بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام پژوهش حاضر تعیین رابطه انعطاف پذیری شناختی و افسردگی نوجوانان بود. جامعه آماری پژوهش کلیه دانشآموزان مقطع متوسطه دوم شهر شیراز در سال تحصیلی 1394-95 بودند که 390 نفر 201 - دختر و 189 پسر - از این افراد به روش نمونهگیری تصادفی خوشهای چند مرحلهای انتخاب شدند. به منظور تعین پایایی ابزارهای پژوهش از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. برای جمعآوری دادهها از پرسشنامه انعطافپذیری شناختی دنیس و وندروال - CFI - و پرسشنامه افسردگی بک-ویرایش دوم - BDI-II - استفاده شد. به منظور تحلیل دادهها از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. یافتهها نشان داد که انعطافپذیری شناختی رابطه منفی و معنادار با افسردگی دارد.
کلمات کلیدی: انعطافپذیری شناختی، افسردگی، نوجوانان
مقدمه
افسردگی یکی از نوروزهای1 شایع در دوره نوجوانی و جوانی است. افسردگی با کاهش انرژی و علاقه، احساس گناه، اشکال در تمرکز، بیاشتهایی و افکار مرگ و خودکشی مشخص میشود و با تغییر در سطح فعالیت، تواناییهای شناختی، تکلم، وضعیت خواب، اشتها و سایر ریتمهای بیولوژیک همراه است و منجر به اختلال در عملکرد شغلی، روابط اجتماعی و بینفردی میشود. این بیماری با احساس یأس و ناامیدی، ناراحتی، فقدان هرگونه انگیزه و امید و کاهش سطح اعتماد به نفس و بدبینی همراه است - سادوک و سادوک2، . - 2007 از یک سو بحران بلوغ و مسائل مربوط به آن و از سوی دیگر بحران هویت و مسائل ارزشی و از طرفی روابط با والدین و همسالان، نوجوان را دچار آشفتگی فکری میکند و او واقعاً نمیداند از زندگی چه میخواهد و دیگران نسبت به او چه عکسالعملی نشان میدهند. این امور باعث ناراحتی، افسردگی و اضطراب نوجوان و در نتیجه عقبافتادگی و شکست در تحصیل میشود - احمدی، . - 1386 افسردگی با تغییراتی در خلق و خوی نوجوان شروع میشود و وی را دچار غم و اندوه میکند و برای روزها و هفتهها و حتی ماهها ادامه مییابد.
در هنگام افسردگی جوان تمام امور را زیر ذرهبین میگذارد و از پشت شیشه مات و کدر بدبینی به آنها مینگرد. حوادث خوب و موفقیتهای زندگی خود را نادیده میگیرد و به آنها توجهی ندارد - احمدی، . - 1386 افسردگی با شروع زودرس، یک پدیده گذرا نبوده و چنانچه عوامل زمینهساز یا تداومبخش آن بدون مداخله باقی بمانند، تمایل به دوام داشته و نتایج پایدار و مخربی برای نوجوان بر جای خواهد گذاشت - ریچاردسون3، - 2009، به طوری که بر تکامل شناختی، هیجانی و فیزیکی نوجوان اثر میگذارد - حبیب پور و شریفی، . - 1388 ازجمله عوامل مهمی که با افسردگی در ارتباط است، انعطافپذیری شناختی است. بعضی پژوهشگران انعطافپذیری شناختی را میزان ارزیابی فرد در مورد قابلکنترل بودن شرایط تعریف کردهاند که این ارزیابی در موقعیتهای مختلف تغییر میکند - زانگ و همکاران1، . - 2010 به طور کلی توانایی تغییر آمایههای شناختی به منظور سازگاری با محرکهای در حال تغییر محیطی، عنصر اصلی در تعاریف انعطافپذیری شناختی است - دنیس و وندروال2، . - 2010
افرادی که توانایی تفکر انعطافپذیر دارند، از توجیهات جایگزین استفاده میکنند، به صورت مثبت چارچوب فکری خود را بازسازی میکنند و موقعیتهای چالشانگیز یا رویدادهای استرسزا را می پذیرند و نسبت به افرادی که انعطافپذیر نیستند از نظر روانشناختی تابآوری بیشتری دارند - برتن، پاکنهام و براون3، . - 2010 انعطافپذیری شناختی میتواند فکر و رفتار فرد را در پاسخ به تغییرات شرایط محیطی سازگار کند - دیکستین و همکاران4، . - 2007 بر این اساس شواهدی وجود دارد که نشان میدهد انعطافپذیری شناختی با بهزیستی روانی و آسیبپذیری در طیف گستردهای از ناراحتی که شامل افسردگی، اضطراب و ناراحتیهای روانی عمومی میشود، رابطه دارد - ماسودا و تالی5، . - 2012 سبک شناختی غیر انعطافپذیر ویژه افسردگی، باعث تقویت حالات افسردگی از طریق ایجاد سوگیری در پذیرش خودکار افکار ناکارآمد میشود - موری6، . - 1996 افراد افسرده اغلب اوقات محیط خود را به صورت محیطی تغییرناپذیر در نظر میگیرند، جهان از نظر این افراد ثابت، ملالآور، پوچ و بیفایده است - کاشدان و رتنبرگ7، . - 2010
با توجه به اهمیت مسأله افسردگی و پیامدهای آن از جمله اختلال عملکرد روانشناختی، اجتماعی و تحصیلی و شیوع آن در سنین پایین، بویژه نوجوانی، تحقیقات انجامشده در این زمینه در ایران بسیار ناکافی است. همچنین پژوهشهای اندکی در زمینه انعطافپذیری شناختی به ویژه در زمینه ارتباط این متغیر با افسردگی صورت گرفته است. بنابراین در این پژوهش به بررسی رابطه انعطافپذیری شناختی و افسردگی نوجوانان پرداخته میشود.
