بخشی از مقاله
چکیده
نوجوانانی که از مهارت های حل مسئله برخوردارند، با مشکلات روانشناختی کمتری مواجه می شوند. همچنین توانایی حل مسئله توسط خود فرد می تواند منبعی از غرور و عزت نفس مثبت برای نو جوان به وجود آورد. در این راستا، پژوهش حاضربا هدف تعیین رابطه ی حل مسئله با عزت نفس دانش آموزان نوجوان پسر استعداد های درخشان شهرستان زنجان در سال تحصیلی 1395-1396 انجام پذیرفت. بدین منظور، از بین 400 نفر جامعه ی آماری هدف یعنی دانش آموزان پسر استعداد های درخشان مدرسه شهید بهشتی که به روش خوشه ای تصادفی انتخاب گردیده بودند،. تعداد 180 دانش آموز به عنوان حجم نمونه به روش طبقه ای تصادفی انتخاب شدند. در نهایت پس از دریافت پرسشنامه های توزیع شده، تعداد نهایی حجم نمونه ی این پژوهش به 150 نفر تقلیل یافت. جهت جمع آوری داده های مورد نیاز، از پرسشنامه های ی حل مسئله ی هپنر و پیترسن و عزت نفس پوپ و همکاران استفاده گردید. تحلیل آماری داده ها با استفاده ازتحلیل همبستگی پیرسن نشان داد که:× بین حل مسئله با عزت نفس در دانش آموزان نوجوان پسر استعداد های درخشان شهر زنجان رابطه مثبت معنا دار وجود دارد - ًًٌ. - p< همچنین با توجه به نتایج رگرسیون گام به گام، پژوهش گر نتیجه گرفت که عزت نفس می تواند بوسیله ی حل مسئله پیش بینی شود - ًًٌ. - p< بر اساس این یافته ها، به والدین، خانواده ها، معلمان و برنامه ریزان مسائل آموزش و پرورش کشور توصیه شده است در جهت حصول به موفقیت و نتایج مطلوب در امور مربوط به تعلیم و تربیت نوجوانان و افزایش عزت نفس آنان، نقش مهارت حل مسئله را مد نظر داشته باشند.
کلید واژه ها: عزت نفس، حل مسئله، نوجوانان، استعدادهای درخشان
.1 مقدمه
عزت نفس یعنی خود ارزشمندی در تمام جوانب زندگی افراد و همچنین نگرش آنها نسبت به توانایی هایشان . عزت نفس و مفهوم خودارزشمندی از اساسی ترین عوامل در رشد مطلوب شخصیت فرد است - کابلی، 1395 ص. - 5 عزت نفس می تواند مثبت یا منفی باشد اگر تصور نوجوان از خود و خود ایده ال به خوبی باهم هماهنگ باشند، عزت نفس مثبت خواهد بود. برعکس، نوجوانی که خود ایده آلش فرد بسیار محبوبی است اما در واقعیت دوستان کمی دارد عزت نفس ضعیفی خواهد داشت. از دید اغلب متخصصان، عزت نفس یکی از نیاز های مهم انسان است که از عوامل مهم سازگاری روانی-اجتماعی محسوب می شود - بابایی و همکاران، . - 1392 از نظر توماس 1 و همکاران - 2011 - ، عزت نفس عبارت است از "ارزیابی کلی فرد از اهمیت و ارزش خود به عنوان یک انسان" - به نقل از غیاثی، 1394، ص . - 54 راجرز - 1959 - 2 از عزت نفس به عنوان ارزیابی مستمر شخص از ارزشمندی خود و قضاوت وی در این مورد تعبیر می کند و بر این باور است که این ویژگی در همه ی انسان ها صدق نموده و حالتی ثابت و همیشگی می باشد - شولتزوشولتز×3، . - 2013
ویلیام جیمز - 1980 - 4 نیز بر ضرورت عزت نفس به عنوان عاملی تعیین کننده در رفتار آدمی تاکید کرده است. عزت نفس عبارت است از احساس ارزشمند بودن. این حس از مجموع افکار، احساسات، عواطف و تجربیات فرد در طول زندگی ناشی می شود. مجموعه ی ارزیابی و تجربه ای که از خویش داریم سبب می شود که نسبت به خود احساس خوشایند ارزشمند بودن ویا برعکس، احساس ناخوشایند بی کفایتی داشته باشیم. روزنبرگ - 1985 - 5 بر این عقیده است که عزت نفس به مفهوم یک سازه ی کلی نشان دهنده ی ارزیش یابی فرد از خود به منزله ی موجود انسانی شایسته و با ارزش است. عزت نفس را می توان مجموعه ای از افکار و احساسات و عواطف تصور کرد که در فرایند زندگی اجتماعی شکل می گیرد - به نقل از باقری پور، . - 1392
امروزه در سرتاسر جهان به این باور رسیده اند که افراد بدون داشتن عزت نفس سالم نمی توانند امکانات با لقوه خود را شکوفا کنند هم چنین اگر درجوامع افراد به خود احترام نگذارند یا به ذهن شان اعتماد نکنند نمی توانند انتظار موفقیت داشته باشند - براندن6، 1980، ترجمه ی قراچه داغی، . - 1394 در بیشتر کتب و مقالات از عزت نفس به عنوان احساس خودارزشمندی نام برده شده است، در حالی که می توان گفت عزت نفس چیزی به مراتب بیش از احساس خودارزشمندی است. اگر دقیق تر بگوییم عزت نفس اعتماد به توانایی خود در اندیشیدن و کنار آمدن با چالشها ، اعتماد به حق خود برای موفقیت و شاد زیستن ، احساس ارزشمندی و شایسته بودن ، داشتن حق ابراز نیازها و خواسته ها و برخوردار شدن از ثمره تلاشهای خویشتن است - بابایی و همکاران، . - 1394
