بخشی از مقاله
چکیده
جامعه امروز ایران متشکل از جوانانی است که بیشترین دغدغه و روزمرگی خود را در دانشگاهها و ورود به آن میگذرانند ولی علی رغم زحمت و اضطراب اولیهاکثراً بعد از مدتی از آن ذوق و تلاش چیزی باقی نمی ماند و نتیجه ، با وجود اساتید با تجربه و افزایش فارغ التحصیلان ، پایین آمدن راندمان علمی کشور است . علل این امر گرچه بسیار گسترده می باشد ولی در تحقیق فعلی سعی شده تا ارتباط میان یک محیط مناسب علاوه بر رعایت اصول برای طراحی فضاهای آموزشی - دانشکده با مقایسه محیط های دانشگاهی مختلف و پرسش و سنجش میزان مطلوبیت دانشجویان از محیط های دانشگاهی بدست آورد .
نظر به اینکه اکثر پژوهش های موجود درباره کیفیت فضاهای آموزشی در برخی زمینه های خاص مانند دانشکده ها و یا دانشکده معماری بسیار ناچیز و کمرنگ می باشد، اجرای این پژوهش ضروری به نظر میرسد. یافته های این تحقیق میتواند ما را در ایجاد فضای انسان ساخت بهینه تر، دانشکده های کاراتر و نیز به بیان نظریه های جدیدتر یاری دهد. رفتار اجتماعی در این پژوهش به احساس تعلق، حفظ حریم خصوصی , پذیرش و رفتار متقابل و حس کنجکاوی محدود می شود.
از این رو، دامنه این تحقیق بررسی رفتار اجتماعی منفی از قبیل جرم و جنایت و خشونت نیست .روش مورد استفاده کمی و کیفی و ابزار جمعآوری دادهها، فرمهای پرسشنامه و مشاهده و تجزیه و تحلیل دادههای کمی ، با استفاده از نرمافزار آماریspss انجام شده است. جامعه آماری متشکل از 260 نفر از دانشجویان معماری - دانشگاه علوم و تحقیقات تهران،دانشگاه آزاد قزوین ، موسسه آموزش عالی و غیراتفاعی رسام کرج و موسسه آموزش عالی و غیراتفاعی ابا ابیک داده شد ضمن اینکه از مخاطبین مطالعات میدانی و مصاحبه هم صورت پذیرفت که در این بخش دانشجویان بیشتری هم مورد سوال قرار گرفت. یافته ها حاکی از وجود روابط معنادار بین محیط فیزیکی فضای بازدانشگاهها و رفتار اجتماعی دانشجویان دارد.
مقدمه
"معماری هنری اجتناب ناپذیر و بطور مداوم با ما در تماس است، رفتارهایمان را شکل می دهد و حالات روانیمان تعیین می کند به عبارت دیگر معماری یک شکل ارتباط غیر کلامی است.میس وان دروهه می گوید: معماری تبلور ساختار درونی خود و آشکار شدن آرام شکل است رفتار اجتماعی در خلأ رخ نمیدهد تعاملات اجتماعی در متن محیط طبیعی- مصنوعی واقع میشود و از سوی دیگر انعکاس همین رفتار به جهان کالبدی باز می گردد.
