مقاله رابطه بین تاب‌آوری و امیدواری با مدیریت بحران در اعضای هلال احمر

بخشی از مقاله

چکیده

این پژوهش با هدف بررسی رابطه بین تاب آوری و امیدواری با مدیریت بحران در اعضای هلال احمر استان کرمانشاه انجام شد. روش این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی میباشد و از نوع توصیفی و همبستگی است و از لحاظ شیوه گردآوری دادهها یک تحقیق میدانی میباشد. جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه اعضای هلال احمر استان کرمانشاه تشکیل دادند که در سال 1395 در این سازمان به عنوان داوطلب و امدادگر مشغول به خدمت بوده و تعداد کل آنان 1877 نفر بود. نمونه آماری با برآوردی از جامعه آماری و با استفاده از جدول مورگان و کرجسی با روش در دسترس به تعداد 320 نفر انتخاب شد. در این پژوهش برای سنجش تابآوری از پرسشنامه 25 سؤالی کانر و دیویدسون - 2003 - ، امیدواری از پرسشنامه 12 سؤالی اشنایدر و لوپز - 2007 - و مدیریت بحران از پرسشنامه 29 سؤالی جهرمی - 1390 - استفاده شد. در این پژوهش از آزمونهای کولموگروف - اسمیرنوف، همبستگی پیرسون، رگرسیون چندگانه و یگانه استفاده شد . نتایج پژوهش حاکی از آن بود که بین تاب آوری و امیدواری با مدیریت بحران اعضای هلال احمر استان کرمانشاه رابطه معناداری وجود دارد. متغیر امیدواری رابطه بیشتری نسبت به تابآوری بر مدیریت بحران دارد. همچنین امیدواری و تاب آوری می تواند مدیریت بحران را پیش بینی کند.

کلید واژگان: تابآوری، امیدواری، مدیریت بحران

مقدمه

در سالهای اخیر در سازمانها، نگرش سنتی نسبت به بحران 1، بر این پایه استوار بود که بحران و برنامهریزی در این زمینه یعنی فرونشاندن آتش، به این معنی که مدیران در انتظار خراب شدن امور مینشستند و پس از بروز ویرانی، سعی میکردند تا ضررهای ناشی از خرابیها را محدود نمایند. اما امروزه شیوه نگرش به این واژه تغییر کرده است. براساس معنای اخیر، همواره باید مجموعهای از طرحها و برنامههای عملی برای مواجهه با تحولات احتمالی آینده در داخل سازمانها تنظیم شود و مدیران و رهبران درباره اتفاقات احتمالی آینده بیندیشند و با مدیریت بحران، آمادگی رویارویی با وقایع پیشبینی نشده را کسب کنند - گوردون و وارن 2، . - 1996

مدیریت بحران یکی از موضوعات مهمی است که با تأکید بیشتری مورد توجه رهبران قرار گرفته است. همان طور که گفته شد، بحرانها بخشی از فضای کسب و کار هستند و حذف تمامی بحرانهایی که سازمان را تهدید میکند تا حدودی ناممکن بوده و نیازمند مدیریت اصولی از سوی رهبران سازمان میباشد - جاکز 3، . - 2010 مدیریت بحران، سازمان را قادر میسازد تا پارهای از بحرانها را از میان بردارد، برخی دیگر را به نحوی مؤثر اداره کند و ابزار لازم برای یادگیری کامل و سریع از بحرانهای واقع شده را در اختیار بگیرد - مظلومی، . - 1389 به عبارت دیگر، مدیریت بحران به معنی منتظر شدن برای پیشامد نیست، بلکه اندیشیدن به امور غیرقابل تصور و باورنکردنی است

که امکان دارد در صورت وقوع، کل سازمان را در خود مستحیل سازد که این اندیشیدن میتواند برگرفته از روشهای افراد و اعضاء در سازمان باشد - میتراف 1، 2006؛ ترجمه محمود توتونچیان، . - 1389 روشها و شیوههای برخورد با بحران میتواند برگرفته از ویژگیهای روان شناختی اعضای سازمان باشد که این ویژگیها میتوانند تاب آوری و امیدواری فرد نسبت به مقابله با بحران و مدیریت آن باشند. زیرا لازمه مدیریت بحران آن است که فرد بتواند سطح تاب آوری بالایی در مواجهه با بحران داشته باشد و همچنین نسبت به وقایع بعد از بحران خوشبین و امیدوار باشد - عسگری، . - 1385 تابآوری به عنوان مقاومت موفقیتآمیز فرد در برابر موقعیتهای تهدیدآمیز و چالشانگیز تعریف میشود و افراد تابآور، افرادی هستند که علیرغم مواجهه با استرسهای مزمن و تنیدگیها، از آثار نامطلوب آنها میکاهند - ویلسون و دروزدک 2، . - 2004 افراد تابآور دارای رفتارهای خودشکنانه نیستند، از نظر عاطفی آرام هستند و توانایی مقابله با شرایط ناگوار و ناخوشایند را دارند - لتزرینگ، بلاک و فاندر 3، . - 2005

