بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف رابطه ی ادراک از ساختار سازمانی و گفتمان سازمانی به روش توصیفی از نوع همبستگی انجام شد. جامعه آماری تحقیق را کلیه کارکنان بیمه البرز به 450 نفر تشکیل دادند که از میان آنها با استفاده ازفرمول حجم نمونه کوکران، تعداد 220 نفر به شیوه تصادفی به عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزار تحقیق شامل پرسشنامهمحقق ساخته ساختار سازمانی و پرسشنامه محقق ساخته گفتمان سازمانی بودکه روایی صوری و محتوایی آن به تأیید استاد راهنما و صاحبنظران رسید و ضرایب پایایی آن نیز به ترتیب %85 و %80 بدست آمد. تجزیه و تحلیل حاصل از این پژوهش با استفاده از نرم افزار آماری spss، در دو سطح آمار توصیفی از و استنباطی استفاده شد.
در بخش آمار توصیفی از مشخصه های آماری شامل فراوانی، درصد، میانگین و انحراف معیار و در بخش آمار استنباطی آزمون های رگرسیون چند گانه، ضریب همبستگی پیرسون و آزمون تحلیل واریانس استفاده شده است. نتایج نشان داد بین ادراک از ساختار سازمانی با گفتمان سازمانی - r=-0/224 - رابطه معنی دار وجود داشت. . - P 0/01 - بینبعد تمرکز از ساختار سازمانی با گفتمان سازمانی - r=-0/257 - رابطه معنی دار وجود داشت - . - P 0/01 بین بعد پیچیدگی از ساختار سازمانی با گفتمان سازمانی رابطه معنی دار وجود داشت . - P 0/01 - - r=-0/302 - ولی بعد رسمیت از ساختار سازمانی با گفتمان سازمانی - r=-0/020 - رابطه معنی دار وجود نداشت. . - P 0/05 -
مقدمه
ساختارسازمانی حاصل فراگرد سازماندهی و طراحی سازمان است که مشتمل بر مجموعه روابط، مقررات و قوانینی است که حتی اگر به طور غیر رسمی شکل گرفته باشد به طور رسمی تصویب میشود و فعالیتهای افراد برای کسب اهداف مشترک سازمانی را شکل میدهند. ساختار هر سازمان تعیین کننده میزان توان آن در پاسخگویی به چالشهای محیطی است و فراگردهای عملی ساختن راهبردها و تحقق اهداف سازمان را تقویت میکند و شیوههای انجام کار و نحوه گزارشگیری و گزارشدهی و مجاری ارتباطات را مشخص مینمایند - مظفر، . - 1386 ساختارسازمانی چار چوب روابط حاکم بر شغل، سیاستها و فرایندهای عملیاتی و افراد و گروههایی است که برای نیل به هدف تلاش میکنند ساختار یک سازمان را میتوان مجموعه راههایی دانست که طی آنها فعالیتهای سازمان به وظیفههای شناخته شده تقسیم و میان این وظیفهها هماهنگی تامین میشود.
بنابراین ساختارسازمانی روابط در سازمان و همچنین جایگاه افراد در سازمان و حدود و دامنه اختیارات آنها را مشخص میکند - طولابی ومنتیان، 1392؛تیموری و آبرومند، . - 1388 ساختارسازمانی چارچوبی است که مرزهای رسمی سازمان را تعریف میکند و راهنمای اصلی برای عملکرد موثر و مناسب کارکنان و موفقیت کلی سازمان است - مجیبی و میلانی، . - 1390 ساختارسازمانی باید بتواند در مورد مسئولیتها و ارتباطات درون سازمانی چارچوبی ارائه داده و بین ارکان اصلی سازمان ارتباط برقرار کند.
ساختارسازمانی میبایست سازمان را بصورت مجموعهای منسجم و واحد درآورد به نحوی که همه فعالیتهای درون آن هماهنگ باشد - اخوان، . - 1383 ساختارسازمانی را میتوان به عنوان نظم یا نظام بخشهای سازمانی تلقی کرد. همچنین ساختارسازمانی عبارت است از گماریدن و انتصاب افراد در نقاط مختلف نمودار سازمانی، در پستهای اجتماعی، پستهایی که بر روابط سازمانی این افراد اثر میگذارد - هال، . - 1382 ساختار، توزیع قدرت در سازمان را نشان میدهد و صرفا یک سازوکار هماهنگی نیست، بلکه فرآیندهای سازمانی را تحت تأثیر قرار دهد.
