بخشی از مقاله
چکیده:
هدف این پژوهش تعیین رابطه بین کیفیت فضای یادگیری مدارس با پیشرفت تحصیلی دانشآموزان ابتدایی شهر ملایر بوده است. روش پژوهش در آن از نوع همبستگی و جامعه آماری آن شامل همه دانشآموزان پسر پایه سوم مدارس ابتدایی شهر ملایر به تعداد 600 نفر میشده است. برای نمونهگیری، 12 کلاس پایه سوم ابتدایی از بین 21 مدرسه پسرانه شهرکه در مجموع دربرگیرنده 340 دانشآموز میشد، انتخاب شدند. برای سنجش متغیرهای پژوهش از یک چک لیست محقق- ساخته درجهبندی کیفیت فضای آموزش مدارس که دارای روایی و پایایی بود و نیز میانگین نمرات دانشآموزان در همه دروس در یک نیمسال تحصیلی استفاده شد. برای تحلیل دادهها از ضریب همبستگی رتبهای اسپیرمن و تحلیل واریانس یکراهه استفاده شد. نتایج نشان داد که بین کیفیت فضای آموزش مدارس با پیشرفت تحصیلی دانشآموزان رابطه معنادار آماری قوی وجود ندارد. اما، بین پیشرفت تحصیلی دانشآموزان مناطق برخوردار با دانشآموزان سایر مناطق - نیمهبرخوردار و نیمهمحروم - تفاوت وجود دارد.
واژگان کلیدی: فضای یادگیری، پیشرفت تحصیلی، مدارس ابتدایی ملایر
مقدمه
از مباحث مهم تأثیرگذار بر نتایج تعلیم و تربیت، فضاهای آموزشی است - فیضی، . - 1389 توجه به مکان یا فضایی که در آن آموزش صورت میگیرد از جنبههای مختلف - فیزیکی و روانشناختی - اهمیّت دارد. تحقیقات نشان داده است که فضا عنصری بیروح یا خنثی بر نتایج عملکردهای افرادی که در آن حضور دارند نیست. خصوصیت فضای آموزشی میتواند میزان موفقیت نظامهای آموزشی را تحت تأثیر قرار دهد. اگر محیط آموزشی بخواهد زمینهای ثمربخش برای نسل آینده باشد، محیط و ساختمانهایش میبایست خلاقانه طراحیشده باشند نه تقلیدشده، محیطی محرک برای آزاد کردن اندیشه و گسترش خلاقیت؛ بنابراین محیط به اندازه روش تدریس معلم بر یادگیری و پیشرفت تحصیلی می تواند اثرگذار باشد.
یکی از عوامل مؤثر تربیتی در آموزش و پرورش نوین، چگونگی معماری فضای مدرسه است. فضای فیزیکی مدرسه، نه تنها یک محیط خشک و بیروح و فاقد تأثیر در فرآیند یادگیری محسوب نمیشود، بلکه به عنوان عاملی زنده و پویا در کیفیت فعالیتهای آموزشی و تربیتی دانشآموزان نقش ایفا میکند - شاطریان، :1387. - 73 در این زمینه پژوهشها و مطالعات فراوانی در کشورهای مختلف در طی سالهای گذشته انجام گرفته است. معلم، کتاب، دانشآموز، روشهای تدریس، مدیریت آموزشی و خانواده از جمله عواملی هستند که معمولاً در فرایند یادگیری مؤثرند و مورد بررسی و کندوکاو، قرارمیگیرند. همچنین، به عقیده صاحبنظران تعلیم و تربیت، در یک نگاه سیستمی، چگونگی معماری مدارس و عناصر تشکیل دهنده آن نظیر رنگ، نور، صدا، تجهیزات، حیاط مدرسه و مانند اینها نیز میتوانند در کنار سایر عوامل آموزشی و پرورشی، اثرات قابل توجهی بر پیشرفت دانشآموزان داشته باشند.
