بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطهی انعطافپذیری شناختی با گرایش به مصرف مواد در دانشآموزان انجام گرفت. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بود.کلّیهی دانشآموزان دورهی متوسطهی دوّم شهر اردبیل در سال تحصیلی 1394-95 جامعهی آماری این پژوهش را تشکیل میدادند که از میان آنها با استفاده از روش نمونهگیری در دسترس،230 دانشآموز به عنوان نمونه انتخاب شده و به پرسشنامهی انعطافپذیری شناختی دنیس و وندروال و پرسشنامهی آمادگی به اعتیاد زرگر و همکاران پاسخ دادند.
برای تجزیه و تحلیل دادهها از آزمونهای ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون استفاده شد. یافتهها نشان داد که بین انعطافپذیری شناختی با گرایش به مصرف مواد در دانشآموزان رابطهی منفی معناداری وجود دارد. همچنین، نتایج تحلیل رگرسیون آشکار کرد کهتقریباً 12 درصد از کل واریانس گرایش به مصرف مواد در دانشآموزان براساس انعطافپذیری شناختی قابل پیشبینی است. بنابراین، میتوان نتیجه گرفت که انعطافپذیری شناختی از متغیرهای مهم و مرتبط با گرایش به مصرف مواد در دانشآموزان میباشد.
مقدمه
ویژگیهای روانی-اجتماعی دورهی نوجوانی با سایر دورههای زندگی تفاوت عمده دارد. در این دوره، به دلیل شرایط روانی، اجتماعی و عاطفی خاصی که وجود دارد، نوجوانان بیش از کودکان و بزرگسالان با موضوعات جدید و نو اعم از مثبت یا منفی اشتغال ذهنی پیدا میکنند و به سمت آن کشیده میشوند. در واقع، در دوره نوجوانی بیش از هر سن دیگری، نوجوانان از خانه فاصله میگیرند و بیشتر با گروه همسالان روبهرو میشوند و چون از پختگی لازم جهت مقابله با فشارهای گروه به قصد همرنگی برخوردار نیستند، ممکن است با فشارهای مزبور به صورت منفی برخوردکنند و تحت تأثیر رفتارهای آسیبزایگروه قرار گیرند - استرنبرگ و مانهام1، . - 2007 یکی از رفتارهای آسیبزای این دوره گرایش به مصرف مواد میباشد.
باورها و نگرش-های افراد دربارهی مواد و پیامدهای منفی و مثبت مصرف آن، در اصطلاح گرایش به مصرف مواد تعریف شده است - آدرم و نیک منش،. - 1390 در سالهای اخیر مصرف مواد نه فقط در بزرگسالان بلکه در نوجوانان و دانشآموزان که دورههای بسیار حساسی را پشت سر میگذارند، مشاهده شده است - بوتوین2،. - 2001 افزایش مصرف مواد مخدر در میان دانشآموزان و نوجوانان و تنوع آن یکی از حادترین مشکلات بهداشتی نوجوانان است.
سرعت انتشار مصرف مواد مخدر در نوجوانان بالاتر از هر گروه سنی است و بویژه در طی دهه 1960 تا 1970 سوءمصرف مواد افزایش یافت و در سال 1992 مصرف داروهای ممنوعه در میان نوجوانان و بویژه دانشآموزان افزایش یافته است - اسنید، موریسکی روترمبورس، ابین و مالوت3،. - 2002 درصد قابل توجهی از نوجوانان سنین دبیرستانی که انواع مواد و داروها را مصرف میکنند، مشکلات و مسائل فراوانی در زمینه مصرف و ملاکهای تشخیصی برای اختلال سوءمصرف مواد را گزارشکردهاند.
پژوهشهای انجام شده در زمینه اعتیاد، عوامل خطرساز متعددی را برای این اختلال مطرح کردهاند که از میان آنها میتوان به میزان بالای تعارض خانوادگی، مشکلات تحصیلی، بروز همزمان اختلالات روانی چون افسردگی و اختلالات شخصیتی، تکانشگری، تحمل پایین آشفتگی، انعطافناپذیری شناختی، شروع زودرس مصرف سیگار، مصرف مواد از سوی همسالان و والدین، اشاره کرد - سادوک سادوک5، 2008؛ ترجمه: رفیعی و رضایی - . دلایل مختلفی برای گرایش به انواع مواد مخدر وجود دارد.
برخی افراد برای پذیرفته شدن در جامعه به سمت مواد میروند و برخی دیگر سعی میکنند خود را رشد یافتهتر و بزرگتر جلوه دهند و برخی برای تسکین خود به مواد پناه میبرند - ابولقاسمی، محمودی و سلیمانی، . - 1388 مصرف مواد نوجوانان را در معرض خطر افت تحصیلی، سازگاری کم و پیشرفت تحصیلی پایین قرار میدهد و در نتیجه فرصتهای شغلی و کسب درآمد در آینده را از دست میدهند همچنین نوجوانانی که مواد مصرف میکنند، به احتمال بیشتر با کاهش منابع روانشناختی از جمله انعطافپذیری شناختی روبهرو میشوند. - مسچک و پترسون1، . - 2003
در حال حاضر اتفاق نظری در مورد چگونگی تعریف این مفهوم یا سنجش آن وجود ندارد. به طور کلی، توانایی تغییر آمایههای شناختی به منظور سازگاری با محرکهای در حال تغییر محیطی، عنصر اصلی در تعاریف انعطافپذیری شناختی است - دنیس و واندروال2 ، . - 2010 افرادی که توانایی تفکر انعطافپذیر دارند، از توجیهات جایگزین استفاده میکنند، به صورت مثبت چارچوب فکری خود را بازسازی میکنند و موقعیتهای چالشانگیز یا رویدادهای استرسزا را میپذیرند و نسبت به افرادی که انعطافپذیر نیستند از نظر روانشناختی تابآوری بیشتری دارند .
برخی پژوهشگران گزارش کردند که سوءمصرفکنندگان ماری جوانا، محرکها و هروئین از نقصهایی در کارکردهای اجرایی پیشانی که به صورت کاهش در انعطافپذیری شناختی بروز مینماید رنج میبرند - وردجو-گارسیا، لوپز-توریکلس و پرز-گارسیا5، . - 2005 از طرفی وابستگی به مواد موجب آسیبهایی در عملکرد شناختی از جمله حل مسأله، برنامهریزی، سازماندهی، یادگیری مطالب جدید، توانایی فضایی- بینایی، انعطافپذیری شناختی و مهارتهای به یادسپاری میشود - آردیلا، پرز، سانچس، پلاسو، گلن و سوئارس6، . - 2007 باتوجه به مطالب پیش گفته و اهمیت نقش انعطافپذیری شناختی به عنوان یک متغیر تعیینکننده در گرایش به مصرف مواد بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطهی انعطافپذیری شناختی با گرایش به مصرف مواد در دانشآموزان انجام گرفت.
روش نوع و طرح پژوهش: پژوهش حاضر از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر روش، توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعهی آماری، نمونه و روش نمونهگیری: جامعه آماری پژوهش حاضر راکلیّهی دانشآموزان دورهی متوسطه دوّم شهر اردبیل در سالتحصیلی 1394-95 تشکیل میدادند که از میان آنها با استفاده از روش نمونهگیری در دسترس،250 دانشآموز به عنوان نمونه انتخاب شدند که در نهایت پرسشنامهی 230 دانشآموز قابل تحلیل بود.
