بخشی از مقاله
چکیده :
هدف از اجرای پژوهش حاضر تبیین رابطه بین هوش هیجانی با اضطراب امتحان و تاب آوری دانش آموزان دبیرستانی شاهد شهرستان کوار بوده است، بدین منظور تعداد 110 نفر از دانش آموزان این شهرستان را انتخاب و با استفاده از پرسشنامه هوش هیجانی بار-آن - 1980 - ، پرسشنامه اضطراب امتحان TAI ریچاردسون - 1990 - ، پرسشنامه تاب آوری کانر و دیویدسون - 2003 - مورد ارزیابی قرار گرفتند و با استفاده از روش های آماری همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون مورد تحلیل قرار گرفته و نتایج حاکی از این بوده است که: - 1 بین هوش هیجانی و اضطراب امتحان و تاب آوری دانش آموزان دبیرستان شاهد شهرستان کوار رابطه معناداری وجود دارد. -2 از ابعاد هوش هیجانی، خوشبینی و عزت نفس به طور معنا دار تاب آوری را پیش بینی می کند. -3 از ابعاد هوش هیجانی، خوشبختی و خودابرازی به طور معنا دار اضطراب امتحان را پیش بینی می کند.
کلید واژه ها : هوش هیجانی، اضطراب امتحان، تاب آوری. مقدمه
امروزه به دلیل ایجاد تغییر عمیق فرهنگی، رشد بی سابقه تکنولوژی، شیوه های زندگی و تاثیر آن بر روابط افراد بسیاری از افراد در مواجهه با مسائل زندگی فاقد توانایی لازم و اساسی هستند و همین امر آنان را در مواجهه با مسائل و مشکلات روزمره و مقتضیات آن آسیب پذیر کرده است. در جریان مشکلات زندگی داشتن منابع و مهارت هایی که به ما کمک کنند تا به بهترین شکل ممکن از عهده مشکلات خود برآییم، تسهیل بخش است - فروزنده و دل آرام، . - 1382هوش هیجانیاز مفاهیمی است که در سال های اخیر توجه روانشناسان را به خوب جلب کرده و روابط آن با متغیرهای مبهم مانند سازگاری مطالعه شده است - مایر،2000به نقل از جوکار،. - 1378
هوش هیجانیEQ دسته ای مهارت ها، استعدادها، و توانایی های غیر شناختی است که توانایی موفقیت فرد را در مقابله با استرس و اقتضاهای محیطی افزایش می دهد - باراُن،-. - 1997دو رویکرد مفهومی مهم درباره هوش هیجانی وجود دارد که از درون و یک مدل های نظر و سنجه های متفاوتی ظهور کرده اند. یکی از این رویکردها، رویکرد توانایی یا رویکرد ناب است که در آن هوش هیجانی نوعی توانایی شناختی یا هوش به حساب می آید که در بر گیرنده مهارت های مربوط به پردازش اطلاعات هیجان است - من روی،. - 2005 از این منظر هوش هیجانی عبارت است از ظرفیت فردی برای اشکال درباره ی هیجان ها و بهره گیری از آنها در اندیشیدن .
این ظرفیت توانایی های دریافت صحیح هیجان ها، دست یابی به هیجان ها و باز پدید آوری آنها یا هدف تسهیل تفکر، درک هیجان ها، دانش هیجانی و تنظیم تعاملی هیجان ها برای ارتقاء و بهبود رشد هوشی و هیجانی را در بر می گیرد - مایر ، - 2004 در مدل دیگر که مدل آمیختگی یا مرکب نامیده می شود، هوش هیجانی در چهارچوب شخصیت مفهوم سازی شده است، در واقع در این رویکرد هوش هیجانی به عنوان نوعی صفت یا احساس خودکارآمدی هیجانی مدنظر گرفته می شود - پرز و همکاران،. - 2005 از این منظر هوش هیجانی گونه ای هوش نیست بلکه آمیزه ای از ساختارهای شناختی، انگیزشی و هیجانی است. به همین دلیل این گروه از پژوهشگران آن را سازه ای همانند صفت می دانند - پتریدسو فارنهام،2001به نقل از افشار،. - 1390
از مهم ترین مدل های این رویکرد، مدل باراُ-ن است که در پژوهش حاضر مبنای مطالعه قرار گرفته است. وی مهم ترین هدف خود از تدوین مدل مورد بحث را پاسخ گویی به این سؤال که چرا برخی از افراد در زندگی موفق تر از دیگران هستند؟ ذکر کرده است.یکی از عواملی که در بین دانش آموزان تحت تاثیر هوش هیجانی قرار می گیرد اضطراب امتحان است و با توجه به تحقیقات انجام شده اضطراب امتحان مسئله ای است که عملکرد تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان را تحت تاثیر قرار می دهد، لذا فردی که دچار اضطراب امتحان می شود و سواد درسی لازم را دارد اما شدت اضطراب او مانع از آن می شود که معلومات خود را در هنگام امتحان بروز دهد.
