بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف تعیین رابطه خطی و چندگانه جو عاطفی و حمایت اجتماعی با نگرش نسبت به مصرف مواد مخدر انجام شد. روش اجرای پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه اطلاع رسان دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشگاه فرهنگیان پردیس خواهران و برادران به تعداد ًٍٍ نفر با نسبت مساوی و به شیوه در دسترس انتخاب شدند. دادههای پژوهش با استفاده از َ پرسشنامه جو عاطفی خانواده هیل برن، سنجش حمایت اجتماعی واکس و دیگران و پرسشنامه سنجش نگرش نسبت به مواد مخدر رحمتی جمع آوری و با آزمون رگرسیون خطی سلسله مراتبی و تی مستقل تحلیل شدند. بر اساس نتایج متغیر حمایت اجتماعی توانست به صورت معکوس و معناداری نگرش نسبت به مواد مخدر را در دانشجویان پیش بینی کند، ولی جوعاطفی خانواده قادر به پیش بیبنی نگرش نسبت به مواد مخدردر دانشجویان نبود. جنسیت دانشجویان در رابطه حمایت اجتماعی با نگرش نسبت به مواد مخدر تاثیر معناداری داشت. نگرش به مواد مخدر در دانشجویانپسر نسبت به دختران مثبتتر بود. به نظر میرسد برای تقویت نگرش منفی نسبت به مواد مخدر تقویت منابع اجتماعی به ویژه در جمعیت دانشجویان پسر بیشتر باید مد نظر قرار گیرد.
کلید واژگان : جو عاطفی، حمایت اجتماعی، نگرش نسبت به مواد مخدر
مقدمه
اعتیاد ابتلای اسارت آمیز فرد به مواد مخدراست، به صورتی که از لحاظ جسمانی و روانی در فرد وابستگی ایجاد کرده و کلیه رفتارهای فردی و اجتماعی او را تحت تاثیر قرار می دهد. امروزه اعتیاد به عنوان مهم ترین آسیب اجتماعی، جامعه انسانی را مورد هجوم خود قرار داده است - اصغری، کردمیرزا و احمدی، ٌٍَُ - . مصرف مواد و وابستگی به آن از جمله معضلات عمده ی زیستی، روانی و اجتماعی است که تمامی کشورها به نوعی با آن دست به گربیان هستند. اعتیاد به مواد از پیامدهای منفی ناشی از مصرف مواد تعریف شده است که این پیامدها هر روزشدت پیدا می کنند و جهان در دهه اخیر با آمار حیرت آور شیوع مصرف مواد، عموماً در جامعه و به ویژه در بین نوجوانان و جوانان مواجه بوده است - سوریزایی، خلعتبری، کیخای فرزانه و رئیسی فرد، ًٌٌٍ - .
یکی از عوامل مهم و مرتبط با مصرف مواد نگرش افراد نسبت به مواد است. پژوهشها نشان داده اند که بین رفتار و نگرشها همبستگی وجود دارد. نگرش مثبت نسبت به موا مخدر ارزش منفی مصرف مواد را کاهش میدهد و در نتیجه سبب هنجار شدن و گسترش آن می گردد. محیط اجتماعی و فرهنگی متعدد از جمله عواملی هستند که بر نگرش فرد نسبت به مواد مخدر تاثیر می گذارند - سراج زاده و جواهری، ٌٍََ؛ سراج زاده و بابایی، - .یکی از عوامل تاثیر گذار بر رفتار و شخصیت فرزندان خانواده است. خانواده کوچکترین واحد اجتماع، مبدا بروز عواطف انسانی و کانون صمیمانه ترین روابط و تعاملات بین فردی است. اهمیت آن به اندازه ای است که سلامت و بالندگی هر جامعه وابسته به سلامت و رشد خانواده در آن است - سیتر، ترجمه بیرشک، - .
توجه کردن به نیازهای روانی و زیستی فرزندان در فضای خانواده باعث کاهش مشکلات رفتاری و بحران های رشدی و روانی در آنان خواهد شد - کیزنر و کر، ًًٍُ - . در خانواده هایی که فضای روانی در آنها ناسالم است اعضاء پیوسته در حال نزاع و کشمش با یکدیگر به سر می برند و کودکان و نوجوانان در آن قربانیان اصلی چنین شرایطی محسوب می شوند؛ اگر افراد جامعه به ویژه والدین از تأثیر جو عاطفی خانواده و عملکرد خود، برروی سلامت و شکوفایی فرزندان آگاه باشند، سعی خواهند کرد که فضایی آرام، متعادل و حمایت کننده را برای فرزندان خویش فراهم کنند - نوابی نژاد - . بابست و همکاران در بررسی خود، به این نتیجه دست یافتند که اگر فضای عاطفی موجود بین اعضای خانواده حالتی سرد، بی تفاوت و بسته داشته باشد به ایجاد رفتارهای مخاطره انگیز یا مصرف مواد مخدر منجر خواهد شد.
