بخشی از مقاله
چکیده
هدف این پژوهش شناخت رابطه فشار روانی و سبکهای مقابله با آن با عملکرد کارکنان جمعیت هلال احمر استان کرمان بوده است. جامعه آماری این پژوهش بر اساس آخرین آمار 560 نفر بود و نمونهای مشتمل بر 200 نفر کارمند انتخاب شد. برای تعیین رابطه بین متغیرها از ضریب همبستگی پیرسون و تحلیل رگرسیون استفاده شد . در پژوهش حاضر از روش نمونهگیری طبقهای- تصادفی و از جدول مورگان استفاده شد . نتایج پژوهش نشان دادند که بین فشار روانی و سبکهای مقابله با عملکرد کارکنان جمعیت هلال احمر رابطه وجود دارد . از سویی بین فشار روانی و سبک های مقابله ای کارکنان جمعیت هلال احمر رابطه وجود ندارد . بین فشار روانی با عملکرد کارکنان جمعیت هلال احمر رابطه وجود دارد . بین سبک های مقابله ای با عملکرد کارکنان جمعیت هلال احمر رابطه وجود ندارد .
- 1 - 1 مقدمه
سازمانها واحدهای اجتماعی یا گروه های انسانی هستند که هدفمند بوده و در تلاش هستند تا به اهداف معین نائل آیند - لوتانس1، . - 2002 عوامل مختلفی بر عملکرد یک سازمان تأثیر میگذارد که یکی از این عوامل فشار روانی است که امروزه به یکی از دغدغههای مهم مدیران سازمانها و همچنین به موضوعی بااهمیت در نزد پژوهشگران و دانشمندان حوزه مدیریت و روان-شناسی تبدیل شده است - بوسورد2004،. - 2 لوتانس فشار روانی را پاسخی سازش پذیر به موقعیت بیرونی میداند که به ناهنجاری جسمی و روانی و یا رفتاری اعضای سازمان منجر میشود.
طبق تعریفی که موسسه ملی بهداشت حرفهای و ایمنی از فشار روانی در سازمان بیان داشته است فشار روانی وقتی رخ میدهد که بین نیازهای شغلی با توانایی و قابلیت های و خواسته های فرد هماهنگی وجود نداشته باشد - روس و کوهن4، . - 1986 فشار روانی در سازمان موضوعی فراگیر است که در همه جوانب و زوایای سازمان ، مانند شرایط فیزیکی، نوع کار، مسئولیت ارزشیابی، ساختار، نقش، نوع شخصیت، فرایند تولید، ارتباطات و …غیر قابل بررسی و مشاهده است - ویلیام 5، . - 2007 استفاده از سبک های مقابله به دلیل کنترل منبع فشار برای جلوگیری از عوارض احتمالی بعدی بسیار ضروری است. سبک های مقابله به راهبردهای شناختی و رفتاری که افراد برای جلوگیری، مدیریت و کاهش فشار روانی به کار می برند اطلاق می شود.
سه شیوه ی اصلی مقابله با فشار روانی عبارتند از سبک مقابله مساله مدار، سبک مقابله هیجان مدار و سبک مقابله ای اجتنابی - اندلر و پارکر1990،. - 6 سبک های مساله مدار راهبردهایی را در بر می گیرد که در آنها فرد به جستجو اطلاعات بیشتر دربارهء مساله، تغییر ساختار مساله از نظر شناختی، محاسبه و اولویت دادن به حل مساله می پردازد و در مقابل سبکهای هیجان مدار شیوه هایی را در بر می گیرد که در آن فرد به جای پرداختن بر مساله برخود متمرکز می شود و تلاش خود را متوجه کاهش احساسات ناخوش آیند خویش می نماید .
واکنش های مقابله ای هیجان مدار شامل عصبی و ناراحت شدن ، واکنش های هیجان ، گریه کردن، عیب جویی و اشتغال ذهنی است. سومین شیوه مقابله با فشار روانی رفتارهایی را شامل می شود که بیشتر از طریق اجتناب و فرار از موقعیت است. سبک های اجتنابی از سوی فرد و سازمان می تواند مستقیما از ویژگی های شخصیتی همچون روان رنجوری و برون گرایی فرد و مدیر سازمان تاثیر گیرد. عده ای از صاحب نظران تاثیر فشار روانی بر عملکرد سازمانی را الزاما مخرب نمی دانند اما اکثریت پژوهشگران معتقدند که فشار روانی بر هم زنندهی بهداشت روانی در سازمان است و به طبع آن تا حدود زیادی بازدهی و بهره وری را کاهش داده و سبب نقص عملکرد، مشکلات رفتاری و تعارض در سازمان میگردد.
