بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر، بررسی رابطه بین کیفیت زندگی با سلامت روانی معلمان مقطع متوسطه شهرستان بهبهان در سال 1394 بود. نمونه آماری شامل 150 نفر از معلمان مقطع متوسطه شهرستان بهبهان بود که به روش نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب شدند. طرح پژوهش از نوع همبستگی میباشد. پرسشنامه کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی - 1989 - و پرسشنامه سلامت روانی SCL-25 بود. برای تحلیل دادهها از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. نتایج نشان داد بین کیفیت زندگی در زمینههای سلامت جسمانی، سلامت روان شناختی، محیط زندگی و روابط با دیگران با سلامت روانی رابطه مثبت معنی داری یافت شد
واژه های کلیدی:معلمان ،کیفیت زندگی، سلامت روانی منفی
مقدمه
مفهوم سلامت روانی یا سلامت روانی شناختی جنبه ای از مفهوم کلی سلامت جسمی، روانی و اجتماعی است، که با توجه به شرایط و موقعیتهای اجتماعی، فرهنگی تعاریف گوناگونی از آن به عمل آمده است - میلانی فر، . - 1388 سلامت روانی، علاوه بر بدن سالم، به محیط و شرایط زندگی سالم نیاز دارد. این که محیط و عوامل مختلف آن چگونه بر ساختار روانی انسان تأثیر میگذارند و با چه شیوه ای با کشمکشهای محیطی مبارزه میکنند موضوعی است که در رویکردهای مختلف روان شناسی هر کدام با توجه به دیدگاه اختصاصی خود پیرامون ماهیت انسان و نیروی انگیزش وی، سلامت روانی انسان را به شیوه ای خاص تبیین کردهاند. در مورد سلامت روانی تعاریف نظری فراوانی وجود دارد و یک توافق مشترک بین اندیشمندان رشتهای مختلف در این مورد وجود ندارد مثلاً پزشکان و افرادی که با دید پزشکی به مساله نگاه میکنند بهنجاری یا سالم بودن بدن را نداشتن علائم بیماری تلقی میکنند، روان پزشکان فردی را از نظر روانی سالم میدانند که تعادل بین رفتارها و کنترل خود در مواجهه با مشکلات اجتماعی را داشته باشد - حردانی، . - 1381هدف اصلی بهداشت روانی پیشگیری است و این منظور به وسیله ایجاد محیط فردی و اجتماعی مناسب حاصل میگردد. اصول اساسی بهداشت روانی عبارت است از:
-1 احترام به شخصیت خود و دیگران.
-2 شناختن محدودیتها در خود و دیگران.
-3 دانستن این حقیقت که رفتار انسان معلول عواملی است.
-4 رفتار هر فرد تابع تمامیت وجود اوست.
-5 شناسایی محرکهایی که سبب ایجاد رفتار و اعمال انسان میشود - شاملو، . - 1388
شاخص های سلامت روانی
کاپلان و سادوک 2002 - ؛ ترجمه پور افکاری، - 1383 بیان میدارند که سلامت روانی، با سه معیار قابل ارزیابی است:
- 1 فرد سالم احساس میکند راحت است و میتواند با خودش زندگی کند، محرومیتها و استعدادها ی خود را می شنا مد، کمبودهای خود را میپذیرد و برای بهبود رفتار خود قدم بر میدارد. بر احساسات خود تسلط دارد و معیارهای جامعه ای را که در آن زندگی میکند، زیر پا نمیگذارد . میداند که در فراز و نشیبهای زندگی گاهی با موفقیت و زمانی هم با عدم توفیق روبرو خواهد بود و آن را میپذیرد و به نحوی خود را از این بن بست بیرون میکشد.
- 2 معیار دیگر سلامت روانی، چگونگی روابط فرد با اطرافیانش است، شخص سالم دیگران را دوست دارد و همچنان که به آن ها اعتماد داردمتقابلاً، مورد اعتماد و احترام آنان قرار میگیرد. تفاوتهای افراد را میپذیرد و به آن ها خرده نمیگیرد. در میان هر گروهی که قرار میگیرد با حفظ فردیت خویش، قادر است جزئی از آن گروه گردد.
-3 معیار سوم سلامت روانی، قدرت مقابله فرد با مشکلات زندگی میباشد، شخص سالم خود را با نامایمات تطبیق داده، از راه سازگاری به عرصه زندگی وارد میشود و اهداف واقع گرا برای خود در نظر میگیرد و برای دستیابی به آن ها اقدام میکند. او میداند که در طول زندگی با مشکلات نیز مواجه خواهد شد و احساس سعادت »نسبی« است و برای دستیابی به سعادت باید کوشش نمود. پایه سلامت روانی در کودکی گذارده میشود و هیچگاه از تکامل باز نمیایستد.
