مقاله رابطه بین هوش معنوی و کیفیت زندگی با سلامت روانی معلمان مقطع متوسطه شهرستان بهبهان

بخشی از مقاله

چکیده

هدف از پژوهش حاضر، بررسی رابطه بین هوش معنوی، افکار ناکارآمد و کیفیت زندگی با سلامت روانی معلمان مقطع متوسطه شهرستان بهبهان در سال 1394 بود. نمونه آماری شامل 150 نفر از معلمان مقطع متوسطه شهرستان بهبهان بود که به روش نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب شدند. طرح پژوهش از نوع همبستگی میباشد. ابزار پژوهش پرسشنامه هوش معنوی عبدااللهزاده، کشمیری و عرب احمدی - 1387 - ، پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی - 1989 - ، پرسشنامه نگرشهای ناکارآمدی وایزمن و بک - 1978 - و پرسشنامه سلامت روانی SCL-25 بود. برای تحلیل دادهها از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه استفاده شد. نتایج نشان داد بین هوش معنوی در زمینههای درک و ارتباط با سرچشمهی هستی و زندگی معنوی با سلامت روانی رابطه مثبت معنی داری یافت شد؛ با سلامت روانی رابطه معنی داری یافت نشد، بین کیفیت زندگی در زمینههای سلامت جسمانی، سلامت روان شناختی، محیط زندگی و روابط با دیگران با سلامت روانی رابطه مثبت معنی داری یافت شد. همچنین نتایج رگرسیون چندگانه نشان داد که هوش معنوی و کیفیت زندگی به ترتیب پیش بینی کننده سلامت روانی معلمان میباشند.

واژه های کلیدی: هوش معنوی، کیفیت زندگی، سلامت روانی

مقدمه

واژه سلامتی1، همیشه انسان را در طول تاریخ به خود مشغول کرده است، تدوین برنامههای تربیتی - بهداشتی برای حفظ سلامتی و پیشگیری و درمان بیماریها، نمونهای از این اقدامات بشری است - بیابانگرد، . - 1390 سلامت انسان در یک تقسیم کلی به دو نوع سلامتی جسمانی2 و سلامت روانی3 تقسیم میشود، ولی آن ها بر یکدیگر تأثیر میگذارند؛ سلامت روانی از آن جهت که رابطه مستقیمی با عملکرد فردی-اجتماعی و آسیبهای روانی -اجتماعی دارد، از اهمیت زیادی برخوردار است و مقوله ای است عام، که تمام اقشار جامعه را در بر میگیرد و ضرورت رعایت آن وظیفهای است که بر عهده تمام اقشار جامعه است تا با سالم نگه داشتن روان، بتوانند جسم سالمی نیز داشته باشند - ایمانی، . - 1389 موضوع سلامت روانی و تأمین آن برای مردم، سازمآن ها و دولتها بسیار مهم است، چرا که با کارایی فردی و اجتماعی افراد و در کنار آن با پیشرفتهای علمی، صنعتی و... جامعه گره خورده است - شاملو، . - 1388 امروزه اکثر کشورها، منابع زیادی را برای بهبود سلامت روانی جامعه صرف میکنند و در کنار آن با تدوین برنامههای جامع از سازمآن ها و منابع محلی - اجتماعی نیز استفاده میکنند - یاسایی، . - 1389 - کیاروچی2004 - 4؛ به نقل از شاملو -

معتقد است سلامت روانی، مقوله ای است برای بهتر زیستن و رفاه اجتماعی که تمام زوایای زندگی از اولین لحظات حیات جنینی تا مرگ را در بر میگیرد. سلامت روانی، دانش یا هنری است که به افراد کمک میکند تا با ایجاد روشهای صحیح روانی و عاطفی بتوانند با محیط خود سازگاری نموده و راه حلهای مطلوب تری را برای حل مشکلاتشان انتخاب نمایند - میلانی فر، . - 1388 در واقع تعاریف سلامت روانی، طیف وسیعی را از عدم وجود اختلال روانی تا استفاده از حداکثر توانایی در شخص را شامل میگردد، این تعاریف با توجه به شرایط و موقعیتهای اجتماعی، سن و فرهنگ بهنجار ارائه شدهاند، تعریف و مفاهیم بهداشت و اختلالات روانی بطور چشمگیری در قرون اخیر تفاوت کردهاند، برای مثال در قرن 15 اختلالات روانی شامل تسخیر شدن و مورد تملک واقع شدن بود و لذا، شکار ساحره و بیرون کشیدن شیاطین از جمله راههایی بودند که برای درمان این گونه اختلالات به کار میرفتند - وندرزندن5،1996؛ ترجمه گنجی، . - 1376 در قرن حاضر، فرد سالم از نظر سازمان بهداشت جهانی2000 - 6؛

