بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر، بررسی رابطه میان ابعاد و شیوههای فرزندپروری بر میزان شادی و تابآوری است. این بررسی از نوع همبستگی است. شرکتکنندگان300 دانشآموز 121 - دختر، 179 پسر - دبیرستانی شهر شیراز در سال تحصیلی - 1389-1390 - بودند که به روش خوشهای تصادفی انتخاب شدند. برای سنجش شادی، از پرسشنامه آرگیل - 2001 - و برای بررسی شیوههای فرزند پروری از پرسشنامه شیفر - 1950 - استفاده گردید. همچنین از مقیاس تابآوری کارنر و دیودسون - 2003 - استفاده شدکه پایایی هر سه پرسشنامه با آلفای کرونباخ در سطح مطلوبی گزارش شده است. نتایج نشان داد که الگوی فرزندپروری در خانواده قاطع قادر به پیشبینی تابآوری و شادی به صورت مثبت و معنادار است. همچنیین نتایج نشان داد که خانوادههای قاطع، شادی و تابآوری بیشتری را نسبت به سایر الگوها تجربه کردند که همسو با تحقیقات هالاهان، موس و والنتیر - 1994 - است. همچنین سیگلمن - - 1999 نشان دادکه والدین قاطع، فرزندانی خوشرو و مستقل دارند.
کلیدواژه: شادی، تابآوری، شیوههای فرزندپروری.
مقدمه
روانشناسی مثبتنگر، بار دیگر استعداد و توانمندیهای انسان را به او گوشزد کرد و نقاط قوت و کمالات انسان را به او یادآوری نمود. شادی یکی از مفاهیم اساسی در روانشناسی مثبتنگر است. شلدون و لیوبومیرسکی - - 2004 در توصیف شادی از سه مؤلفه کلیدی نام بردهاند و به آمادگی ژنتیکی، شرایط - درآمد، سن، بافت خانواده و ... - و کنشهای عمدی - فرایندهای تلاش مدار و هدفمند زندگی - اشاره کردهاند. بیشتر نظریهپردازان شادی، ارتباطات اجتماعی را از مؤلفههای مهم شادی میدانند و بر این باورند که خانواده یکی از قویترین پیوندهای ارتباط اجتماعی است. ابعاد گوناگون آن مانند شمار اعضای خانواده، تحصیلات، درآمد، ساختار قدرت، همبستگی اعضای خانواده و چگونگی پرورش فرزندان از تعیینکننده شادی هستند - جوکار و رحیمی،. - 1386 مایرز و داینر - - 1995 نیز نشان دادند اکثر کسانی که شادی را تجربه کردهاند از وجود شبکه حمایتی قوی و مؤثر - مانند خانواده - برخوردار بودهاند.
تابآوری نیز یکی دیگر از مفاهیمی است که جایگاه خاصی در حوزه خانواده به خود اختصاص داده است. در واقع تابآوری، توانایی افراد برای تحمل شرایط سخت و پرخطر است. تابآوری عاملی است که باعث انعطافپذیری و مقابله مؤثر با عوامل و موقعیتهای استرسزا میشود. تابآوری در طی دو دهه گذشته در حوزه روانشناسی توجه روز افزونی به خود کسب کرده است - سیچی رگارفری، 1993؛به نقل از محمدی،. - 1384 این مفهوم به صورتهای مختلفی تعریف میشود. هالی - - 2000 تابآوری را در نحوه تفاوت افراد به پاسخگویی به خطر میداند. بعضی از محققین نیز این واژه را به صورت سازگاری یا مقابله موفقیتآمیز، در مواجهه با حوادث استرسزای زندگی تعریف میکند - وارتر، 1989؛ به نقل از هالی،. - 2000
همچنین فیتزپاتریک و کوئرتر - - 2004، تابآوری را به معنای کنترل عوامل فشارزا میداند و معتقد است وجود آن میتواند از آسیب به فرد جلوگیری کند و سرانجام مندل و همکارانش - - 2006 تابآوری را انعطافپذیری مؤثر در برابر حوادث زندگی میدانند و بیان میکنند که تابآوری توانایی سازگاری مناسب در زمانی است که شخص در برابر حوادث استرسزا و تهدیدهای خطرناک قرار میگیرد. این مفهوم اگر چه در مورد ماهیتش توافق چندانی صورت گرفته اما به دلیل اینکه یکی از شاخصهای سلامت روانی است اهمیت خاصی دارد - کشتکاران، . - 1388یکی از عواملی که باعث شکلگیری تابآوری میشود خانواده است. مطالعات خانواده امروز بیشتر در جهت این موضوع است که چطور افرادی در برخورد با عوامل استرسزا توان تحمل و مقابله دارند و خانواده چه تأثیری میتواند بر این موضوع بگذارد - فیتز پاتریک و کوئرتر، . - 2004
یکی از مهمترین ابعاد خانواده که تأثیر غیرقابل انکاری بر ویژگیهای کودکان دارد، شیوه فرزندپروری والدین است. منظور از شیوههای فرزند پروری، روشهایی است که والدین برای تربیت فرزندان خود بکار میگیرند. همچنین شامل معیار و قوانینی است که برای فرزندان خود وضع میکنند. هدف پژوهش حاضر، بررسی رابطه میان ابعاد و شیوههای فرزندپروری بر میزان شادی است. منظور از ابعاد فرزندپروری، کنترل ومحبت است. شیفر - - 1950 طرح یک طبقهبندی براساس دو جنبه رفتار والدین یعنی آزادی کنترل - آسان گیری در مقابل سخت گیری - و سردی گرمی - یعنی پذیرش یا طرد کودک - را ارائه کرد. والدین پذیرا یا گرم فرزندانشان را دوست دارند، شخصیتشان را تأیید میکنند و به فعالیت و سلامتی آنها علاقمندند.