هدف نهایی مراکز آموزشی، خدمت رسانی مطلوب به جامعه استفاده کننده و پیشبرد اهداف آن سازمان است. در این بین، مراکز آموزشی ، به واسطه نقشی که در ارتقای سطح سواد و آگاهی افراد جامعه ایفا می کنند، از جایگاه پراهمیتی برخوردارند و در واقع، به دلیل ارائه و اشاعه خدمات به تمام اقشار جامعه، یکی از مهم ترین نمادهای جوامع در دنیای امروز به شمارمی آیند. و تنها در صورتی در روند توسعه و بالندگی فرهنگی کشورها تأثیرگذار خواهند بود که از تمامی ظرفیتها و امکانات موجود به نحو احسن و شایسته بهره برداری شود. ایجاد شوق و انگیزه در افراد برای مطالعه، سوای برخی دلایل اجتماعی، تا حدود زیادی از وجود خود مراکز آموزشی بر می آید. " - یزدانی ، - 56 :88
محیط دانشکده هنر و معماری بعنوان یکی از ارکان آموزش، نقش مهمی در پرورش خلاقیت و تخیل دانشجویان، که در واقع هدف اصلی این رشته هست، دارد. نقش و اهمیت شرایط محیطی در امر آموزش به قدری مهم است که امروزه در بسیاری از دانشگاههای دنیا، به طراحی محیط از منظر روانشناختی پرداخته شده است. زیرا " روانشناسی محیط قبل از پرداختن به یک مکان خاص - نظیر: خانه ، مدرسه، دانشگاه و... - و بررسی عوامل رفتاری و محیطی خاص آن، مفاهیم پایه ای نظیر: خلوت، قلمرو، فضای شخصی، ازدحام و ... را مورد توجه قرار میدهد." - مطلبی، - 58 :80 حال سؤال این است که محیط یک فضای آکادمیک مانند دانشکده هنر و معماری، باید واجد چه خصوصیاتی باشد؟
پیشینه تحقیق
" در دهه های 60 و 70 پژوهش هایی که به بررسی تاثیر مقابل محیط و انسان اختصاص داده می شدند یه عنوان بررسی های تخصصی رشته های " روان شناسی محیط "و "روانشناسی اکولوژیک" یا "علوم اکو رفتاری" منتشر می شدند." - مرتضوی، - 38 :73 "ادراک انسان از محیط از محوری ترین مقولات در روانشناسی محیط است ».ادراک محیطی« فرآیندی است که از طریق آن انسان داده های لازم را براساس نیازش از محیط پیرامون خود بر می گزیند.
این گونه ادراک را در اصطلاح »ادراک حسی« می نامند. اما در حقیقت »ادراک محیطی« از تعامل »ادراک حسی« و »شناخت « که در ذهن انسان تجربه شده اند حاصل می شوند.مکاتب مختلفی سعی کرده اند تا چگونگی ادراک انسان از رفتارش را در محیط و یا از محیط توضیح دهند. مهمترین این مکاتب که تاثیر ژرفی برتئوری های محیطی و طراحی داشته اند ، مکتب روان شناسی گشتالت ,دیدگاه روان شناسی سازشمند یا تبادلی و مکتب روان شناسی بوم شناختی - اپتیکی - جیمز گیبسون هستند . " - مطلبی، - 61 :80
در باب روانشناسی محیط فضاهای آموزشی تحقیق های بسیاری انجام شده که از آن جمله بررسی مفهوم خلوت تالیف طیبه فارسی- فهیمه چنگیز در دفتر فنی معماری اداره کل نوسازی مدارس اصفهان که خلوت را فرآیند قراردادی مهمی می داند که فرد - یا گروه - بر اساس آن خود را کمابیش در ارتباط و تماس با دیگران قرار می دهد و نظام خلوت پویا و متغیر و روابط محیط و رفتار باید در چشم اندازی بلند مورد بررسی قرار گیرد زیرا محیط رفتار را بوجود می آورد و تحت تاثیر محیط هم تغییر می کند.
