بخشی از مقاله
چکیده
هویت یابی یکی از مسائل اساسی در شکل گیری شخصیت نوجوانان می باشد. در این راستا، پژوهش حاضر در صدد بررسی رابطه ی سبک های هویت با حل مسئله دانش آموزان نوجوان پسر استعداد های درخشان شهرستان زنجان در سال تحصیلی 1395-1396 بوده است. بدین منظور، از بین 400 نفر جامعه ی آماری هدف یعنی دانش آموزان پسر استعداد های درخشان مدرسه شهید بهشتی که به روش خوشه ای تصادفی انتخاب گردیده بودند، تعداد 180 دانش آموز به عنوان حجم نمونه به روش طبقه ای تصادفی انتخاب شدند. در نهایت پس از دریافت پرسشنامه های توزیع شده، تعداد نهایی حجم نمونه ی این پژوهش به 150 نفر تقلیل یافت.
جهت جمع آوری داده های مورد نیاز، از پرسشنامه های ی سبک های هویت بروزنسکی و حل مسئله ی هپنر و پیترسن استفاده گردید. تحلیل آماری داده ها با استفاده ازتحلیل همبستگی پیرسون نشان داد که : بین سبک های هویت - اطلاعاتی و هنجاری - با حل مسئله ی دانش آموزان نوجوان پسر استعداد های درخشان شهر زنجان رابطه مثبت معنادار وجود دارد - p<0/01 - ، بین سبک هویت سردرگم/اجتنابی با حل مسئله دانش آموزان نوجوان پسر استعداد های درخشان شهر زنجان رابطه ی منفی معنا دار وجود دارد.
همچنین با توجه به نتایج رگرسیون گام به گام، پژوهش گر نتیجه گرفت که حل مسئله بوسیله ی سبک های هویت پیش بینی می شود. بر اساس این یافته ها، به والدین، خانواده ها، معلمان و برنامه ریزان مسائل آموزش و پرورش کشور توصیه شده است در جهت حصول به موفقیت و نتایج مطلوب در امور مربوط به تعلیم و تربیت نوجوانان و تقویت مهارت حل مسئله آنان، نقش سبک های هویتی اثرگذار - اطلاعاتی و هنجاری - را مد نظر داشته باشند.
.1 مقدمه
حل مسئله یکی مهارت های از زندگی فرد است که او را قادر به حل مسائل فردی و اجتماعی خود می سازد و موجب می شود که فرد به هنگام رویارویی با مشکلات، از فرایند منطقی و منظم برای حل مسائل استفاده کند. لذا، برخورداری از توانایی حل مسئله موجب اعتماد به نفس و احساس ارزشمندی در نوجوان می گردد - شیر خانی و همکاران، . - 1394 مهارت حل مسئله فرایندی است شناختی که در آن فرد به دنبال مسئله گشایی و یافتن راه حلی مناسب برای یک مشکل می باشد - پیرلا1 و ادونل 2، 2004به نقل از خوشکام و همکاران، . - 1387 هیپنر و پترسن - 1982 - مهارت حل مسئله را در سه سبک: احساس کفایت در حل مسئله، کنترل شخص بر هیجان ها و رفتار ها و گرایش-اجتناب معرفی کرده اند.
سبک احساس کفایت در حل مسئله بر مبنای توانایی فرد در حل مشکلات، برنامه ریزی و بررسی راه حل ها بر حسب موقعیت استوار است. سبک کنترل هیجان ها و رفتارها بر نقش کنترل کننده های بیرونی و درونی تمرکز دارد. سبک گرایش- اجتناب به تمایل و عدم تمایل فرد نسبت به رو به رو شدن با مشکلات اشاره دارد. به طور کلی حل مسئله به فرایند شناختی، رفتاری و ابتکاری فرد اطلاق می شود که یه وسیله ی آن فرد می تواند راهبرد های مؤثر و سازگارانه برای مقابله با مشکلات روز مره را تعیین، کشف یا ابداع کند و از انعطاف پذیری فکری برخوردار شود.
همچنین توانایی پیش بینی پیامدها را داشته و باورش نسبت به توانایی خود و سازگاری و مهارت های اجتماعی اش افزایش یابد - به نقل از شیرخانی و همکاان، . - 1394 در این میان هویت شکل گرفته در یک نوجوان می تواند با توانی حل مسئله در تعامل باشد. در این راستا، پژوهشگران در این تحقیق، در صدد بررسی رابطه بین دو نتغیر سبک های هویت و حل مسئله برآمده اند تا مشخص شود هرکدام از سه سبک هویتی با مهارت حل مسئله چه نوع همبستگی دارد.
.2 پیشینه تحقیق
مهارت حل مسئله در اثر تحول شناختی نوجوان رخ می دهد. این تحول در دو حیطه ی کمی و کیفی صورت می گیرد. از دیدگاه کمی، توانایی های ذهنی هر نوجوان با افزایش سن بیشتر می شود و این فرایند تا اتمام نوجوانی رشدی منظم و قابل پیش بینی دارد. علی رغم اهمیت تحولات کمی در تحول شناختی، دگرگونی های کیفی در هوش و ذهن در زندگی فردی و اجتماعی نوجوانان نقش مهم تری ایفا می کند. همزمان با افزایش سن، نوجوانان مهارت های ذهنی جدیدی پیدا می کنند که نتیجه ی تغییرات کیفی در کل شناخت آنهاست.
