بخشی از مقاله
چکیده:
اگر چهتفکّر انتقادی در تأمین بهدا شتروانی نقش ارز شمندی دارد، کمتر مورد مطالعه قرار گرفته ا ست. علاوه بر این ر شد آن همچون دیگر مهارتهای روانی تدریجی بوده و نمیتواند ریشه در عملکرد خانوادگی افراد نداشته باشد. با این استدلال، هدف این تحقیق بررسی رابطهتفکّر انتقادی با عملکرد خانواده و سلامت روان دانشجویان میباشد .شرکتکنندگان این مطالعه را دانشجویان رشته علوم تربیتی دانشگاه فرهنگیان خراسان شمالی پردیس امام محمد باقر - ع - تشکیل میدهند. روش تحقیق توصیفی- همبستگی است و برای گردآوری دادهها از پرسشنامههایتفکّر انتقادی کالیفرنیا، سلامت عمومی و عملکرد خانواده استفاده شده است. یافتههای حاصل فرضیههای تحقیق، دال بر وجود ارتباط بینتفکّر انتقادی و سلامت عمومی - r=0/79 - و ارتباطتفکّر انتقادی و عملکرد خانواده - r=0/83 - را تأیید میکند. همچنین بین تفکّر انتقادی گروه نمونه تحقیق باخرده مقیاس های سلامت عمومی و عملکرد خانواده، غیر از "عملکرد نقش"، رابطه معنیدار گزارش شده است.
کلمات کلیدی:تفکّر انتقادی، سلامت عمومی، عملکرد خانواده.
مقدمه
تفکّر انتقادی بخش ارزشمندی ازتفکّر است که قدمتی 2500 ساله دارد و منشأ آن به آکادمی افلاطون برمیگردد و میتوان آن را تداوم دیدگاه سقراط، افلاطون و ارسطو دانست. .مطابق این دیدگاه تحلیل، قضاوت و استدلال اساستفّکر است - دوبونو، - 23 :1384 تفکّ ر انتق ادی یعنی درست اندیشیدن برای یافتن آگاهی قابل اعتماد در جهان و شامل فرآیندهای ذهنی تشخیص، تحلیل، ارزی ابی دادهه ا اس تتفکّر. انتقادیتفکّر تحلیلی است، یعنی موضوع را می شکافد، اجزای آن را مورد به مورد میس نجد و در ادام ه ش یوه ترکیب آنه ا را وارسی میکند. اگرچه تعریفهای زیادی برای تفکّر انتقادی ارایه شده است اما هنوز هم یکی از موانع پرورش آن فقدان تعریف مورد توافق عام در این زمینه ا ست. دیویی - 1910 - تفکّر انتقادی را از منظر فل سفی شرح داده ا ست و معتقد ا ست به و سیلهی آن آموزش و پرورش شرایطی را برای ترویج عادت، یا یادگیریتفکّر فراهم میکند. در این دیدگاه جنبهای تفکّر انتقادی شامل بررسی، تمیز و آزمودن انتقادات میباشد.
رابرت انیس - 1991 - یکی از صاحبنظران در امر اندازهگیری تفکّر انتقادی، آن را تفکّر» مستدل و تیزبینانه برای تصمیمگیری اینکه چه چیزی را باور کنیم و یا انجام دهیم« تعریف میکند - سیف، . - 204 : 1380 پیترز و سادان - 2000 - تفکّر انتقادی را شامل تواناییهای شناسایی مسئله و طرح فر ضیههای مرتبط، تو ضیح م سئله و تمرکز بر آن، تجزیه و تحلیل، درک و فهم و کاربرد ا ستنباط، ا ستدلال ا ستقرایی و قیا سی جهت ق ضاوت اعتبار و پایایی فرضیهها، منابع اطاعات در دسترس میداند - گروسر و لمبارد، . - 24 :2008 اسکروین - 1996 - تفکّر انتقادی را فرایند منظم، هوشمندانه، فعالانه و ماهرانه در مفهومسازی، کاربرد، تجزیه، تحلیل، ترکیب و ارزشیابی اطلاعات جمعآوری شده یا پدید آمده از طریق مشاهده، تجزیه، تفکّر و استدلال میداند.