مدرسه زیبا و سرسبز، یادگیری را آسان کرده، نشاط و شادابی را برای کودکان و نوجوانان به ارمغان میآورد و متقابلاً مدرسه نامناسب و کثیف، تنگ و تاریک، خشک و بیروح، خمودی و کسالت و افسردگی را برای دانشآموزان همراه دارد و بر میزان یادگیری و حضور فعال و بانشاط آنان در مدرسه تأثیر منفی میگذارند - نویدادهم، . - 5 :1376بر همین اساس ادوارد تی.، یکی از کارشناسان ارتباطات، در نظریه مهم خود به نام - زبان صامت - معتقد است: »فضا سخن میگوید، و حرف میزند.« بنابراین یادگیری تنها در کلاس درس اتفاق نمیافتد، بلکه در و دیوار مدارس نیز همانند معلم و کتاب برای دانشآموزان حامل پیام هستند و با کودکان و نوجوانان سخن میگویند. دیوارهای بلند و ضخیم، راهروهای تنگ و طویل، محصور بودن و زندانی شدن را القا میکنند و حیاط پُرگل و سرسبز، کلاسهای تمیز و دارای رنگ مناسب و دلنشین، آرامش و نشاط را تلقین مینماید - نویدادهم، . - 6 :1376
فضا و محیط آموزشی نامناسب، بیرغبتی و بینظمی را تداعی میکند و فضای منظم و آراسته، »بهداشتی زیستن« را آموزش میدهد.همانگونه که عوامل آموزشی درون مدرسه، نظیر کتابهای درسی، معلم ها، روشهای تدریس و شیوه های مدیریت، ساختار مدرسه، وسایل کمک آموزشی باید منطبق با اهداف تعلیم وتربیت اسلامی بازسازی و اصلاح شوند، فضای فیزیکی و ساختمانی مدرسه نیز باید به نحوی شایسته طراحی و ساخته و پرداخته شوند تا ظاهر و باطن مدرسه، کودکان و نوجوانان را به رشد و تعالی فراخوانند و آنان را برای زندگی سعادتمند در جامعه، آماده نمایند. معماری مدرسه همانند معماری شهرها تجلیبخش فرهنگ و هنر حاکم بر جامعه میباشند. بنابراین فضای فیزیکی مدرسه و نحوه معماری و ساخت آن نیز در ابلاغ پیامهای فرهنگی و تربیتی به نسل جوان، می تواند نقش داشته باشد - نویدادهم، . - 7 :1379
ساعدی، نصراصفهانی و معینپور - 1378 - معتقدند حتی اگر متغیرهای فیزیکی در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تأثیری نداشته باشند، باید به خاطر حفظ سلامت، بهداشت و امنیت روانی آنان، مورد توجه قرار گیرد. طراحی فضاهای آموزشی قوانین خاص خود را دارد. اگر فضای آموزشی مدارس مطابق با اصول و استانداردهای محیطهای آموزشی طراحی و ساخته شوند،مطمئناًدانشآموزان حداکثر تلاش را برای یادگیری بهعمل خواهند آورد. در پژوهشهای استاکارد و میبری1، 1992 - به نقل از لنهام2، - 1999، آمده است محیط فیزیکی خاص میتواند بر پیشرفت تحصیلی دانشآموزان تأثیر بگذارد و یک رابطه مستحکمی بین شرایط فیزیکی مدارس و پیشرفت تحصیلی دانشآموزان وجود دارد.شواهد و مدارک پژوهشی در مورد ارتباط بین ساختمان مدارسِ ضعیف و وجود دارد، که مشخص میسازد چگونه ساختمانهای نامناسب میتوانند روند یادگیری را تحت تأثیر قرار دهند - وولنر3، 2010؛ ترجمه یزدانی، . - 1392
براساس مطالعات کش - 1993 - 4، هینس - 1996 - 5، لنهام - 1999 - و اسالیوان - 2006 - 6 دریافتند که رابطه مستقیمی بین شرایط محیطی و فیزیکی ساختمان یک مدرسه و رفتار و موفقیت دانشآموزان وجود دارد. در پژوهشهای لمسترز7، - - 1997 کش، - 1993 - و هینس - 1996 - آمده است که مطالعات انجام شده در سال 1980 نشان میدهد که جنبههای فیزیکی مدارس بر وضعیت تحصیلی دانشآموزان اثر معناداری دارد. این نویسندگان گزارش میکنند که دانشآموزان در مناطق روستایی و شهری بهتر است در مدرسههایی با ساختمانهای با کیفیت بالا درس بخوانند.در بریتانیا، مطالعهای صورت گرفته که در سال 2000 منتشر شده و نشان میدهد که یک همبستگی بین هزینه سرمایهای که برای زیرساخت مدارس انجام میشود با میزان موفقیت تحصیلی دانشآموزان آن مدارس رابطه معنادار دارد، اما مشخص نیست که کدام عاملها علت این رابطه هستند و کدام یک بر آن دیگری تأثیر میگذارد - پرایس واترهاوس کوپر8، . - 2000
در ایران نیز چند مطالعه در این خصوص صورت گرفته است. مثلاً جعفرمنش - 1389 - به بررسی توزیع فضاها و مکانگزینی فضاهای آموزشی شهرستان ملایر پرداخته است. او معتقد بود که اکثر مکانها و فضاهای آموزشی به درستی طراحی و ساماندهی نشدهاند و بهتر است که این مکانها در چهارچوب طرحها و برنامههای شهری انجام گیرند. او نتیجه گرفت که هر چه جمعیت شهر ملایر افزایش یابد، بر میزان مشکلات و معضلات فضاهای آموزشی نیز افزوده خواهد شد. او به این نکته تأکید داشته که کاربریهای فضاهای آموزسی در بسیاری از شهرها به دلایلی چون جمعیت زیاد، عدم توجه در استقرار مکان گزینی، قادر به ارائه خدمات مطلوب به شهروندان نمیباشد. ساعدی، نصراصفهانی و معینپور - 1378 - به بررسی رابطه بین متغیرهای فیزیکی کلاس