به اعتقاد ساراسون - - 1975 اضطراب امتحان نوعی خوداشتغالی ذهنی است که با خود کم انگاری و تردید درباره خود بروز پیدا می کند و اغلب به ارزیابی شناختی نامناسب، عدم تمرکز حواس و واکنش های جسمانی نامطلوب و أفت عملکرد تحصیلی منجر می شود - سرخوش،. - 1389اضطراب امتحان یکی از اضطراب های موقعیتی است که با عملکرد و پیشرفت تحصیلی میلیون ها دانش آموز و دانشجو در مراکز آموزشی رابطه تنگاتنگی دارد - هیل، 1984 به نقل از بیابانگرد، . - 1387در بیانی دیگر، اضطراب امتحان مشکلی است که هر دانش آموز در طول تحصیلش آن را تجربه کرده است. اضطراب امتحان رابطه نزدیکی با اضطراب عمومی دارد، ولی با این همه دارای خصوصیاتی است که آن را از اضطراب عمومی جدا می سازد - جعفرزاده مقدم،. - 1382
از آنجا که تاب آوری یک مفهوم روانشناختی است، دادن تعریفی واحد برای آن کار سهل و ساده ای نیست اما براساس یک ریشه یابی از تاب آوری و بیان مفهومی از آن می توان گفت تاب آوری اصطلاحی است که در ابتدا به طور آزاد از علم فیزیک به قرض گرفته شد و به معنی ارتجاعی بودن و به عقب جهیدن است، همانند فلزات، انسان ها قادرند در برابر نیروهای متوسط خارجی حالت انعطافی خود را حفظ کنند، اما به میزان تفاوتی که انسان ها با فلزات در استدلال کردن، فکر کردن و هزاران رخداد طبیعی، محیطی و اجتماعی دیگر دارند، تعریف اصطلاح تاب آوری در روانشناسی سخت تر از علم فیزیک است - عبدالعظیمی،. - 1389
به بیانی دیگر تاب آوری نقطه مقابل آسیب پذیری است. یعنی به توانایی غلبه بر رویدادهای دارای بار استرس زیاد از جمله آسیب های شدید، مرگ، فاجعه، ضایعه اقتصادی، آشوب های سیاسی و تغییرات فرهنگی و حفظ سلامت روانی به رغم مواجهه با این رویدادهای ناخوشایند می باشد. در مجموع تاب آوری به عنوان یک ساختار چندبعدی که به مهارت های مهم روانشناسی یا توانایی های فردی برای به کار بردن متغیرهای محیطی، اجتماعی و خانوادگی جهت فائق آمدن بر فشارهای زندگی اشاره دارد، تلقی شده است - فرایبورک ، . - 2005با توجه به موارد فوق پژوهشگر به دنبال پاسخ گویی به این سؤال است که آیا بین هوش هیجانی بااضطراب امتحان و تاب آوری دانش آموزان دبیرستانی شاهد شهرستان کوار رابطه معنی دار وجود دارد یا خیر؟
روش شناسی
پژوهش حاضر از جمله پژوهش های توصیفی است که با شیوه همبستگی روابط بین سه متغیر هوش هیجانی ، اضطراب امتحان ، تاب آوری، می پردازد .جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه دانش آموزان دبیرستانی شاهد شهرستان کوار ، که در سال تحصیلی 1391-92در این دبیرستان مشغول به تحصیل بودند. حجم نمونه بررسی براساس سرشماری شامل 110 نفر از دانش آموزان شاهد شهرستان کوار می باشد.آزمون هوش هیجانی بار -اُن :این آزمون دارای 117 سوال و 15 مقایس میباشد که توسط بار -اُن ساخته شد . نمره گذاری این مقیاس به شیوه لیکرت می باشد. هنجاریابی این آزمون توسط بار-آن در آمریکای شمالی انجام شد، ضریب آلفای کرونباخ 0/91 بدست آمد.پرسشنامه اضطراب امتحان : TAI این پرسشنامه توسط ریچارد سون - 1990 - تدوین شد، که مشتمل بر 25 ماده به روش لیکرت نمره گذاری می شود.