به نقل از شاملو، - 1388 کسی است که علاوه بر نداشتن بیماری جسمانی، اختلال روانی نیز نداشته باشد و در ضمن از افکار، احساسات، هیجانات و...سالمی برخوردار باشد. سازمان بهداشت جهانی 2000 - ؛ به نقل از شاملو، - 1388 بیان میدارد که سلامت روانی در درون مفهوم کلی بهداشت قرار دارد و بهداشت یعنی توانایی کامل برای ایفای نقشهای روانی و جسمی، بهداشت به معنای نبود بیماری یا عقب ماندگی نیست. انجمن بهداشت روانی کانادا2002 - 7؛ به نقل از شاملو، - 1388 در یک دید جامع، سلامت روانی را در سه قسمت نگرشهای مربوط به خود، نگرشهای مربوط به دیگران و نگرشهای مربوط به زندگی تعریف میکند، از نظر این انجمن سلامت روانی، یعنی توانایی سازگاری با دیدگاههای خود، دیگران و رویارویی با مشکلات روزمره زندگی. در واقع آنچه به سلامت روانی مربوط است ایجاد تعادل روانی در افراد جامعه میباشد - شفیع آبادی و ناصری، . - 1384 سلامت روانی، قدرت آرام زیستن و با خود و دیگران در آرامش بودن است، آگاهی از درون و احساسات خویشتن است، قدرت تصمیمگیری در بحرآن ها و مقابله با فشارهای زندگی است - یاسایی، . - 1389

شخص سالم از کار و زندگی خود احساس رضایت میکند و از وقت آزاد خویش استفاده مفید مینماید شخصی که از نظر درونی نقصی ندارد، از در تفاهم وارد میشود و برای احساسات و عواطف مردم اهمیت قائل است و آن ها را محترم میشمارد، چنین فردی با اجتماع سازش میکند، و توانایی پیدا میکند شرایط سخت را راحتتر تحمل کند و در زمینههای مختلف زندگی پیشرفت نموده و عملکرد بهتری داشته باشد - میلانی فر، . - 1388 از سوی دیگر، اخیراً روان شناسان سازه ای را با عنوان هوش معنوی8 معرفی کردهاند که توجه و علاقه جهانی را برانگیخته است و بر شمار افرادی که باور دارند معنویت9، راه درمان اختلالات روانی و درماندگی روانی آن ها میباشد و متخصصینی که برای درمان بیماریهای روانی و ارتقای سلامت روانی، بر باورها و رفتارهای معنوی توجه دارند، افزوده میشود - یاسایی، . - 1389

همین امر باعث شده که سازمان بهداشت جهانی 2000 - ؛ به نقل از شاملو، - 1388 در تعریف ابعاد وجودی انسان، به ابعاد جسمانی، روانی، اجتماعی10 و معنویاشاره11 کند و بُعد چهارم یعنی بُعد معنوی را نیز در رشد و تکامل انسان مطرح میسازد. در راستای این جهتگیری معنوی و به موازات بررسی رابطهی دین و معنویت و دیگر مولفههای روان شناختی مانند سلامت روانی، گروهی در صدد تعریف مفاهیمی جدید در ارتباط با دین و معنویت بودهاند. برای مثال مفاهیم سلامت معنوی12، بهزیستی معنوی13 و ... در آستانهی هزارهی سوم به ادبیات آکادمیک روان شناسی اضافه شدهاند - هامن14، . - 2000 هوش معنوی، سازههای هوش15 و معنویت را درون یک سازه جدید ترکیب میکند. دین و معنویت و ارتباط با خالق هستی راهی است که بشر پس از قرنها جدایی از آن دوباره به سوی آن بازگشته و به تواناییهای عمیق و کارساز آن در مبارزه با مشکلات زندگی جدید که اضطراب16 هم یکی از ثمرات آن است، پی برده است. مذهب یک وسیله مفید برای تأمین سلامت روانی و ابزاری برای رسیدن به کمال و سعادت است - فرهنگی، . - 1388