-4 عزت نفس و پذیرش: افراد دارای سلامت روانی تا حدودی این احساس را دارد که آدمی هستن د با ارزش و مورد قبول اطرافیان خود، با افراد دیگر راحت هستند و در موقعیتهای اجتماعی به خوبی عمل میکنند، آن ها احساساتی نظیر بی ارزشی، ناامیدی، عدم پذیرش از سوی دیگران و احساس فقدان حتی یک دوست را در دنیا ندارند.
-5 توانایی در برقراری روابط محبت آمیز: افراد دارای سلامت روانی قادرند روابط نزدیک و رضایت بخش با افراد دیگر در جامعه برقرار نمایند. نسبت به احساسات دیگران حساس هستند و بر ای ارضای نیازهای خود آنان را تحت فشار نمیگذارند، این افراد خود محور و مغرور نبوده و در احساسات خود غرق نمیشوند، به سلایق دیگران حترام گذاشته و این امکان را فراهم نمیآورند که زیر فشار و ظلم دیگران قرار گیرند و سعی هم نمیکنند که بر دیگران مسلط شوند. این افراد نسبت به اعمال خود احساس مسولیت میکنند و با مشکلات برخورد مناسب دارند.
-6 خود شکوفایی: افراد دارای سلامت روانی با زندگی سازگاری خوبی داشته و تواناییهای خویش را به سمت خود شکوفایی و کمال جهت میدهند.وندرزندن 2001 - ؛ ترجمه گنجی، - 1385 جهت یافتن دامنههای موجود در مورد کیفیت زندگی با رویکرد استقرایی1 از دادههای کسب شده از خود بیمار و با استفاده از روشهای آماری مانند تجزیه و تحلیل فاکتوریهای تعیین کننده کیفیت زندگی را، به عنوان دامنههای آن در نظر گرفته است و کیفیت زندگی را در 5 بعد در نظر میگیرند:
.1 فیزیکی: مفاهیمی مانند قدرت، انرژی، توانایی انجام فعالیتهای روزمره و مراقبت از خود از این دسته هستند.
.2 روانی: اضطراب، افسردگی و ترس از این زمره هستند.
.3 اجتماعی: این بعد در رابطه با خانواده، دوستان و همکاران و در نهایت جامعه است.
.4 روحی: درک فرد از زندگی و هدف و معنای زندگی را در بر میگیرد. ثابت شده است که بعد روحی زیر مجموعه بعد روانی نبوده ویک دامنه مهم و مستقل محسوب میشود.علائم مربوط به بیماری یا تغییرات مربوط به درمان: مواردی مانند درد، تهوع و استفراغ را میتوان نام برد. این بعد بیشتر در ابزارهای اختصاصی مورد توجه است - میلانی فر، . - 1388در پژوهشهای دیگر دامنههای متفاوتی برای کیفیت زندگی متصور میشوند از جمله فیرل2004 - 2؛ به نقل از یاسایی، - 1389 چهار بعد را بیان کرد:
1.خوب بودن فیزیکی شامل: توانایی عملکردی، قدرت، خستگی، خواب، اشتهاء
2.خوب بودن روانی: اضطراب، افسردگی، لذت و تفریح، درد، شادی، ترس، توجه و تمرکز.
3.خوب بودن روحی: شامل رنج نکشیدن، مذهب و ... را برای کیفیت زندگی در نظر گرفته است.
4.دغدغههای اجتماعی: نقش در رابطه با خانواده و جامعه، رابطه با اطرافیان، محبت، روابط جنسی و شکل ظاهری
دانشمندان دیگری بر این باورند که شادی و رضایت دو مشخصه اصلی کیفیت زندگی بوده است و دامنههایی که به آن ها اشاره شد میتوانند به عنوان عوامل مؤثر بر این دو خصوصیت در نظر گرفته میشوند. در واقع این گروه از نظریه پردازان کیفیت زندگی را به عنوان یک تجربه شناختی که با رضایت از ابعاد مهم زندگی از نظر خود فرد نشان داده میشود و نیز یک تجربه اساسی که با شادی تظاهر مییابد میشناسند.