کنترل والدینی نیز یک بعد دو قطبی است که آزادی در یک قطب و محدودیت در یک قطب دیگر قرار میگیرد - ماسن و همکارن،. - 1986 شیفر - - 1950، شیوههای فرزندپروری را به چهار گروه قاطع - محبت بالا-کنترل بالا - ، آسان گیر - محبت بالا-کنترل پایین - ، بی توجه - محبت پایین- کنترل پایین - و مستبد - محبت پایین- کنترل بالا - تقسیم کرد - فولادچنگ،. - 1386 از طرفی خانواده به عنوان رکن اساسی جامعه، در پویایی اجتماع، نقش مؤثری ایفا میکند و نحوه تربیت و شیوه فرزند پروری والدین میتواند جامعه را به سمت نشاط و شادمانی یا یاس و ناامیدی، رهنمون سازد. با توجه به نقش غیر قابل انکار خانواده در عواطف و سلامت روان فرزندان، پژوهشهایی از این دست میتواند برای دست اندرکاران تعلیم و تربیت مثمر ثمر باشد. در این پژوهش سعی شده است که رابطه ابعاد و شیوههای فرزندپروری با شادی و تابآوری در دانشآموزان دبیرستانی سنجیده شود.
روش پژوهش
جامعه و نمونه مورد مطالعه: این بررسی از نوع همبستگی و مقطعی است. شرکتکنندگان در این پژوهش 300 دانش آموز - 121دختر، 179 پسر - دبیرستانی شهر شیراز در سال تحصیلی89-90 بودند که به روش خوشهای چندمرحله ای تصادفی انتخاب شدند. نخست از بین چهار ناحیه شیراز یک ناحیه انتخاب شد و سپس دو دبیرستان دخترانه و پسرانه و از هر دبیرستان سه کلاس از هر سه پایه به صورت تصادفی انتخاب گردید و همه دانشآموزان کلاسهای انتخاب شده مورد آزمون قرار گرفتند.ابزار گردآوری اطلاعات: برای سنجش شادی، پرسشنامه تجدید نظر شده آرگیل - 2001 - استفاده شد. این مقیاس دارای 29 گویه چهار گزینهای است و هر گویه به گونهای درجهبندی شده است که هر عبارت نسبت به عبارت پیشین نشاندهنده درجه شادی بیشتری است.
پایایی و روایی این مقیاس در ایران، در پژوهشهای چندی مطلوب گزارش شده است - علی پور و نوربالا، 1378؛ جوکار و رحیمی،. - 1386 در پژوهش حاضر، پایایی به روش ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد که مقدار آن برابر 0/90 بدست آمد. برای بررسی شیوههای فرزند پروری از پرسشنامه نقاشیان - 1358 - که بر مبنای کار شیفر - 1950 - طراحی شده بود، استفاده گردید. پایایی به روش آلفای کرونباخ در پژوهش حاضر نیز، محاسبه شد که مقدار آن برای کل مقیاس برابر، 0/77 بدست آمد. همچنین ضریب آلفای کرونباخ برای بعد کنترل برابر 0/72 و برای بعد محبت برابر 0/90 محاسبه گردید. ابزار دیگری که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفت، مقیاس تابآوری کارنر و دیودسون - 2003 - است که از 25 سؤال تشکیل شده است.