همچنین تاب آوری عاملی است که به افراد در مواجه و سازگاری با شرایط سخت و استرسزای زندگی کمک میکند و آنها را در برابر اختلالاتروانی و مشکلات زندگی محافظت میکند و میتوانند بر شرایط بحرانی نوعی مدیریت و کنترل همه جانبه داشته باشند. همچنین در برخورد با بحران فرد نیازمند به امیدواری میباشد. زیرا امیدواری یکی از جنبههای مهم رفتار است که نقش مهمی در زندگی انسان و در تحرک و پویایی او دارد - موسوی، . - 1393 افراد امیدوار همیشه عوامل و گذرگاههای بیشتری برای دنبال کردن هدف خود دارند و وقتی با بحرانی برخورد میکنند، انگیزه خود را حفظ کرده و از گذرگاههای جانشین استفاده میکنند، اما افراد ناامید به دلیل این که، عامل یا گذرگاههای کمی دارند، در برخورد با بحران، به راحتی انگیزه خود را از دست میدهند و دچار هیجانهای منفی میشوند - ایزدیان، امیری، جهرمی و حمیدی، . - 2010

افراد امیدوار همواره نسبت به آینده زندگی خویش خوشبین هستند و بر این باور میباشند که میتوانند به راحتی از عده مسائل و مشکلات با تکیه بر دانش و آگاهیهای خود برآیند. بنابراین امیدواری سبب میشود، زمانی که فرد با بحران و مشکلی روبرو میشود، امید خود برای حل آن را بحران از دست نداده و با آرامش و اتکاء به توانمندی های خود، بهترین بازدهی و عملکرد را در زمان بحران داشته باشد و در نتیجه بحران به وجود آمده را مدیریت نماید - پورحیدری و همکاران، . - 1388 امیدواری از این حیث میتواند ب ا مدیریت بحران دارای رابطه باشد که افراد امیدوار به حل مسائل و مشکلات پیش آمده در زمان بحران خوشبین هستند و با داشتن دیدی مثبت نسبت به توانایی خود، بحران به وجود آمده را به درستی مدیریت و کنترل میکنند - محقق، . - 1393

در همین راستا پژوهشهای پورحیدری و همکاران - 1388 - ، ودادی و همکاران - 1389 - ، خباز و همکاران - 1390 - ، صمدیمیارکلایی و همکاران - 1391 - ، شادمانفر و همکاران - 1392 - ، محقق - 1393 - ، رضایی - 1394 - ، کلاینک - 2000 - ، لینز - 2010 - ، هافنر و استوک - 2010 - ، هارن و میچل - 2012 - ، اندلر - 2013 - و چاپمن - 2015 - نشان دادند که عوامل روان شناختی بر میزان مدیریت بحران در نزد افراد تاثیرگذار است و این عوامل روان شناختی شامل خودکارآمدی، خوش بینی، امیدواری و تابآوری می باشند. بنابراین زمانی که افراد تاب آورتر هستند و نسبت به آینده خویش امیدوارتر می باشند، مدیریت درست و منطقی نسبت به بحران های موجود در زندگی خود دارند.

پژوهش حاضر از این حیث دارای اهمیت میباشد که بروز بحران در عصر حاضر که سرعت انتقال و تبادل اطلاعات به همراه تکنولوژی پیچیده و در حال تغییر از ویژگیهای بارز آن است، آثار قابل توجهی بر سرنوشت حکومتها، جوامع و نیز سازمانهای درگیر در این موضوع از جمله سازمان هلال احمر داشته و منجر به بروز آسیبها و تهدیدات گوناگونی در حوزههای مختلف سازمانی، ملی و فراملی می شود. در مقابل چنین پیامدی ضرورت شناخت بحران و چگونگی اداره آن برای بقاء و حفظ امنیت در جامعه امری مهم و ضروری است که این مهم توسط اعضای سازمان هلال احمر قابل مدیریت و کنترل میباشد و بنابراین علاوه بر افزایش سطح دانش و آگاهی آنان به جهت مقاله با بحران، ضروری است که جنبههای روان شناختی اعضاء از جمله تابآوری و امیدواری مورد توجه قرار گیرد. زیرا تابآوری و امیدواری بالای اعضای سازمان هلال احمر سبب میشود که بهتر بتوانند در هنگام بروز بحران، مقاومت کرده و با بهترین راه کار و حل مسأله، در برابر مشکلات ناشی از بحران از جمله زلزله، سیل و طوفان کنار آمده و بهترین بازدهی و راندمان کاری را داشته باشند. همچنین امیدوا ری اعضاء از این حیث دارای اهمیت است که افراد امیدوار هیچ گاه از تلاش و کوشش دست نکشیده و همواره به حل مسائل امیدوار هستند و بنابراین در هنگام بروز بحران، امید زیادی به رفع مشکلات داشته و به راحتی اسیر مشکلات بیشمار در هنگام بحران نشده و با انگیزه بالا در مسیر خدمت به جامعه گام بر میدارند.