ساختارسازمانی به الگوهای روابط درونی سازمان، اختیار و ارتباطات دلالت دارد و روابط گزارش دهی، کانالهای ارتباط رسمی، تعیین مسئولیت و تفویض اختیار تصمیمگیری را روشن میسازد ساختار، تجلی تفکر سیستمی است - جمشیدی، . - 1390 ساختارسازمانی تصریح میکند که وظایف سازمان چگونه تخصیص داده شوند، چه شخصی به چه کسی گزارش دهد و ساز و کارهای هماهنگی رسمی و همچنین الگوهای تعاملی سازمانی که باید رعایت شوند کدامند میتوان ساختار را به عنوان یکی از اجزاء سازمان که از عنصر پیچیدگی، رسمیت و تمرکز تشکیل شده، تعریف کرد - یاراحمدی خراسانی، . - 1391 ساختارسازمانی متغیری تعیین کننده در سازمانهاست که به عنون چارچوبی از پیچیدگی وظایف، میزان رسمیت قوانین و مقررات و تمرکز در امتیازات و الگوی روابط رسمی که لازمه تحقق وظایف و اهداف سیستم است تعریف شده است.
ساختار باید نیروی کار موجود را برحسب وظیفههایی که باید انجام شود تقسیم و به شکلی ترکیب و هماهنگ کند که بازده مورد نظر به دست آید - حریری و جعفری، . - 1391 تنوع کار و اندازه هر سازمان نیازهای ساختاری معینی را برای آن الزام آور میسازد، امروزه برای موفقیت در محیطهای رقابتی بسیار متغیر، شرکتها باید طرح ها و ساختارهایی ارائه نمایند که: مطمئن شوند مرزهای سازمانی منعطفتر و نفوذپذیرتر میباشندو همچنین امروزهبیشتر مدیران حرفه ای به اهمیت گفتگو در زندگی واقف شده اند، زیرا زمان قابل توجهی از زندگی حرفه ای خود را صرف گفتگومی کنند. موفقیت و اثر بخشی حرفه ای آنان به شدت متأثر از توانایی آنها در هنر و فن گفتمان است یکی از عوامل مؤثر در امر مدیریت و موفقیت سازمان در عرصه های مختلف، آشنایی و آگاهی از راهبردهای رسیدن به اهداف سازمان است.
لذا مدیر موفق و کارآمد کسی است که علاوه بر آشنایی با فرایندهای سازمان، شیوه تلفیق افکار و اندیشه های کارکنان و همچنین گفتگوی با آنها را دانسته و بتواند با جلب حمایت و نظر زیردستان خود، به پیشبرد اهداف و حصول نتیجه لازم کمک نماید. بدین سبب علاوه بر داشتن رابطه تنگاتنگ با افراد زیرمجموعه خود و شرکت دادن آنها در تصمیم گیریها، شناخت افراد نوآور و حمایت از آنان و ایجاد محیط مناسب برای آنان از طریق ایجاد گفتمان سازمانی و توجه به احساسات و عواطف آنها بسیار لازم و ضروری است.
مفهوم ساختارسازمانی
ساختار یک سازمان چهارچوبی است که برای ایجاد دستور و پیش بینی پذیری در سیستم ایجاد می شود و دعوت کننده افراد برای رفتارهای خاص و تضعیف کننده رفتارهای دیگر است. علاوه بر این ساختار سازمان ضمن هدایت کردن رفتار کارکنان نوع رفتارهایی را که قابل قبول و یا غیرقابل قبول است را توصیف می کند. ساختار یک سازمان را می توان مجموعه راه هایی دانست که طی آن فعالیت های سازمان به وظیفه های شناخته شده تقسیم و میان این وظیفه ها هماهنگی تأمین می شود در واقع ساختار سازمانی مسیرهای ارتباطی را که با کمک آن هرم تصمیم گیری به کار می افتد، ترسیم می کند - رضائی نژاد، . - 1377
ساختارسازمانی حاصل فراگرد سازماندهی و طراحی سازمان است که مشتمل بر مجموعه روابط، مقررات و قوانینی است که حتی اگر به طور غیر رسمی شکل گرفته باشد به طور رسمی تصویب میشود و فعالیتهای افراد برای کسب اهداف مشترک سازمانی را شکل میدهند. ساختار هر سازمان تعیین کننده میزان توان آن در پاسخگویی به چالشهای محیطی است و فراگردهای عملی ساختن راهبردها و تحقق اهداف سازمان را تقویت میکند و شیوههای انجام کار و نحوه گزارشگیری و گزارشدهی و مجاری ارتباطات را مشخص مینمایند - مظفر، . - 1386 -ساختار سازمانی مجموعه ایی از ویژگی های سازمانی است که با ابعادی نظیر: تمرکز، پیچیدگی و رسمیت سروکار دارد - رضائیان، - 1384
انواع و ابعاد ساختار سازمانی
-1 ساختار رسمی: روابط سازمانی به طور مکتوب و به کمک نمودار با دقت زیاد برای کارکنان تشریح میشود.