پاسخها براساس یک شاخص 5 درجهای از 1کاملاً - موافقم - تا 5کاملاً - مخالفم - مورد ارزیابی قرار میگیرد. پایایی و روایی این مقیاس در ایران، در پژوهشهای چندی مطلوب گزارش شده است - جوکار ، - 1386 در پژوهش حاضر نیز پایایی به روش ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد و مقدار آن برابر 0/89 بدست آمد. همچنین برای تعیین روایی از روش تحلیل عامل استفاده شد که نتایج وجود یک عامل عمومی در مقیاس را نشان داد. مقدار ضریب - KMO - برابر 0/91 و آزمون بارتلت برابر 2237/22 بدست آمد. همچنین مقدار ارزش ویژه برای این عامل عمومی نیز برابر 5/47 محاسبه شد.شیوه اجرا: ابتدا آزمونگر اهداف اجرای این آزمونها را توضیح میداد. پس از جلب اطمینان لازم و ایجاد رابطه خوب با دانشآموزان و ارائه دستورالعملهای لازم برای تکمیل پرسشنامه از دانشآموزان خواسته شد که در مرحله اوّل پرسشنامه شیوههای فرزندپروری و سپس پرسشنامه شادی و تابآوری را پاسخ دادند. دادهها پس از جمعآوری بوسیله نرمافزار spss تحلیل شدند.
یافته ها
هدف از این پژوهش -1 بررسی قدرت پیشبینی تابآوری توسط الگوهای فرزندپروری - قاطع،آسانگیر، بیتوجه و مستبد. -2 بررسی قدرت پیشبینی تابآوری توسط الگوهای فرزندپروری - قاطع،آسان گیر، بیتوجه و مستبد - . -3 بررسی قدرت پیشبینی تابآوری توسط ابعاد شیوههای فرزندپروری و -4 بررسی قدرت پیشبینی شادی توسط ابعاد فرزندپروری بود. بدین منظور از تحلیل رگرسیون چندگانه به روش همزمان استفاده شد. نتایج اهداف 1و 2 در جدول شماره 1 آمده است. نتایج نشان داد الگوی فرزند پروری قاطع با = 0/45 در سطح P< 0/0001 قادر به پیشبینی شادی میباشد. همچنین الگوی فرزندپروری قاطع با = 0/35 در سطح P< 0/0001 قادر به پیش بینی تابآوری میباشد. الگوهای دیگر فرزندپروری نتوانستند شادی و تابآوری را پیشبینی کنند. همچنین نتایج بررسی اهداف 3 و 4 پژوهشدر جدول 2 آورده شده است. این نتایج نشان دادکه بعد محبت با = 0/42 در سطح P< 0/0001 قادر به پیشبینی شادی میباشد. همچنین بعد محبت با = 0/32 در سطح P< 0/0001 تابآوری را پیشبینی کرد.
بحث و نتیجه گیری
نتایج نشان داد که خانوادههای قاطع که در آنها میزان کنترل و محبت بالاست، شادی و تاب آوری بیشتری را نسبت به سایر الگوها تجربه کردند. تحقیقات زیادی نشان دادهاند کسانی که از والدین قاطع برخوردارند، خوشرو، مستقل و دارای اعتماد به نفس زیادی هستند اما فرزندان والدین مستبد، زودرنج و افسرده اند - سیگلمن، . - 1999همچنین هالاهان، موس و والنتیر - 1994 - معتقدند که محبت والدین، باعث میشود تا نوجوانان در مورد خود احساس مثبتی داشته باشند و این احساس منجر به کاهش اضطراب در آنها میشود. به هر حال در تبیین یافتههای این تحقیق میتوان گفت که خانوادههای قاطع، نوجوانان را مورد مهر و محبت قرار داده و از سوی دیگر، اعمال کنترل خود را به صورت معقولانه به نوجوانان توضیح میدهند. در نتیجه نوجوانان، حمایت اجتماعی خانواده را احساس میکنند و پیامد آن، افزایش رضایت خاطر افراد خانواده است.
بسیاری از تحقیقات نیز نشان دادهاند کسانی که از حمایت خانواده برخوردارند، شادی بیشتری را تجربه میکنند - کارین، البرکستین و کارنستروم، 2003؛ نورس، هالاهان، موس و کرونکیت، . - 2008 همچنین در خانوادههایی که بهطور آزاد و مکرر با دیگران ارتباط دارند و افراد احساساتشان را راحت با دیگر اعضای خانواده بیان میکنند و در تصمیمگیریها با یکدیگر مشورت کرده و در انتخاب عقاید و تصمیمات آزاد هستند از میزان تابآوری بیشتری برخوردارند که این رفتار در الگوی فرزندپروری قاطع مشاهده میشود. این یافته با تحقیقات فیتزپاتریک و کوئرنر - - 2004 و هالی - 2000 - همسو است. یافتههای