از سوی دیگر مهارت حل مسئله فرایندی است شناختی که در آن فرد به دنبال مسئله گشایی و یافتن راه حلی مناسب برای یک مشکل می باشد - پیرلا7 و ادونل8، 2004به نقل از خوشکام، . - 1387 هیپنر و پترسن - 1982 - مهارت حل مسئله را در سه سبک: احساس کفایت در حل مسئله، کنترل شخص بر هیجان ها و رفتار ها و گرایش-اجتناب معرفی کرده اند. سبک احساس کفایت در حل مسئله بر مبنای توانایی فرد در حل مشکلات، برنامه ریزی و بررسی راه حل ها بر حسب موقعیت استوار است. سبک کنترل هیجان ها و رفتارها بر نقش کنترل کننده های بیرونی و درونی تمرکز دارد. سبک گرایش-اجتناب به تمایل و عدم تمایل فرد نسبت به رو به رو شدن با مشکلات اشاره دارد. به طور کلی حل مسئله به فرایند شناختی، رفتاری و ابتکاری فرد اطلاق می شود که یه وسیله ی آن فرد می تواند راهبرد های مؤثر و سازگارانه برای مقابله با مشکلات روز مره را تعیین، کشف یا ابداع کند و از انعطاف پذیری فکری برخوردار شود. همچنین توانایی پیش بینی پیامدها را داشته و باورش نسبت به توانایی خود و سازگاری و مهارت های اجتماعی اش افزایش یابد - به نقل از شیرخانی، . - 1394 در این میان عزت نفس در یک نوجوان می تواند با مهارت حل مسئله در تعامل باشد. در این راستا، پژوهشگران در این تحقیق، در صدد بررسی رابطه بین دو نتغیر عزت نفس و حل مسئله برآمده اند تا مشخص شود بین این دو متغیر چه نوع همبستگی وجود دارد.
.2 پیشینه تحقیق
مهارت حل مسئله در اثر تحول شناختی نوجوان رخ می دهد. این تحول در دو حیطه ی کمی و کیفی صورت می گیرد. از دیدگاه کمی، توانایی های ذهنی هر نوجوان با افزایش سن بیشتر می شود و این فرایند تا اتمام نوجوانی رشدی منظم و قابل پیش بینی دارد. علی رغم اهمیت تحولات کمی در تحول شناختی، دگرگونی های کیفی در هوش و ذهن در زندگی فردی و اجتماعی نوجوانان نقش مهم تری ایفا می کند. همزمان با افزایش سن، نوجوانان مهارت های ذهنی جدیدی پیدا می کنند که نتیجه ی تغییرات کیفی در کل شناخت آنهاست. این تغییرات کیفی به نوجوان این امکان را می دهد که با راهبرد های تازه ای، داده ها و اطلاعات را دست کاری کند. نو جوان در این دوره با درک مفاهیم انتزاعی، به فرضیه آزمایی و تجسم احتمالات نا محدود می پردازد، مسائل فلسفی و سیاسی را تحلیل می کند و برای مسائل جامعه راه حل های گسترده ای تدوین کرده و در باره ی آنها نظریه پردازی می کند - احدی و جمهری، . - 1389
بنابراین، مهارت حل مسئله در زندگی فردی و اجتماعی نقش کلیدی دارد و به ویژه »یکی از مهارت های حیاتی برای زندگی در عصر کنونی است - وو9، کاستر 10 و درینفورت11، - 1996 به طوری که همواره جزئی از افکار اولیه ی نوع بشر بوده و به عنوان بعد مهمی از زندگی انسان باقی مانده است« - رضایی دوغ آبادی، ص . - 2 هر فردی به طور مداوم با مسائل مختلف در تصمیم گیری ها و چگونگی حل آنها مواجه می شود. بیشتر اوقات فرایند حل مسئله به قدری خودکار انجام می گیرد که فرد از چگونگی آن مطلع نمی شود. اما، نکته مهم این است که بدون توانایی بررسی مشکلات و پیدا کردن راه حل های مناسب قابل اجرا، زندگی انسان دچار مشکل خواهد شد. نو جوانان نیز مانند افراد دیگر، هر روز با مسائلی در مدرسه، خانه و اجتماع مواجه هستند. نو جوانانی که به مهارت حل مسئله دست می یابند به نحو مؤثری بر فشار و ناکامی غلبه می کنند. همچنین، به نظر می رسد توانایی حل مسئله بر عملکرد تحصیلی تاثیر مثبت می گذارد. به علاوه، تحقیقات نشان داده است نوجوانانی که از مهارت های حل مسئله برخوردارند، با مشکلات روانشناختی کمتری مواجه می شوند. همچنین توانایی حل مسئله توسط خود فرد می تواند منبعی از غرور و عزت نفس مثبت برای نو جوان به وجود آورد - پوپ و همکاران، ترجمه تجلی، . - 1391