هوش معنوی تحول پذیر است و به انسان توانایی و قدرت میبخشد تا خلاق باشد و قوانین و نقشها را دستخوش تغییرات خود نماید، قادر به انجام اصلاحات بی شمار گردد و بتواند شرایط را به بهترین شکل متحول کند - حیدری، . - 1390 همچنین با پیشرفت صنعت و فنآوری جدید و مشکلات مربوط به آن، اختلالات و بیماریهای روانی همانند مشکلات جسمانی افزایش چشمگیری یافتهاند. امروزه توجه روان درمانگران به سمت تأثیر باورها و تفکر در ایجاد انواع مسائل روان شناختی جلب شده است - ایمانی، . - 1389

مثلاً آلبرت الیس1989 - 17؛ ترجمه فیروز بخت، - 1383 بر این باور است که مردم به گونه ای بی نظیر، هم عقلانی 18 و هم غیرعقلانی 19 هستند و مشکلات آن ها بیشتر ناشی از ادراک تحریف شده و تفکر غیر منطقی است و راهکار غلبه بر مشکلات آن ها، همانا از راه بهبود تفکر و دریافت ادراکی آن هاست. الیس 1989 - ؛ ترجمه فیروز بخت، - 1383 بر این باور است که رفتار میتواند شناخت و هیجان انسان را تغییر دهدو متقابلاً، شناخت نیز میتواند رفتار و هیجان را تحت تأثیر قرار دهد. افکار ناکارآمد20 و ساختارهای شناختی منفی زمانی رخ میدهند که یک واقعهی منفی طرحواره های ناکارآمد21 را فعال سازد .طرحواره های شناختی منفی22، بدان سبب تداوم مییابند که افراد، منطقی نادرست بکار میگیرند؛ برای مثال، موارد کوچکی را بیش از حد تعمیم داده یا به نکات منفی توجهی بیش تر دارند.

الیس معتقد است وقتی حادثه فعال کننده A برای فرد اتفاق میافتد، او بر اساس تمایلات ذاتی خود ممکن است دو برداشت متفاوت و متضاد داشته باشد: یکی افکار، عقاید و باورهای منطقی و عقلانی23 و دیگری عقاید و باورهای غیرمنطقی و غیرعقلانی24؛ در صورتی که فرد تابع عقاید و باورهای منطقی باشد، به عواقب منطقی دست خواهد یافت و شخصیت سالمی خواهد داشت و اگر فرد تابع و دستخوش افکار و باورهای غیرمنطقی و غیرعقلانی قرار بگیرد، با عواقب غیرمنطقی مواجه خواهد شد، که در این حالت فردی است مضطرب که از سلامت روانی پایینی برخوردار خواهد بود؛ به عبارتی دیگر، وقتی که حادثهی نامطبوعی رخ میدهد و فرد احساس اضطراب و تشویش میکند، در نظام باورهایش، خود را به دو چیزکاملاً متفاوت و متضاد متقاعد میسازد و یکی از آ ن ها را در پیش میگیرد کهمسلماً همان افکار غیر عقلانیاش است - الیس، 1989؛ ترجمه فیروزبخت، . - 1383