از مطالعهی تعریفهای مذکور توانمی استنباط کرد که تفکّر انتقادی فرایندی است منظم، هوشمندانه، مجدّدانه، تدریجی و نسبتا پیچیده که شامل مهارتهای تف سیر، تجزیه و تحلیل، ارز شیابی، ا ستخراج، تو ضیح و تو صیف و خود تنظیمی میبا شد. این بردا شت برای اثبات اهمیت و ضرورت پرورش این مهارت ذهنی کافیست. علاوه بر این در عصر حاضر، یعنی عصر انفجار اطلاعات ،بدون تفکّر انتقادی نمیتوان انتظار استفادهی مطلوب از اطلاعات حاصل از فناوریهای پیشرفته جاری را داشت. پرورش تفکّر انتقادی محدود به پردازش اطلاعات، تصمیمگیری و حل مسئله نمیشود،بلکه رابطه آن با سلامت روان افراد هم قابل تأمّل است - نیکولاس و لابیگ، . - 2013 فرد دارای مهارت تفکّر انتقادی، میتواند آنچه را به او ارایه یا تحمیل می شود، بدون برر سی دقیق، نپذیرد. تحلیل این عوامل به شفافیت مواضع و تصحیح نگرشهای وی کمک میکند و در نتیجه ف شار ناشی از تعارضات و باورهای خام و تحمیلی کاهش مییابد و سلامت روانی او کمتر در معرض آسیبهای جدی قرار میگیرد. علیرغم این عملکرد و نیز گستردگی تحقیقات در مورد تفکّر انتقادی رابطهی آن با سلامت روان کمتر مورد مطالعه قرار گرفته ا ست.
این در حالی ا ست که رابطهی سلامت روان با بع ضی از عنا صر تفکر انتقادی چون تفکر منطقی - الیس، - 1992، مهارتهای فراشناختی - ذوقی پایدار، - 1374 و حل مسئله - نزو و شیدی، - 1990 به صورت تجربی مطالعه و تأیید شده است. آموزش پذیری تفکر انتقادی توسط محققین مختلف گزارش شده است - بل، 2000، جهانی، - 1381، اما آموزش این مهارت ذهنی به دلیل ماهیت پیچیده و رشد تدریجی نمیتواند محدود به دورههای کوتاه مدت مهارتآموزی گردد و نقش خانواده نباید در این رابطه نادیده گرفته شود. اگرچه خانواده گروهی کوچک در میان سایر گروههای اجتماعی است ولی عملاً اساس و مبنای تمام نهادهای اجتماعی دیگر همچون نهاد آموزش و پرورش، مذهب، اقتصاد، در خانواده گذاشته می شود. محیط خانه اولین و بادوام ترین عاملیست که در رشد شخصیت و شکلگیری اندی شه افراد تأثیر میگذارد و فکر کردن چیزی ا ست که باید در محیط خانواده ر شد یابد. با پذیرش این واقعیت، یعنی اهمیت عملکرد خانواده در شکلگیری کلیه تواناییهای ذهنی از جملهتفکّر انتقادی، انتظار میرفت مطالعات زیادی به این رابطه پرداخته با شد. اما علیرغم این انتظار جای چنین مطالعههایی در ادبیات مربوط خالی است.