2-3-4 ابعاد کیفیت زندگی
سازمان بهداشت جهانی 2000 - ؛ به نقل از شاملو، - 1388 ابعاد کیفیت زندگی را این چنین بر میشمارد:
-1رفاه مادی - محیطی،-2سلامت جسمانی،-3تحول فردی،-4روابط زناشویی،-5روابط والد-فرزندی،-6روابط فامیلی،-7روابط با دوستان -8رفتارهای نوعدوستانه،-9رفتار سیاسی،-10ویژگی های شغلی،-11 روابط شغلی،-12رضایت شغلی،-13رفتار ابتکاری- هنری،-14فعالیت ورزشی،-15اوقات فراقت،-16خودنمایی .1 رفاه مادی محیطی:3 ایوانز4 و کوپ - 1989 - 5 عنوان میکنند کهتفسیر شاخص رفاه مادی محیطی در پرسشنامه کیفیت زندگی دارای دو بعد است: حد پایین: احساسات افراد پایینترین حد توانایی آن ها را نسبت به احتیاجات ضروری و روزمره نشان میدهد. آن ها در حد زندگی بسیار ضعیفی ظاهر میشوند و آن هایی که نسبتاً مشغولیتهایی دارند کمی بهتر از زجر بردن در زندگی بسرمیبرند.
حد بالا: تصورات این افراد از زندگیشان مطابقت با مسائل اقتصادی و میزان پذیرش آن ها از زندگی روزمرهشان دارد. به علت این که افراد ملایمی هستند نسباتا ترجیح میدهند که همسایههای آن ها آرام باشند و رفتار خوبی داشته باشند. در امدشان به قدری است که به راحتی میتوانند احتیاجات خود را بر طرف سازند. پینا1992 - 6؛ به نقل از لاری7، - 2009 راجع به نتایج بالینی و حالات رفتاری پس از جراحی کرونری پژوهشی انجام دادند. متغیرهای پزشکی و متغیرهای روان شناختی - خلق، تحریک پذیری، رضایت شغلی، رضایت از سرگرمیها، ارتباطات خانوادگی، فعالیت جنسی، سلامت عمومی و وضعیت اشتغال - در 58 ماه برای بیماران ارزیابی شد.
از 626 بیمار شرکت کننده در این پژوهش بهبودی کامل متغیرهای روان شناختی در %71 بیماران بدون مشکل قلبی یا علائم فیزیکی روان شناختی - گروه الف - و در %11 بیماران با مشکل قلبی با علائم فیزیکی روان شناختی - گروه ب - یافت شد. توجه در کار سرگرمی و فعالیتهای جنسی - بهبودی را در %20 گروه الف و %2 گروه ب نشان دادند. بیماران بهبودی را در ارزیابی سلامت در %60 مواردی که به کار بدون محدودیت برگشته بودند و %13 موارد که محدودیت داشتند و %6 مواردی که کار بیشتری نداشتند نشان دادند. اضطراب کلی درنزد بیماران گروه ب به مراتب از گروه الف بالا تر بود و سطح کیفیت زندگی این یبماران در نتیجه افت بیشتری نموده بود.
2.سلامت جسمانی:8 اسپرینکل1994 - 9؛ به نقل از لاری، - 2009 پژوهشی را تحت عنوان - بازسازی سلامت - انجام داده است. او عنوان میکند که مدلهای استاندارد تقاضای بیماران جهت خدمات بهداشتی و پاسخ مسئولین خدمات بهداشتی به ان تقاضاها نشان میدهد که بعضی طرق استادانه به طور سیستماتیک در جهت افزایش قیمتها سوق پیدا میکند. اگر چه اقتصاد موزون و مناسب این مدلهای استاندارد نمیتواند پیچیدگیهای رفتار مطالعه شده بیماران را منعکس کند آن ها کمی درباره علل افزایش خدمات بهداشتی سخن می گویند ولی به وضوح بیانگر این مطلب است که در جهت اشخاص مرفه پیش میرود و آن ها با این مدلهای افزایش قیمت خدمات بهداشتی که در بر گیرنده سلامت جسمانی جامعه میباشد موافق هستند.
جیداً مدلهای دیگری در امریکا تحت بررسی است که برای خدمات بهداشتی جامعه منظور شده است و در صدد تعدیل قیمتها و کاهش دلسردی مردم از نظر دستیابی به خدمات بهداشتی برای سلامت جسمانی میباشد. ایوانز و کوپ - 1989 - عنوان میکنند که سلامت جسمانی در دو طیف گسترده است. حد پایین: این افراد فعالیتی که سلامتی آن ها را تضمین نماید به کار نمیبرند. ممکن است برای کسب سلامتی دچار مشکل باشندو از کمک گرفتن متخصص برای درمان بیماریشان اجتناب نمایند. مگر این کهواقعاً این امر ضروری به نظر رسد. حد بالا: این افراد سلامتی خوبی دارند و فعالیتهایی برای کسبان انجام میدهند. از خود مرتب مواظبت میکنند و با دقت تمام در صورت وجود بیماری از کمکهای متخصصین بهره میگیرند.