-2 ساختار غیر رسمی: بیانگر حالت واقعی و شخصی در سازمان است - طوفانیان، . - 1392 ابعاد ساختاری سازمان بیان کننده ویژگیهای درونی یک سازمان هستند. آنها مبنایی به دست میدهند که میتوان بدان وسیله سازمانها را اندازهگیری و با هم مقایسه کرد - دفت، . - 2006 سه بعد پیچیدگی، رسمیت و تمرکز به عنوان ابعاد اصلی و مهم ساختارسازمانی معرفی شدهاند - رابینز، 2005؛ایوانسویچ و ماتسون، . - 1999 متغیرهای زیادی را بهعنوان ابعاد ساختارسازمانی نام بردهاند، از آن جمله میتوان به اجزای اداری، استقلال، تمرکز، پیچیدگی، تفویض اختیار، تفکیک، رسمیت، انسجام، حرفهای شدن، حیطه نظارت، تخصصگرایی، استاندارد سازی و سطوح سلسله مراتب عمودی اشاره کرد. از بین این عوامل، اغلب دانشمندان بر سه بعد پیچیدگی، تمرکزو رسمیت بهعنوان ابعاد اصلی سازمان اتفاق نظر دارند و معتقدند که بهنوعی، دیگر ابعاد ساختارسازمانی را دربرمیگیرند - قلی پور، . - 1380
- پیچیدگی
از نظر رابینز پیچیدگی به مقدار تفکیکی اشاره می کند که در سازمان وجود دارد. مقصود از آن، تعداد کارها یا سیستم های فرعی است که در درون یک سازمان انجام می شود یا وجود دارد - منوریان و عسگری، . - 1388 پیچیدگی، حدود تفکیک درون سازمان را نشان میدهد. یعنی چه مقدار فعالیتهای سازمان و فرآیندهای آن از یکدیگر تفکیک شده و متمایز میباشند. همچنین سطح پیچیدگی، میزان تخصصگرائی، تقسیم کار و تعداد سطوح در سلسله مراتب سازمان را نیز نشان میدهد - عبدی، . - 1392 مقصود از پیچیدگی، تعداد کارها یا سیستمهای فرعی است که در درون یک سازمان انجام میشود یا وجود دارد - دفت، . - 1390
- رسمیت
حدی که یک سازمان برای جهت دهی رفتار کارکنانش به قوانین، مقررات و رویهها متکی است، رسمیت نام دارد. این بدان معنا میباشد که انجام فعالیتهای کاری به صورت دقیق و جزئی به وسیله دستورالعملهای تدوین شده انجام میگردد یا اینکه روش کاری مکتوب و مدونی وجود نداشته و نیروهای جدید به صورت شفاهی و با آموزشهای حین کار یاد میگیرند که وظایف خود را به چه صورت و شیوهای انجام دهند؟برخی از سازمانها از این خطوط راهنما حداقل استفاده را میکنند، در حالی که برخی شرکتها با اینکه کوچک هستند ولی از قوانین و مقررات متعددی بهره میجویند تا به کارکنان خود آموزش دهند که چه کاری را انجام داده و چه کاری را انجام ندهند - عبدی، 1392، رضائیان، . - 1387 رسمیت به مقدار مدارک نوشته شده مانند آنچه در دفترچههای راهنمای خطمشیها و فرآیندها و شرح وظایف میآید اطلاق میشود - شانی و دیگران، . - 2009
تمرکز
تمرکز به جائی که اختیار تصمیمگیری در آنجا متمرکز است اشاره دارد. در برخی سازمانها، تصمیمگیری به شدت، متمرکز است. در این سازمانها، مسائل و مشکلات به بالای هرم سازمانی منتقل شده و مدیران ارشد، اقدام مناسب برای حل آنها را برمیگزینند و دستورات لازم را صادر کرده یا توصیههای ضروری را گوشزد مینمایند. نقطه مقابل تصمیمگیری متمرکز، تصمیمگیری به صورت عدم تمرکز است.
در این حالت اختیار تصمیمگیری به صورت نامتمرکز بوده و در بین سطوح پائین سلسله مراتب سازمانی، پراکنده شده است. پی بردن به این امر که همراه با پیچیدگی و رسمیت، سازمان ممکن است حالت متمرکز به خود بگیرد و یا روی به عدم تمرکز آورد، از اهمیت زیادی برخوردار است. معمولاً تمرکز و عدم تمرکز را روی یک طیف و پیوستار نشان میدهند که یک سر آن تمرکز و سر دیگر آن عدم تمرکز قرار دارد. جایگاه سازمان روی این پیوستار، یکی از عوامل اصلی تعیین کننده نوع ساختارسازمانی است - عبدی، . - 1392
تعریف گفتمان
فرهنگ ماری نوبسترگفتمان راعمل یا فرایند تعامل همراه با گفتوگو بادیگری برای دستیابی به توافق برسرمسئلهای تعریف کرده است - بشیر، . - 9 :1384 گفتمان عبارت است ازعمل یا فرایندگفت وگو با دیگران برای دستیابی به توافق یا یک موافقت نامه در یک زمینه مشخص. گفتوگویی که هدف آن دستیابی به یک توافق و تعامل است ، تعریفی است که فرهنگ اکسفورد ازگفتمان ارائه داده است. همانگونه که ملاحظه میشود صرفنظر از تفاوتهای جزئی ، هر سه تعریف گفته شده تقریبا شبیه به هم هستند . دو عنصرگفت وگو ، توافق وتعامل در هر سه تعریف وجود دارد.