تحقیق چانگ و همکاران - 2001 - تنها مورد، از منابع در دسترس است که کم و بیش نقش ارزندهی خانواده را در پرورش تفکر انتقادی مدلل ساخته است. این پژوهش با عنوان "بررسی نقش مستعدکنندگی زمینه خانوادگی - از نظر طبقه اجتماعی - در پرورش تفکر انتقادی دانشجویان" با نمونهای به حجم 577 نفر از دان شجویان ر شتههای بازرگانی، تکنولوژی و علوم اجتماعی، طی سه سل و در دو دورهی آموز شی انجام شده است. نتیجهی این مطالعه نمایانگر آن بود که دانشجویان متعلق به خانوادههای طبقهی اجتماعی بالاتر در مقایسه با گروهی طبقه اجتماعی پایین تر، از نظر رشدتفکّر انتقادی پیشرفت بیشتری داشتند. پژوهندگان، در تفسیر نتایج حاصل، این برتری را به دسترسی بیشتر گروه اول به منابع و امکانات غنیتر یادگیری، زمان بی شتر برای اندی شیدن، شرکت بی شتر در فعالیتهای اجتماعی و شرایط دموکراتیک خانوادگی ن سبت دادهاند.
اثبات رابطهی مثبت بینتفکّر انتقادی با عملکرد خانواده و سلامت روان میتواند از یک طرف ضرورت توجه بیشتر به محیط و عملکرد خانواده را برساند و از سوی دیگر، اهمیت پرورش این نوعتفکّر را از نظر تأمین سلامت روان روشن سازد. با این توجیه، هدف اصلی این تحقیق عبارت است از بررسی رابطه مهارتتفکّر انتقادی با عملکرد خانواده و سلامت روان جامعه در دسترس یعنی دانشجویان کارشناسی علوم تربیتی دانشگاه فرهنگیان خراسان شمالی پردیس امام محمد باقر - ع - در سال .93 -94
روش تحقیق
روش پژوهش، توص یفی از ن وع همبس تگی اس ت. ش رکتکنن دگان این تحقیق یا جامعه آماری تحقیق را کلیهی دانشجویان کارشناسی عل وم تربیت ی دانش گاه فرهنگیان پردیس امام محمد باقر - ع - تشکیل میدهند که طبق جدول مورگان، 196 نفر به عنوان نمونه با روش تصادفی ساده انتخاب شدند. برای گردآوری اطلاعات این پژوهش از سه پرسشنامهی مهارتهایتفّکر انتقادی کالیفرنیا، سلامت عمومی و مقیاس عملکرد خانواده استفاده شده است که سعی میشود به اختصار معرفی گردند. آزمون مهارتهایتفکّر انتقادی: آزمون مهارتهایتفّکر انتقادی کالیفرنیا برای سنجش مهارتهایتفکّر انتقادی در سطح دبیرستان و بالاتر تهیه شده است. در این آزمون، یک نمره کلی مربوط بهتفکّر انتقادی و پنج نمره - در نسخه فارسی شده آن سه نمره - مربوط به هر یک از خرده مهارتهایتفّکر انتقادی برای هر آزمودنی بهدست میآید.
این آزمون مبتنی بر اندیشه توافقی دلفی نسبت به مفهومتفّکر انتقادی و بر مبنای نظر 46 از متخصصان و نظریهپردازان، در یک بررسی ملی، بهوسیله مرکز آموزش یادگیری و ارزشیابی عالی، در دانشگاه ایالت پنسلوانیا در آمریکا مورد تأیید قرار گرفته است - اسلامی، . - 87 :1382 این آزمون دارای 34 پرسش چندگزینهای است و دامنهی نمرات آزمودنی ها بین صفر تا سی و چهار میباشد. در نسخه فارسی شده آن، امکان نمرهگذاری سه مقیاس ارزشیابی، تحلیل و استنباط نیز وجود دارد. 13 پرسش این آزم ون مرب وط ب ه مقی اس ارزشیابی، 12 پرسش آن مربوط به مقیاس استنباط و 9 پرسش آن مربوط به مقیاس تحلیل است. در این پژوهش با توجه به هدف، نمره کلی تفکر انتقادی مورد توجه قرار گرفته است. در اجرای آزمون یک ساعت زمان برای پاسخگویی