این تغییرات کیفی به نوجوان این امکان را می دهد که با راهبرد های تازه ای، داده ها و اطلاعات را دست کاری کند. نو جوان در این دوره با درک مفاهیم انتزاعی، به فرضیه آزمایی و تجسم احتمالات نا محدود می پردازد، مسائل فلسفی و سیاسی را تحلیل می کند و برای مسائل جامعه راه حل های گسترده ای تدوین کرده و در باره ی آنها نظریه پردازی می کند - احدی و جمهری، . - 1389 بنابراین، مهارت حل مسئله در زندگی فردی و اجتماعی نقش کلیدی دارد و به ویژه » یکی از مهارت های حیاتی برای زندگی در عصر کنونی است - وو3، کاستر4 و درینفورت 5، - 1996 به طوری که همواره جزئی از افکار اولیه ی نوع بشر بوده و به عنوان بعد مهمی از زندگی انسان باقی مانده است«
برجعلی - 1380 - بیان می دارد که مهارت حل مسئله نوجوان را قادر می سازد تا هویت هایی را که در آینده می خواهد بد ست آورد، تصور نماید. لذا، به بیان احمدی - 1380 - ، مهارت حل مسئله نوجوان را آماده می کند تا با مشکلات زندگی به طور منطقی برخورد نماید تا بتواند راه حل های متعددی را جستجو کند و سپس بهترین راه حل را انتخاب نماید - به نقل از شیرخانی و همکاران، . - 1394 یکی از متغیر هایی که با حل مساله در ارتباط است، سبک های هویت می باشد. اریکسون در سال 1950 برای نخستین بار موضوع هویت را مطرح نمود. وی از »وحدت هویت« و »بحران هویت« به عنوان دو عامل متعارض در دوران نوجوانی نام برد.
به عقیده ی اریکسون، دوره ی نوجوانی یک دوره ی هویت یابی است و هویت عبارت است از یک احساس نسبتا پایدار از یگانگی خود. در این دوره است که نوجوان تمام دستاورد های دوران کودکی را دوباره به میدان می آورد و سعی می کند تا عناصر پراکنده و متفرق شخصیت خود را با هم دیگر مرتبط سازد و تعارض های قبلی را از نو تجربه کند. چون نوجوان در این دوره به دنبال یافتن هویت واقعی خود است، در پی آن است تا بداند چه کسی است و دیگران در مورد وی چگونه فکرمی کنند. اگر در این دوره با شکست مواجه شود، دچار آشفتگی و بحران نقش میشود. - برجعلی، .
اولین گام در این دوران بحرانی رسیدن به انسجام شخصیتی است. یعنی تنظیم کردن هیجانات، رفتار ها، اندیشهها و تفکرات به نحوی که در مکانها و زمانها و موقعیتهای مختاف اجتماعی منسجم بماند. در واقع، نوجوان بدون یک انسجام و پیوستگی در این دوره ی بحرانی، احساس سرگردانی و اضطراب میکند. اما، هویت به سادگی کسب نمیشود زیرا نوجوان در این دوره دارای چندین هویت است. یعنی خود های چندگانه را تجربه می کند. تصاویر مختلفی از کسی که واقعا هست، یا کسی که در موقعیتها و گروههای مختلف قرار دارد و یا کسی که باید باشد در ذهن نوجوان شکل می گیرد.
لذا، در این دوره تشخیص خود واقعی برای نوجوان مشکل میشود. وی بتدریج یکی از خودهای احتمالی خود را به عنوان خود حقیقی انتخاب نموده و خودهای نامناسب را دور می زند. کسب هویت که هدف نهایی دوران نوجوانی است از طریق »رد، گزینش و ادغام هویت های دوران کودکی حاصل می گردد « - اریکسون، . - 1968 به عبارت دیگر، » نوجوانان هویتشان را با مرور و تجدید نظر همه ی اهداف وارزشهای تعیین شده توسط والدین و فرهنگ شان و پذیرفتن برخی از آنها و رد کردن برخی دیگر شکل می دهند« - بیابانگرد، 1392، ص . - 557
در بررسی زیر ساخت های شناختی-اجتماعی سبک های هویت، بروزنسکی6 این سبک ها را در سه مؤلفه تقسیم بندی می کند. سبک اطلاعاتی - افرادی که با این سیک شناخته می شوند با حس آگاهی به دنبال اطلاعات بوده و آنها را ارزیابی می کنند و نتایج بدست آمده را در مورد عملکرد و تصمیمات خود مورد استفاده قرار می دهند - ، سبک هنجاری - افرادی که در قالب سبک هنجاری قرار می گیرند، رفتار و تصمیماتشان بر پایه ی تقلید و پیروی از اشخاص مهم استوار است. نوجوانان با این سیک هویت، به همنوایی با انتظارات دیگران و دستورات گروه های مرجع می پردازند - ، سبک سردرگم- اجتنابی - افرادی که به این سبک هویت تعلق دارند، در رفتار و تصمیمات حود دچار تعلل می شوند و تا جایی که امکان داشته باشد از پرداختن به موضوعات هویت و تصمیم گیری طفره می روند. همچنین نسبت به توانایی شناخت خود اطمینان کمتری دارند.
