بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر بررسی رابطه بهداشت خواب با عملکرد تحصیلی دانشآموزان شهر کرمانشاه در سال تحصیلی 1397-98 میباشد.جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه دانشآموزان دختر دوره متوسطه اول مدارس شهر کرمانشاه میباشد که در سال 1397 -98 مشغول به تحصیل هستند.حجم نمونه 375 نفر دانشآموز از مقطع متوسطه انتخاب گردیده است. روش نمونهگیری پژوهش نیز از نوع تصادفی خوشهای چند مرحلهای میباشد.در این پژوهش برای سنجش بهداشت خواب از پرسشنامه شاخص بهداشت خواب - SHI - ، برای سنجش خوابآلودگی از پرسشنامه خواب آلودگی ایپورث، برای سنجش اطلاعات دموگرافیک از پرسشنامه جمعیت شناختی و برای سنجش عملکرد تحصیلی از معدل و نمرات ترم آخر تحصیلی دانشآموزان استفاده شد است.
جهت تجزیه و تحلیل داده ها از SPSS نسخه 23 استفاده شده است و از روش های آماری توصیفی و همبستگی و همچنین رگرسیون استفاده شده است.نتایج حاصل از پژوهش بیانگرآن است که ارتباط معناداری بین بهداشت خواب و عملکرد تحصیلی وجود دارد؛ اما این ارتباط برای خواب آلودگی و عملکرد تحصیلی معنادار نیست.
کلمات کلیدی: بهداشت خواب، خوابآلودگی، عملکرد تحصیلی، دانشآموزان دختر
مقدمه
یکی از معضلات عمده نظام آموزش و پرورش، مسأله افت تحصیلی است که منظور از آن کاهش عملکرد تحصیلی دانشآموزان است که از سطح رضایتبخش به سطح نامطلوب میرسد.این مسأله هر ساله هزینههای بسیار بالایی را در پیشرفت و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشورها در برداشته است.آنچه در این رابطه شایان ذکر است، این است که افت تحصیلی دارای ابعاد مختلفی است که آن را میتوان در سه بعد فرد، خانواده، مدرسه و جامعه خلاصه نمود که اختلال در هر کدام از آنها میتواند دانشآموزان را در معرض رفتارهای پرخطر قرار دهد.
عملکرد تحصیلی دانشآموزان دارای اهمیت زیادی میباشد و هر کس در فرآیند آموزش دوست دارد که از عملکرد بهتری برخوردار باشد که این خود نیاز به این دارد که عواملی که در بهبود یا ضعف عملکرد نقش دارند، شناخته و مدیریت شود.بخشی از عملکرد تحصیلی نامطلوب دانشآموزان نوجوان به خواب ناکافی آنها نسبت داده میشود.مشخص شده است، از عواملی که منجر به کاهش زمان خواب میان نوجوانان میشود، عبارتند از: شروع زودهنگام مدرسه و تأخیر در مرحله به خواب رفتن.
تغییرات هنجار بیولوژیکی، روانشناختی و اجتماعی که در دوران نوجوانی پدید میآید با مدت زمان خواب، خواب ناکافی، زمانبندی نامنظم خواب و بیخوابی در دوران نوجوانی همراه است.این گونه تغییرات منفی در ساختار خواب میتواند به پیامدهای روانی-اجتماعی مانند خلق افسرده، مشکلات رفتاری و همچنین مشکلات تحصیلی بیانجامد.با وجود این که میزان خواب مورد نیاز در دوران نوجوانی کاهش نمییابد،اما نوجوانان عموماً کمتر از 9/30 ساعت - میزان مطلوب خواب مورد نیاز - میخوابند.
کیفیت خواب دربرگیرنده هفت خرده مقیاس است که عبارتند از: کیفیت ذهنی خواب، تأخیر در به خواب رفتن، طول مدت خواب، خواب مفید، اختلالات خواب، مصرف داروهای خوابآور و اختلال در خواب روزانه.چرخه خواب و بیداری یکی از چرخههای بیولوژیک است که توسط عملکرد فیزیولوژیک در روشنایی و تاریکی برنامه کاری، مراقبت و سایر فعالیتها تحت تأثیر قرار میگیرد و ساعت بیولوژیک انسان نقش مهمی را در این چرخه بازی میکند.
در برخی از تحقیقات، محققان توانستند که به طور فعال خواب را دستکاری کرده و پیامدهای رفتاری و عصبشناختی نظیر یادگیری، گنجایش حافظه و عملکرد تحصیلی را مشاهده کنند.این یافتهها قواًی نشان میدهد که دانشآموزان در سطوح آموزشی متفاوت - از مدرسه تا دانشگاه - به طور مزمن دچار کمبود خواب هستند یا از کیفیت پایین خواب و خوابآلودگی روزانه مکرر در عذابند.کیفیت و کمیت خواب پیوند نزدیکی با ظرفیت یادگیری و عملکرد تحصیلی دارد.کمبود خواب پیوسته با یادگیری اخباری و رویهای در دانشآموزان ارتباط دارد.