حال مسأله و دغدغه اصلی که سبب شد پژوهشگر به بررسی این موضوع بپردازد این است که در بعضی از سازمانها از جمله سازمان هلال احمر، شدت و گستردگی بحرانها میتواند جزیی از پیکیره سازمان و غیرقابل پیش بینی باشند. زیرا بحرانها برگرفته از مسائل درون سازمانی مانند تغییرات سازمانی و برون سازمانی از جمله ماموریتهای سازمان در قبال بلایا و بحرانهای طبیعی و غیر طبیعی میباشد که در چنین مواردی لازم است که سازمان میبایستی سطح مدیریت بحران را در بین اعضای خود که شامل داوطلبان، امدادگران و جوانان هستند، افزایش دهد . در حالی که این اعضاء نقش کلیدی در کاهش بحرانها و مدیریت آن دارند. بنابراین در این پژوهش به دنبال این سوال هستیم که آیا تاب آوری و امیدواری با مدیریت بحران در بین اعضای سازمان هلال احمر استان کرمانشاه رابطه دارند؟

مبانی نظری مدیریت بحران

مدیریت بحران را میتوان مجموعه ای از مفاهیم نظری و تدابیر عملی در ابعاد سیاست گذاری، برنامهریزی و سازماندهی، جهت مقابله با بحران دانست. مدیریت بحران، نظام و سیستمی است منسجم با بهرهگیری از علوم، فن آوری، برنامه ریزی و مدیریت برای مقابله با حوادثی که منجر به کشته شدن تعداد زیادی از انسانها، تخریب و آسیب دیدگی کلی به اموال مردم و مختل شدن و برهم خوردن زندگی اجتماعی میشوند - مایر و نورمن، . - 2008 مدیریت بحران، علمی است کاربردی که با مشاهدهی سیستماتیک بحرانهای پیشین و تجزیه و تحلیل آنها در جست و جوی یافتن ابزاری است که با آن از یک سو بتوان از وقوع فجایع پیشگیری کرد یا برای مقابله با آنها آماده شد و از سوی دیگر در صورت وقوع بحران، نسبت به امداد رسانی سریع و بهبود اوضاع، اقدام کرد - بوث، . - 2008

براساس نظریات پیرسون و کلایر 1987 - 1؛ به نقل از ربیعی و قاسمی، - 1385، مدیریت بحران عبارت است از تلاش نظام یافتهی اعضای سازمان همراه با ذی نفعان خارج از سازمان در جهت پیشگیری از بحرانها و یا مدیریت اثربخش آن در هنگام وقوع. اسلاتر 1984 - 2 ؛ به نقل از بیرودیان، - 1385 عقیده دارد که مدیریت بحران دانش کاربردی است که ناظر بر تمام مراحل فرایند چرخهی بحران است و ریشه در طراحی یک نظام تحول پذیر دارد و از مهم ترین اقدامات آن در سطح ملی، راهبردهایی است که باید در تدوین برنامههای توسعه مورد توجه قرار گیرد. در تعریفی جامع تر، مدیریت بحران عبارت است از مجموعهای متشکل از اختیارات قانونی، تشکیلات سازمانی، تجهیزات و امکانات فیزیکی، سیستمها و روشها، طرحهای مطالعاتی، برنامههای عملیاتی و نظامهای ارتباطی و اطلاعاتی که به منظور کسب حداکثر آمادگی برای مواجهه با شرایط بحرانی حاصل از وقوع حوادث و نیز به حداقل رساندن عواقب این حوادث، طراحی و اجرا میگردد - رضوانی، . - 1391

در نگاه دیگر، مدیریت بحران فرایندی است برای پیشگیری از بحران یا به حداقل رساندن اثار آن به هنگام وقوع، و برای اجرای این فرایند باید بدترین وضعیتها را برنامهریزی و سپس روشهایی را برای اداره و حل آن جست و جو کرد - بوث، . - 2008 بنابر بند 3 مادهی یک طرح جامع امداد و نجات کشور، مدیریت بحران عبارت است از فرایند عملکرد و برنامهریزی مقامات دولتی و دستگاههای اجرایی دولتی و عمومی که با مشاهده و تجزیه و تحلیل بحرانها به صورت یکپارچه، جامع و هم آهنگ تلاش میشود با استفاده از ابزارهای موجود از بحرانها پیش گیری کرده یا در صورت بروز آنها برای کاهش دهی آثارشان، آمادگی لازم برای امدادرسانی سریع و بهبود اوضاع تا سطح عادی احراز شود - نبیزادهبهنمیری، . - 1391

تاب آوری