که حداقل نمره در این آزمون صفر و حداکثر 75 است . هرچه فرد نمره بالاتری در این آزمون کسب کند ، نشان دهنده اضطراب بیشتری است . برای ارزیابی اعتبارTAI ، این مقیاس به طور همزمان با پرسشنامه اضطراب نجاریان ، عطاری و مکوندی ، - 1375 - و مقیاس عزت نفس - کوپر اسمیت ، به نقل از نجاریان - 1967 به دانش آموزان نمونه پژوهش جهت اعتبار یابی داده شده است.نجاریان ،عطاری ومکوندی 1375 - - همچنین هنجارهای نمره های آزمودنی های نمونه - N=581 - را بصورت رتبه های درصدی محاسبه کرده و با مقایسه نمره های آزمودنی های دختر و پسر در مقیاس TAI به وسیله یک آزمون T نتیجه گیری کرده اند ، که در نتیجه نمره های آزمودنی های دختر در مقیاس TAI به طور معناداری بیشتر از نمره های آزمودنی های پسر بوده است . P<0/001 - ، f=524،d،. - T=3/31 در پایان پژوهشگران نتیجه گیری می کنند که مقیاس TAI واجد شرایط لازم برای کاربرد در پژوهشهای روان شناختی و تشخیص اضطراب امتحان در کودکان و نوجوانان در مدارس است.
پرسشنامه تاب آوری کانرودیویدسون: این پرسشنامه ی 25 سوالی می باشد و به روش لیکرتنمره گذاری می شود.این مقیاس در ایران توسط محمدی - - 1384هنجاریابی شده وی برای تعیین روایی از روش تحلیل عاملی استفاده کرده است .یک عامل با ارزش ویژه 7/3 استخراج کرده که این عامل %28واریانس را تعیین می کرده است وبه منظور تعیین پایایی این مقیاس از روش آلفای کُرنباخ استفاده نموده وضریب پایایی حاصله را برابر%89 گزارش کرده است . همچنین سامانی - 1386 - ضریب پایایی این پرسش نامه را از طریق آلفای کرونباخ %87 محاسبه کرده است.
روش تحقیق این پژوهش از نوع همبستگی بوده و برای تحلیل آماری آن از روشهای آمار توصیفی از قبیل - فراوانی- میانگین-انحراف معیار - و روش های آمار استنباطی شامل - آزمون همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون - استفاده شد.
یافته های تحقیق
سوال : 1 آیا بین هوش هیجانی و اضطراب امتحان و تاب آوری دانش آموزان دبیرستان شاهد شهرستان کوار رابطه معناداری وجود دارد؟
همانگونه که در جدول 1 مشاهده می شود میزان همبستگی بین تاب آوری و هوش هیجانی برابر با 0/39 و در سطح 0/0001 معنی دار است، میزان همبستگی بین هوش هیجانی و اضطراب امتحان -0/18 و در سطح 0/05 معنی دار می باشد، همبستگی بین اضطراب امتحان و تاب آوری میزان همبستگی برابر با 0/07 و به رابطه معنی داری نرسیده است. بنابر یافته های فوق، بخشی از سوال اول تحقیق را مورد تأیید قرار می دهد.
سوال:2 آیا ابعاد هوش هیجانی به طور معنا دار تاب آوری را پیش بینی می کند؟
جدول-2 نتایج تحلیل رگرسیون جهت بررسی پیش بینی کننده های تاب آوری بر اساس ابعاد هوش هیجانی