از سوی دیگر مهمترین دارایی یک سازمان نیروی انسانی آن میباشد. به کارگیری مؤثر و کارآمد این منبع عظیم میتواند تحولی شگرف در سازمانها ایجاد نماید. ادامه روند موجود و حفظ رویهها و ساختارهای فعلی در سازمانها بههیچ وجه مطلوب و متضمن منافع آن نیست. همه ساختارها، روابط و مناسبات حاکم بر فعالیت سازمانها نیازمند بازنگری و تجدید نظرهای اساسی و بنیادی در عملکرد کارکنان میباشد. . عوامل مختلفی بر عملکرد کارکنان یک سازمان مؤثرند که یکی از مهمترین آنها فشار روانی یا استرس میباشد. ؟ در طول زندگی هر انسانی، روشهای گوناگونی برای کنار آمدن با موقعیتهای استرسزا تکوین مییابد.
گرایشهای شخصیتی هر فرد هم از لحاظ شناختی و هم از جهت اقدام و عمل در خنثیسازی یا سبک کردن تأثیرات نامطلوب فشار روانی به اعمالنفوذ میپردازند. این ارزشیابی شناختی و اقدامات متناسب با آن “ انطباق ”یا “ سازگاری” یا “ مقابله” نامیده میشوند .بهبیان دیگر این گرایشهای شخصیتی از لحاظ شناختی از میزان بیمعنایی طاقتفرسایی و نامطلوب رویدادهای فشارزا میکاهند و از جهت اقدام و عمل فعالیتهایی را برمیانگیزند و بالفعل میسازند که مستلزم تعامل و دستوپنجه نرم کردن با این رویدادهاست تا پرهیز و گریز از آنها. فرایند مقابلهعمدتاً از فعالیتها و اقدامات شناختی و رفتاری فرد برای مدیریت استرس است - لازاروس1، . - 2002 . استفاده از سبکهای مقابله به دلیل کنترل منبع فشار برای جلوگیری از عوارض احتمالی بعدی بسیار ضروری است .سبکهای مقابله به راهبردهای شناختی و رفتاری که افراد برای جلوگیری، مدیریت و کاهش فشار روانی به کار میبرند اطلاق میشود.
سه شیوهی اصلی مقابله2 با فشار روانی عبارتاند از سبک مقابله مسئله مدار، سبک مقابله هیجان مدار و سبک مقابلهای اجتنابی3 - اندلر و پارکر4، . - 1990 سبکهای مسئله مدار راهبردهایی را در برمیگیرد که در آنها فرد به جستجو اطلاعات بیشتر درباره مسئله، تغییر ساختار مسئله ازنظر شناختی، محاسبه و اولویت دادن به حل مسئله میپردازد و در مقابل سبکهای هیجان مدار شیوههایی را در برمیگیرد که در آن فرد بهجای پرداختن بر مسئله بر خود متمرکز میشود و تلاش خود را متوجه کاهش احساسات ناخوش آیند خویش مینماید . واکنشهای مقابلهای هیجان مدار شامل عصبی و ناراحت شدن، واکنشهای هیجان، گریه کردن، عیبجویی و اشتغال ذهنی است. سومین شیوه مقابله با فشار روانی رفتارهایی را شامل میشود که بیشتر از طریق اجتناب و فرار از موقعیت است. سبکهای اجتنابی از سوی فرد و سازمان میتواندمستقیماً از ویژگیهای شخصیتی همچون روان رنجوری و برونگرایی فرد و مدیر سازمان تأثیر گیرد.
روش پژوهش
در این پژوهش با توجه به ناهمگون بودن جامعه موردبررسی به لحاظ جنسیت از روش نمونهگیری طبقهای -تصادفی استفادهشده است. جامعه آماری این پژوهش، شامل کلیه کارکنان جمعیت هلال احمر استان کرمان میباشند تعداد کل آنها 560 نفر است که با استفاده از جدول مورگان نمونه ای به حجم 200 نفر انتخاب شدند.
ابزارها
در پژوهش حاضر برای جمع آوری داده ها از سه پرسشنامه حاوی 91 سؤال بسته که شامل پرسشنامه استرس ادراک شده،سبک های مقابله ای و عملکرد کارکنان می باشد استفاده شده است.