3.تحول فردی:10 ایوانز و کوپ - 1989 - در تفسیر این مطلب هم باید به دو نکته اشاره کرد: حد بالا: این افراداصولاً افراد ناراحتی هستند. در برخی از ویژگیهای شخصیتی خود بمانند ابراز هیجآن ها و روابط بین فردی، حل مسئله و برنامهریزی برای اهداف آینده ناتوان هستند. حد پائین: اینها افرادی هستند با حاشیه امنیت بالا. خلق و خویی معتدل توأم، با شوخ طبعی دارند. توانایی بدست آوردن اهدافی را دارند که در صورت نیاز کسب آن میسر باشد.
4. روابط زناشویی: ویلکرسون1994 - 11؛ به نقل از لاری، - 2009 در این خصوص با بیان نتایج یک پژوهش چنین توضیح میدهد که ارتباطات جنسی و زوجی به عنوان فعالیت خانوادگی ممکن است حتی توسط تولد نوزاد تغییر نماید. بدتر از ان ممکن است که این کودک یک بیماری مزمن داشته باشد. پس از تولد نوزاد بیمار مادر واکنشهای مختلفی از یک تصمیم فردی برای داشتن یک فرزند دیگر تا تصمیمی قطعی برای اجتناب از حاملگی دارد. در این پژوهش مادران فرزندان سالم و مادران فرزندانی که زیر دستگاه های تنفسی بودند برای بررسی متغیرهایی چون: روش جلوگیری از حاملگی، فعالیتهای خانوادگی، رضایت از ازدواج، رضایت از تماس جنسی و تصمیم به داشتن یا نداشتن بچه انتخاب شدند؛ نتایج نشان دهنده این بودند که مادران فرزندان سالم در روابط زناشویی خود بهتر از مادران فرزندان ناسالم برنامهریزی میکردند و ارتباط طبیعیتری داشتند.
همچنین مشخص شد که مشاوره جهت جلوگیری از حاملگی به اندازه مشاوره ازدواج و روابط زناشویی ممکن است برای بسیاری از خانوادهها ضروری به نظر برسد. ایوانز و کوپ - 1989 - عنوان میکنند که در تفسیر این موضوع هم باید به دو طیف اشاره نمود. حد پایین: به نظر میرسد که روابط زناشویی این اشخاص با همسرانشان بسیار ضعیف است. آن ها در روابط جنسی غیر منطقی، مخالفت جو و روابط بسیار ضعیفی از خود نشان میدهند فاقد حمایت از شریک جنسی خود میباشند - لاری، . - 2009
.5 روابط والدین - فرزندان:12 راسا - 1994 - 13 در تحقیقی با عنوان - تطبیق رفتارهای بهداشتی والدین و نوجوانان - عنوان میکند که تأثیر نتایج نشان میدهند که ارتباط قوی بین رفتارهای بهداشتی والدین و نوجوانان وجود دارد. حتی مصرف بعضی از مواد غذایی بمانند چربیها و یا مصرف الکل و یا کشیدن سیگار اثرات فزاینده در ارتباط با رفتارهای فرزندانشان دارد. در پایان عنوان نمودند که اثر رفتارهای بهداشتی والدین بر رفتار نوجوانانشان به نظر نمیرسد با افزایش سن نوجوانان کاهش یابد. راسا - 1994 - در این تفسیر این مطلب عنوان میکنند: حد پایین: این افراد به ندرت بطور روشن احساساتی را برای فرزندانشان بخرج میدهند. ارتباط بسیار ضعیف با فرزندان خود دارند و گهگاه قدری در گیری با آن ها پیدا میکنند و روشهای بسیار ضعیفی را برای نظم و تربیت در ارتباط با فرزند خود دارندحد بالا: این اشخاص با فرزندان خود بسیار صمیمی هستند. ارتباط بسیار خوب و روشنی با فرزندانشان دارند و موافق رویکرد توأم با ارامش و درایت عقلانی در بکارگیری نظم و امور تربیتی فرزندانشان هستند.
.6 روابط فامیلی:14 ایوانز و کوپ - 1989 - برای تفسیر این مطلب به دو مقوله اشاره میکنند: حد پایین: این افراد کمترین ارتباط کلامی با بستگان و نزدیکان خود دارند. روابط آن ها با بستگان با ارتباطی بسیار ضعیف مشخص میشود. فاقد حمایت و کمک به طرف مقابل هستند - ایوانز و کوپ،. - 1989
.7 رفتارهای نوع دوستانه:15 شور - 2008 - 16 در پژوهشی تحت عنوان - درک کودکان از محبت دیگران در کمک کردن: انگیزش درونی غرور و گناه، ابراز میدارند که دانش آموزان دبستان و دانشجویان کالج محبت کمک کردن به وسیله قهرمانان داستان را با نسبت دادن به موضوعات و شرایط مختلف انگیزش ارزیابی کردند.