روش پژوهش
پژوهش حاضر از نظر هدف، یک پژوهش بنیادی و از نظر روش نیز توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری این پژوهش شامل تمامی دانشآموزان دوره متوسطه دوم شهر شیراز بود که در سال تحصیلی 1394-95 مشغول به تحصیل بودند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 378 تعیین شد. برای جبران افت احتمالی پرسشنامهها 5 درصد به حجم نمونه افزوده گردید که در مجموع 400 نفر، کل نمونه را تشکیل میدادند که از این تعداد 390 پرسشنامه 189 - پسر و 201 دختر - ، جمعآوری و از بقیه پرسشنامهها به دلیل ناقص پر شدن توسط دانشآموزان صرفنظر شد. در این پژوهش جهت نمونهگیری از روش نمونهگیری تصادفی خوشهای چندمرحلهای استفاده گردید. به این صورت که از بین نواحی چهارگانه آموزشی شهر شیراز، یک ناحیه به صورت تصادفی انتخاب شده و از این ناحیه 8 مدرسه، شامل 4 مدرسه دخترانه و 4 مدرسه پسرانه به صورت تصادفی انتخاب و سپس از هر مدرسه 2 کلاس از میان رشتههای مختلف تحصیلی - علوم انسانی، علوم تجربی و ریاضی فیزیک - به طور تصادفی انتخاب شدند.
ابزارهای پژوهش
پرسشنامه انعطافپذیری شناختی : - CFI - پرسشنامه انعطافپذیری شناختی توسط دنیس و وندروال - 2010 - تهیه و مورد استفاده قرار گرفته است. این پرسشنامه دارای 20 سؤال است که برای سنجش نوعی از انعطافپذیری شناختی که در موفقیت فرد برای چالش و جایگزینی افکار ناکارآمد با افکار کارآمدتر لازم است، به کار میرود. شیوه نمرهگذاری آن بر اساس یک مقیاس 7 درجهای لیکرتی است و تلاش دارد تا سه جنبه از انعطافپذیری شناختی را بسنجد: الف - میل به درک موقعیتهای سخت به عنوان موقعیتهای قابلکنترل، ب - توانایی درک چندین جایگزین برای رویدادهای زندگی و رفتار انسان و ج - توانایی ایجاد چندین راهحل جایگزین برای موقعیتهای سخت. دنیز و وندروال - 2010 - در پژوهشی نشان دادند که این پرسشنامه از ساختار عاملی، روایی همگرا و روایی همزمان مناسبی برخوردار است. روایی همزمان این پرسشنامه با پرسشنامه افسردگی بک - BDI-II - برابر با -0/39 و روایی همگرای آن با مقیاس انعطافپذیری شناختی مارتین و رابین 0/75 بود. این پژوهشگران پایایی به روش آلفای کرونباخ را 0/91 و با روش بازآزمایی 0/81 به دست آوردند. در ایران، فاضلی، احتشامزاده و هاشمی شیخشبانی - 1393 - پایایی این ابزار را به روش ضریب آلفای کرونباخ 0/75 به دست آوردهاند. در پژوهش حاضر ضریب آلفای کرونباخ این پرسشنامه 0/80 به دست آمده است.
پرسشنامه افسردگی بک-: - BDI-II - 2 پرسشنامه افسردگی بک-ویرایش دوم - BDI-II - پرسشنامه 21 سؤالی است توسط بک، استیر و براون - 1996 - 1 ساخته شده است و علائم روانی و جسمانی افسردگی را به صورت خودگزارشدهی ارزیابی میکند. دامنه نمرات در هر گویه از صفر تا 3 است. روایی همگرای پرسشنامه افسردگی بک - BDI-II - 2- با مقیاس درجهبندی افسردگی همیلتون 2-r=0/71 - HRSD - به دست آمده است. همچنین پایایی آزمون بازآزمون این پرسشنامه پس از یک هفته 0/93 گزارش شده است - بک و همکاران، . - 1996 این پرسشنامه در مطالعههای زیادی مورد استفاده قرار گرفته است. ویژگیهای روانسنجی آن نیز مورد تأیید قرار گرفته است. برای مثال: - فتا، بیرشک، عاطف وحید و دابسون، 1384؛ دابسون و محمدخانی، . - 1386 در پژوهش حاضر ضریب آلفای کرونباخ این پرسشنامه 0/89 به دست آمده است.
یافتهها
بحث و نتیجهگیری
همانطور که در جدول 2 نشان دادهشده، انعطافپذیری شناختی رابطه منفی و معنادار با افسردگی دارد، بنابراین انعطافپذیری شناختی افسردگی را به صورت منفی پیشبینی میکند. افرادی که توانایی تفکر انعطافپذیر دارند، از توجیهات جایگزین استفاده میکنند، به صورت مثبت چارچوب فکری خود را بازسازی میکنند و موقعیتهای چالشانگیز یا رویدادهای استرسزا را میپذیرند و نسبت به افرادی