-1 پرسشنامه استرس ادراک شده: مقیاس استرس ادراک شده در سال 1983 توسط کوهن و همکاران ساخته شده است .این مقیاس 14 آیتم دارد و هر آیتم بر اساس یک مقیاس لیکرتی پنج درجه ای - هرگز، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد - پاسخ داده می شود، این گزینه ها به ترتیب نمره 0، 1، 2، 3، 4 می گیرند. مقیاس استرس ادراک شده دو خرده مقیاس را می سنجد :
الف - خرده مقیاس ادراک منفی از استرس که شامل آیتم های 1، 2، 3، 8، 11، 12 و 14 می شود و نمره گذاری آن به صورت معکوس لحاظ شده است
ب - خرده مقیاس ادراک مثبت از استرس که 4، 5، 7،6، 9، 10 و 13 را در بر می گیرد. روایی محتوایی این پرسشنامه ها توسط 10 تن از استادان صاحب نظر دانشگاه علوم پزشکی مشهد، تأیید شد . پایایی نسخه فارسی باستانی و همکاران - 1387 - ، با روش همسانی درونی محاسبه شده است که ضریب آلفای کرونباخ آن 0/74 به دست آمده است . محمدی یگانه و همکاران - 1387 - نیز پایایی این ابزار را تأ یید کرده اند .
پرسشنامه مقابله با شرایط پر استرس - - SICC
اندلر و پارکر - 1987 - این مقیاس را برای ارزیابی انواع روش های مقابله که توسط افراد در موقعیت های استرس زا مورد استفاده قرار می گیرد ارائه کردند .این آزمون شامل 48 سؤال است و و هر سؤال بر اساس یک مقیاس لیکرتی پنج درجه ای - هرگز، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد - پاسخ داده می شود، این گزینه ها به ترتیب نمره 1، 2، 3، 5،4 می گیرند. آزمون، سه زمینه اصلی رفتارهای مقابله ای :سبک مسئله مدار - 16ماده - سبک هیجانی - 16ماده - و سبک اجتنابی - 16 ماده - را در بر می گیرد. هر آزمودنی که در یکی از سبک های مقابله ای نمره بالاتری به دست آورد، آن سبک مقابله ای سبک غالب فرد محسوب می شود که در بیشتر موقعیت های استرس زا از آن سبک استفاده می کند.
برای به دست آوردن پایایی پرسشنامه سبک های مقابله با استرس در گروه دانشجویان از آلفای کرونباخ استفاده شده است که در مقابله مساله مدار پسران 0/92 و دختران 0/85 و هیجان مدار پسران 0/82 و دختران 0/85 اجتنابی پسران 0/85 و دختران 0/82 به دست آمده است - فتوت، احمدی ، . - 1380 ضریب اعتبار پرسشنامه با موقعیت های استرس زا از طریق آلفای کرونباخ در پژوهش قریشی در سطح بالایی - 0/8133 - به دست آمده است - به نقل از حاجت بیگی، . - 1379 روایی پرسشنامه مذکور نیز طی تحقیقاتی که در ایران انجام شده ثابت گردیده است.به منظور محاسبه همبستگی عوامل پرسشنامه مقابله با استرس از ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردیده و این نتایج به دست آمده است - همان منبع - . مساله مدار 0/58، هیجان مدار 0/55، اجتنابی0/93.
پرسشنامه عملکرد کارکنان
این پرسشنامه که متغیر عملکرد را اندازه گیری می کند و توسط محقق با استفاده از مدل - ACHIEVE - که توسط هرسی و گلداسمیت - 1988 - طراحی و توسط - رضائیان، - 1372 تحت عنوان عوامل کلیدی، در عملکرد کارکنان مطرح شده سنجیده شد . این مقیاس 29 آیتم دارد و هر آیتم بر اساس یک مقیاس لیکرتی پنج درجه ای - خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد - این گزینه ها به ترتیب نمره 1، 2، 3، 4، 5 می گیرند. برای بررسی روایی محتوایی پرسشنامه ها، آنها در اختیار تعدادی از اساتید و صاحب نظران قرار گرفت و از آن ها درخواست شد در مورد مرتبط و مناسب بودن سؤالات در ارتباط با اهداف و سؤال های پژوهش نظر دهند. در نهایت سؤالاتی در پرسشنامه گنجانیده شد که توسط اساتید و صاحب نظران مناسب تشخیص داده شدند.
یافتهها
جهت پاسخگویی به فرضیه های مطرح شده از رگرسیون استفاده شد که نتایج آن در جدول شماره 1 مشاهده می شود. جدول شماره:1خلاصه الگوی رگرسیون متغییر پیش بینی کننده فشار روانی و سبک های مقابله ای جدول 1 نشان می دهد که متغیر فشار روانی توانسته است که 0/253 درصد عملکرد کارکنان را پیش بینی کند. در این الگو همبستگی چندمتغییره برابر با 0/488 است و بتای استاندارد مربوط به باور به فشار روانی 0/488 را نشان می دهد و در سطح 0/99 معنا دار است. همچنین متغیر سبک های مقابله ای توانسته است. 0/35درصد عملکرد کارکنان را پیش بینی بکند. در این الگو همبستگی چند متغیره 0/55 است. و بتای استاندارد مربوط به سبک های مقابله ای 0/651 را نشان می دهد. و درسطح 0/99 درصد معنادار می باشد.
