرحله پرکشمکش و گاه دشواری در زندگی است زیرا درست در زمانی که نوجوان با سرعت بی سابقه ای بلوغ جسمانی را می گذراند، اجتماع از او می خواهد که مستقل باشد وروابطش را با همسالان و بزرگسالان تغییر دهد. نوجوان نه تنها باید با مسائلی که مرتبط با تصویر بدنی وی هستند مواجه شود بلکه با مسئله وحدت یافتگی و احساس هویت خویشتن نیز درگیر است. نوجوان درگیر و دار با ناپایداری تمامی تجسم های خویشتن، با همه وجود در راه حفظ هویت خود به مبارزه ای بی امان می پردازد؛ در این زمان اختلال های هویت با فاصله گیری از واقعیت متجلی می شوند - دادستان، . - 1387 تقریبا در 60 درصد موارد، اولین گرایش به مصرف مواد به دنبال تعارف دوستان رخ می دهد. ارتباط و دوستی با همسالان معتاد، بخصوص در دوران نوجوانی، می تواند عامل گرایش به اعتیاد در نوجوانی باشد. مصرف کنندگان برای گرفتن تأیید رفتار خود از دوستان سعی می کنند آنها را وادار به همراهی با خود نمایند - فرجاد و همکاران، . - 1384
ارتباط نادرست در خانواده ها، از عوامل عمده مشکلات نوجوانان است. مشکلی که امروزه در بعضی از خانواده ها مشاهده می شود، وجود نوعی طلاق روانی در بین خانواده ها است؛ یعنی با اینکهخانواده، از نظر قانونی با هم زندگی می کنند، ولی از نظر روانی و درونی، از همدیگر جدا هستند؛ روابط آنان سرد و بی روح و همراه با سرزنش، تهدید و گاه توبیخ و اهانت است .در چنین خانواد های، نوجوان احساس می کند که به خانواده خود تعلق ندارد و والدین را الگوی خوبی برای تبعیت نمی داند.در نتیجه به رفتارهای متعارض و ناسازگار کشانده می شود. احساس حقارت، سرخوردگی، یأس وناامیدی ناشی از این روابط نادرست، می تواند زمینه انواع انحرافات و آسیب های اجتماعی از جمله گرایش به مصرف مواد مخدر را فراهم آورد - احمدی، . - 1385
همچنین نتایج پژوهش سامانی و صداقت - 1388 - نشان دادند خانواده هایی که از فرآیند و محتوای مناسبی برخوردار بودند - خانواده های سالم - عملکرد و پیامدهای روان شناختی مناسب تری در مقایسه با دیگر گونه های خانواده داشتند . همچنین عملکرد خانواده های سالم در زمینه والدگری - تشویق فرزندان،گفت و×شنود بین اعضای خانواده، استفاده از مهارت های ارتباطی مناسب و توانایی مقابله با مشکلات مربوط به فرزندان - در مقایسه با خانواده های غیر سالم و مشکل دار بهتر بود - فینائر1، لارسون وهارپر؛ 2010، به نقل از جلالی، - 1390؟ در پژوهش خود با بررسی فرآیند خانواده و×نشانه×های روان شناختی به×این نتیجه رسیدند که بهبود فرآیند خانواده - سبک های ارتباطی خانواده، مهارت در بیان خود، سبک تربیتی - منجر به کاهش نشانه های اختلالات روان شناختی در نوجوانان می شود. بر این اساس دراین تحقیق به مطالعه نقش واسطه ای فرآیند خانواده در رابطه بین ویژگی های شخصیتی و گرایش به مصرف مواد مخدر در دانش آموزان دختر دبیرستانی در شهر تهران پرداخته شد؟
روش
تحقیق حاضر از نظر طرح تحقیق، توصیفی از نوع همبستگی بود . جامعه آماری این پژوهش دانش آموزان دختر دوره متوسطه در منطقه 11 شهر تهران بودند که در سال تحصیلی 95-1394 در یکی از مدارس این منطقه مشغول به تحصیل بودند و تعداشان حدودا 5000 نفر بودند. با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چندمرحله ای و بر اساس جدول مورگان 320 نفر انتخاب شد.
ابزار پژوهش
برای جمع آوری داده های مورد نیاز از پرسشنامه های زیر استفاده شد.
-1 پرسشنامه ویژگی های شخصیتی
-1پرسشنامه - ویژگی شخصیتی - به منظور فراهم کردن اجرای آسان و نمره گذاری عینی برای نوجوانان وبزرگسالان طراحی شده است. آزمودنی ها به هنگام پاسخ دادن به هر یک از مواد پرسشنامه ، وضع خود را بر روی یک مقیاس5 درجه ای لیکرت رتبه بندی می کنند. تکمیل پرسشنامهمعمولاً 20 دقیقه طول کشید و اگر آزمودنی ها در فهمیدن مواد پرسشنامه مشکل داشتند، توضیحات لازم به زبان ساده و علمی توسط مجری آزمون داده شد. در این پژوهش در برخی از مراکز آزمون به صورت گروهی انجام شد،و در برخی از مراکز به دلیل اینکه افرادی که مایل به مشارکت باشند ،محدود بودن یا به صورت زمان بندی شده در مرکزحضور داشتند، به صورت انفرادی آزمون انجام شد. قبل از پاسخ گویی به مواد پرسشنامه ها، به آزمودنی ها فرصت داده شد تا دستورالعمل آزمون را به طور دقیق مطالعه کنند و ابهام های خود را از طریق سوال کردن رفع نمایند .بر روی پاسخ نامه، اطلاعاتی در مورد ویژگی های فردی آزمودنی - سن - خواسته شده، که توسط آزمودنی گزارش شد بعد از تکمیل پرسشنامه، آزماینده پرسشنامه را بازبینی کرد و مطمئن شد که به همه ی مواد پرسشنامه پاسخ داده شده است.
-2 پرسشنامه تمایل به اعتیاد
پرسشنامه تمایل به اعتیاد دارای 16 سئوال است و هدف کلی آن بررسی میزان تمایل به اعتیاد از سه بعد اجتماعی، فردی و محیطی در افراد مختلف می باشد. این پرسشنامه به صورت محقق ساخته و با استفاده از برخی منابع علمی از قبیل فرجاد و همکاران - 1385 - طراحی گردیده است. بدین ترتیب، به منظور بدست آوردن امتیاز کلی پرسشنامه، مجموع امتیاز همه سئوالات با هم جمع می شوند. بدیهی است که این امتیاز دامنه ای از 16 تا 80 خواهد داشت و هر چه این امتیاز بالاتر باشد، بیانگر میزان تمایل بیشتر شخص پاسخ دهنده به اعتیاد خواهد بود و برعکس.