در مقاله یی دیگر تأثیر عوامل فیزیکی کلاس بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان نوشته حمیده معینپور , دکتراحمدرضا نصر اصفهانی وعاطفه ساعدی »: فعالیتهای آموزشی مدرسه باید در فضایی مناسب، با روش و امکانات مطلوب و بر اساس نیازها و علایق دانشآموزان در زمینههای مختلف تهیه و انجام شود تا معلم در تدریس، و شاگرد در یادگیری احساس رغبت و انگیزه کنند و از فعالیت خود احساس لذت و رضایت نمایند« و ارغوان جایدری، سرور جعفری خواه، فاطمه حیدری، فرزانه سمائی در مقاله یی با عنوان روان شناسی محیط، محیطهای آموزشی بررسی هایی انجام داده اند که در جایی از این مقاله به ذکر دیدگاه ها و نظریه های روانشناسان محیط در رابطه با فضاهای آموزشی می پردازد.و در مقاله یی با عنوان فضای سبز و تاثیر آن در بهبود کیفیت آموزشی , فضای سبز را تامین آسایش، آرامش، امنیت روحی و ایجاد انگیزه استفاده کنندگان می نامد و در محدوده فضای سبز، تراکم و عمق و ارتفاع گیاهان و درختان ، محیطی امن و آرامش بخش به وجود می آورد.
زیباسازی و محوطه سازی فضای آموزشی می تواند کشمکش و جاذبه خاصی را در یک فضای سبز به وجود آورد. و یکی از نظریاتی که در این فرضیه مد نظر قرار گرفت، نظریه اجرولریخ بود. که فضای سبز می تواند در دانش آموزان آرامش و شادابی ایجاد کند.ارتباط با طبیعت موجب کاهش فشار عصبی و بهبود سلامت روحی و جسمی دانش جویان و اساتید می شود و وجود مسیرهای مارپیچی در محیط و راه هایی که دارای نوعی ابهام باشند حس کنجکاوی آنان را بر می انگیزند،و شادی بخش هستند، زیرا موجبات تحرک و حس آموختنی و یافتن بیشتر می شود.
در آخر در پژوهشهایی که توسط نگارندگان این تحقیق صورت گرفته ابتدا تاثیر فضا ی مهد کودکها را در رفتار کودکان از روی نقاشی آنان بررسی و سپس در مقاله یی با عنوان رابطه بین محیط فیزیکی در فضای باز مدارس شهری و رفتار اجتماعی دانش آموزان رابطه این دو را در دو مدرسه متوسطه سما و دانش مفید را بررسی کرده و در دبیرستان سما که فضاهای تعریف شده تری برای استراحت ، غذاخوری ، حریم خصوصی و .... تعبیه شده بود دانش آموزان راغب تر ، پر انرژی تر ، پرانگیزه تر و دارای احساس بهتری نسبت به محیط تحصیلی خود بودند. شایان ذکر است که این مقاله در همایش ملی نظریه های نوین به چاپ رسیده است.
مسائل مربوط به پژوهش
دانشگاه در مفهوم کلی و ذهنی محیطی بزرگتر و متفاوت تر از مقاطع قبلی می باشد اما بعضاً و در سالهای اخیر فضاهایی تحت عنوان دانشگاه شکل گرفته که تفاوت بصری چندانی با دبیرستان ندارد و گاهی هم از آن کوچتر و فاقد استانداردهای لازم محیطی می باشد این پژوهش به این مساله که آیا فضا در روحیه دانشجویان و میزان گرایش و پیگیری آنان در رشته تحصیلی و در نتیجه افزایش راندمان تاثیرگذار است پرداخته است .
جامعه آماری
از میان 260 نفر دانشجو مورد سوال 115 نفر مرد و 145 نفر را زن تشکیل دادند. دانشجویان از بین مقاطع مختلف رشته معماری - کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد - انتخاب شده اند و مقطع به صورت رندم بوده است . که %24/6 کارشناسی ارشد ، % 49/6 کارشناسی و %25/8 کاردانی بوده اند. همان طور که در یالا هم آمده دانشجویان از بین 4 دانشگاه موسسه آموزش عالی و غیراتفاعی رسام کرج، موسسه آموزش عالی و غیراتفاعی ابا ابیک ، دانشگاه علوم تحقیقات تهران ، دانشگاه آزاد قزوین از هر دانشگاه 65 دانشجو به طور مساوی انتخاب شده است.