بهداشت خواب دستهای از رهنمودها و اقداماتی است که در حفظ و ارتقاء کیفیت خواب مفید هستند.قواعد بهداشت خواب، علاوه بر افراد سالم برای کسانی که بدون وجود اشکال عضوی بارز دچار بیخوابی خفیف یا متوسط هستند، مفید خواهد بود.به علاوه، کسانی که بیخوابی شدید دارند نیز گرچه اغلب نیازمند مصرف دارو هستند، از به کار بستن این قواعد بهره خواهند برد.لازم به تأکید است که در بهداشت خواب هم مانند تمام موضوعاتی که در طب و روانشناسی در مورد بشر گفته میشود، تفاوتهای فردی حایز اهمیت است و مصداق هیچ قاعدهای در مورد دو نفر کاملا ًیکسان نیست.
سه گروه از عوامل مؤثر بر بهداشت خواب عبارتند از: عوامل مهم محیط خواب - صدا، کیفیت بستر، درجه حرارت،فشار هوا - ، شرایط فرد - مصرف غذا، مصرف الکل، مواد محرک، ورزش و خواب نیمروزی - ، مسایل رفتاری - سعی مفرط برای به خواب رفتن و بیداری شرطی شده - بر اساس مطالب ذکر شده و ضرورت ارتقاء عملکرد تحصیلی دانشآموزان، پژوهش حاضر درصدد است تا به رابطه بهداشت خواب با عملکرد تحصیلی دانشآموزان دوره اول متوسطه شهر کرمانشاه بپردازد و به این سئوال اساسی پاسخ دهد که آیا بین بهداشت خواب با عملکرد تحصیلی دانشآموزان ارتباط وجود دارد؟ فرضیههای تحقیق بین بهداشت خواب و عملکرد تحصیلی دانشآموزان ارتباط وجود دارد .بین خوابآلودگی و عملکرد تحصیلی دانشآموزان ارتباط وجود دارد.
تئوری و پیشینه تحقیق
بهداشت خواب مجموعه اقداماتی است که به افراد کمک میکند، خواب راحت و آرامی داشته باشند.به عبارتی دیگر، بهداشت خواب، عادت سالم خوابیدن است.بسیاری از اختلالات خواب به دلیل عدم رعایت این عادتها در دراز مدت ایجاد میشوند.یکی از اصول مهم بهداشت خواب همراهی با ساعت زیستی بدن است.بسیاری از فرآیندهای بدن انسان - مثل دما و ترشح هورمونها - با یک دوره فیزیولوژیک 24 ساعته تنظیم میگردد.شرط لازم برای داشتن یک خواب خوب همراهی با این ساعت زیستی میباشد.بکارگیری نکات مربوط به بهداشت خواب که به صورت تغییرات کوچکی در شیوه زندگی است، اثرات بزرگی در بهبود کیفیت خواب دارد.بنابراین بهداشت خواب را میتوان دستهای از رهنمودها و اقداماتی که در حفظ و ارتقاء کیفیت خواب مفید هستند، تعریف کرد.
نوجوانان به 8 ساعت خواب شبانه نیاز دارند، در حالی که اکثر آنها کمتر از این میزان میخوابند.برخی از پژوهشها نشان میدهند که فعالیتهای اجتماعی و سایر الگوهای رفتاریغالباً سبک زندگی نوجوانان را به سمت رفتارهای شبانه شکل میدهد، در حالی که برنامه مدرسه مستلزم آن است که اول صبح فرد از هوشیاری کامل برخوردار باشد.این تداخل به کاهش ساعات خواب میانجامد. تحقیقات نشان دادهاند که خواب مناسب و کافی برای تثبیت و تقویت حافظه بسیاری ضروری است که میتواند دلایل مهمی برای موفقیت تحصیلی نوجوانان داشته باشد.
شواهد بسیاری در دست است که نشان میدهد، کمبود خواب و در نتیجه خوابآلودگی مفرط به علت کاهش زمان خواب، کیفیت نازل خواب یا برنامههای متغیر، با افت عملکرد تحصیلی مرتبط است.با این حال این ارتباط میتواند به طور بالقوه دوطرفه باشد، چرا که افت عملکرد تحصیلی ممکن است به طور عکس به واسطه ایجاد استرس بر خواب اثر میگذارد.تحقیقی با هدف مطالعه تعیین عادات خواب و بررسی اثرات بهداشتی آن در دانشجویان انجام دادند.در این مطالعه، 116 دانشجوی کارشناسی در غرب ایالات متحده مورد بررسی قرار گرفتند.با مقایسه عادتهای خواب شرکتکنندگان و مرور ادبیات، نتیجهگیری شد که به طور کلی، شرکتکنندگان عادتهای مفید خواب نداشتند.اکثر شرکتکنندگان توافق داشتند که دانشگاهیان تحت تأثیر کم خوابی قرار دارند.
تحقیقی با هدف شناسایی الگوهای خواب و میزان خواب آلودگی روزانه و بررسی ارتباط بین مدت خواب و عملکرد تحصیلی در دانشجویان داروسازی انجام دادند.یک پرسشنامه خودتنظیمی به مدت یک سال در میان دانشجویان سال سوم داروسازی توزیع شد. پرسشنامهها توسط 364 دانشجوی داروسازی تکمیل شد. بیش از نیمی از دانشجویان داروسازی کمتر از 7 ساعت خواب در شب در طول هفته داشتند و اکثر قریب به اتفاق در شب قبل از امتحان کمتر از 7 ساعت خواب را تجربه کردند و تقرباًی نیمی روزانه احساس خوابآلودگی می کنند.