طرحواره های شناختی منفی، خطای فکری و افکار ناکارآمد، در تجربههای نامساعد دوران کودکی ریشه دارند و شکل گیری این طرحواره ها در دوران کودکی و به مرور زمان روی میدهند و اغلب، این طرحواره ها پنهان باقی میمانند تا یک موقعیت تنیدگی زا به فعال شدن آن ها بینجامد. همچنین در طول 20 سال اخیر علاقمندی به ارزیابی و بهبود کیفیت زندگی25، افزایش چشمگیری یافته است و بهبود عملکرد روزانه و کیفیت زندگی به صورت یک هدف در آمده است. مفهوم کیفیت زندگی در بسیاری از علوم مانند جامعه شناسی، روانشناسی، اقتصاد، بهداشت و درمان، استفاده میشود. واژه کیفیت زندگی وابسته به محدوده فیزیکی، روانی و اجتماعی سلامت انسان، اشاره دارد که تحت تأثیر تجربیات، عقاید، انتظارات و ادراکات افراد قرار میگیرد، این مفهوم یکی از نشانههای اندازه گیری سلامتی انسان میباشد - درویش پور کاخکی، . - 1383 سازمان بهداشت جهانی 2000 - ؛ به نقل از شاملو، - 1388

بیان میکند که کیفیت زندگی یک احساس خوب بودن است که از رضایت یا عدم رضایت از جنبههای مختلف زندگی که برای شخص مهم هستند ناشی میشود. کیفیت زندگی حوزههای سلامتی و کار، شرایط اقتصادی، اجتماعی، روانی، درجه عدم تکامل اجتماعی و وابستگی شخص به دیگران را شامل میگردد - میلانی فر، . - 1388 تعریف کیفیت زندگی کار مشکلی است چرا که یک مفهوم وسیع و پیچیده میباشد که با داشتن احساس خوشحالی و رضایت شناسایی میشود - شفیع آبادی، . - 1385 شخصیت سالم آینهای از تجربیات فردی در طول زندگی و عوامل وراثتی26 میباشد که این دو با هم، تصور ذهنی فرد، از خوب بودن یا ضعیف بودن کیفیت زندگی را میسازند - براون27،. - 2010 احساس امنیت، تعارضات هیجانی28، عقاید شخص و اهداف و میزان تحمل ناکامی، همگی در تعیین نوع درک فرد از خود - احساس خوب بودن یا احساس نا خوشی - تأثیر دارند، زمانیکه فردی در زندگی احساس رضایت یا خوشحالی میکند و از بیمار بودن خود احساس نا رضایتی ندارد، انرژی بیشتری برای مراقبت از خود دارد و زمانیکه که فرد خود مراقبتی خوبی داشته باشد، سالم تر باقی میماند، لذا کیفیت زندگی بهتری نیز خواهد داشت - حیدری،. - 1390

بدنه اصلی مقالات

جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه معلمان مرد مقطع متوسطه شهرستان بهبهان در سال تحصیلی 1393-94 میباشد. باتوجه به جدول مورگان از بین تعداد کل 250 نفر معلمان مقطع متوسطه شهرستان بهبهان، تعداد 150 نفر به عنوان نمونه آماری به روش نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب شدند؛ بدین ترتیب که از تمامی 15 دبیرستان شهرستان بهبهان، تعداد 10 دبیرستان به طور تصادفی انتخاب شدند و از هر مدرسه، 15 معلم انتخاب گردید؛ لازم بذکر است که عملیات آماری نیز، روی 150 پرسشنامه صورت گرفته است در این پژوهش به منظور اندازه گیری متغیرهای مورد نظر از ابزارهای زیر استفاده شده است:

پرسشنامه هوش معنوی عبدااللهزاده، کشمیری و عرب احمدی پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی29 پرسشنامه سلامت روانی 30SCL-25 پرسشنامه هوش معنوی عبدااللهزاده، کشمیری و عرب احمدی پرسشنامه هوش معنوی در ایران، با توجه به ویژگیهای فرهنگی این جامعه، توسط عبدااللهزاده، در سال 1387 ساخته شد - ساعتچی، . - 1391 این پرسشنامه دارای با 29 ماده می باشد، حداقل نمره 29 و حداکثر نمره 203 می باشد. این پرسشنامه دارای دو خرده متغیر "درک و ارتباط با سرچشمه هستی" - 12 سؤال اول - و "زندگی معنوی" - 17 سؤال دوم - می باشد. نمره گذاری این پرسشنامه در طیف لیکرت از کاملا مخالفم - نمره - 1، خیلی مخالفم - نمره - 2، کمی مخالفم - نمره - 3، بی نظر - نمره - 4، کمی موافقم - نمره - 5، خیلی موافقم - نمره - 6 و کاملا موافقم - نمره - 7