نتایج بررسی فریدمن، پومرانس ، سندر ، سنتو و یوتادا رابطه مثبت متقابل بین مشکلات موجود در بین اعضای خانواده و اعتیاد فرزندان را نشان داد.نتایج مطالعه سلنو نشان داد که مصرف مواد مخدر و اعتیاد به مواد مخدر در خانواده هایی که تنها دارای یکی از والدین بودهاند - بویژه زمانی که پدر به تنهایی مسئولیت تربیت فرزندان را به عهده داشته است - به مراتب بیشتر بروز کرده، در حالی که در خانواده هایی با روابط رضایت بخش و صمیمی اعتیاد به مواد مخدر با احتمال کمتری رخ می دهد. سیمونز و رابرتسون در بررسی خود به یک رابطه دو جانبه شفاف بین برخی شاخص های رفتاری والدین و ضریب آمادگی وارد شدن فرزندان به گروه های منحرف هم سن و سال و نهایتا مصرف مواد مخدر پی بردند و به این نتیجه رسیدند که طرد فرزندان توسط والدین از اهمیت ویژه ای در گرایش فرزندان نسبت به گروه های منحرف هم سن و مصرف مواد مخدر برخوردار می باشد.
نتایج مطالعه کوردک وفاین نشان داد که پذیرش توسط خانواده و کنترل و مهار مناسب خانوادگی به طور مثبتی با سازگاری رابطه دارد. مدرن و توماس نیز در یک بررسی دریافتند که محیط خانواده، عوامل اصلی در تعیین رفتار بزهکارانه است. نتایج مطالعه دابویس، ایتل و فلنر نشان داد که تجارب خانوادگی و کنترل و محبت با سازگاری رابطه دارد. عسکری، صفرزاده و قاسمی مفرد در مطالعه خود به این نتیجه دست یافتند که بین جو عاطفی خانواده و جهت گیری مذهبی با گرایش به اعتیاد رابطه معنی دار وجود دارد و جو عاطفی خانواده نسبت به جهت گیری مذهبی پیش بینی کننده بهتری برای گرایش به اعتیاد می باشد.
نتایج مطالعه نعامی و پیمان نیا نشان می دهد که جو عاطفی خانواده در نوجوانان بزهکار نامطلوب تر از همتایان عادی است و این افراد نسبت به نوجوانان عادی، در خانواده احساس امنیت کمتری داشته اند. نجار پور استادی در مطالعه خود به این نتیجه دست یافت که جو عاطفی نامساعد در خانواده، یکی از عواملی است که می تواند مانعی جدی بر سر راه شکل گیری هویت ایجاد کند و افراد دارای جو عاطفی خانوادگی مساعد، خودپنداره ی مثبت، عزت نفس بالا و پایگاه اقتصادی - اجتماعی بالا داشته و از نظر شکل گیری هویت بهتر از سایرین هستند. مطالعه محبی نورالدین وند، شهنی ییلاق و پاشا نشان داد که بین هر یک از حیطه های جو عاطفی خانواده و سازگاری فردی - اجتماعی دانش آموزان رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. در تحقیق شکرکن، نیسی و سپهوندنتایج نشان داد که جو عاطفی خانواده نوجوانان بزهکار نسبت به نوجوانان غیر بزهکار نامطلوب تر است.
هم چنین از حمایت اجتماعی به عنوان مهمترین عاملی یادشده است که باعث خنثی سازی فشارهای روانی و تاثیرات نامطلوب بر افراد میشود - اسدی و رویانی، - . حمایت اجتماعی اطلاعاتی است که شخص را بر این باور هدایت می کند که ارزشمند و مورد علاقه، محبت و تایید خانواده و دوستان است. به بیان دیگر، فرد ادراک می کند که متعلق به شبکه ای از ارتباطات متقابل میباشد. پژوهشگران، حمایت اجتماعی را یکی از مهمترین عوامل پیش بینی کننده سلامت جسمانی و روانشناختی از دوران کودکی تا بزرگسالی می دانند - داگون، - . ارتباط های اجتماعی رسمی و غیررسمی به عنوان منابع حمایت اجتماعی هستند، اما اعضای خانواده و دوستان، منابع اصلی حمایت اجتماعی به شمار می روند - تونا و آنالان، ًًٍْ - . باررا، چاسین و روقوش در مطالعه خود گزارش کردند که حمایت اجتماعی بالا و همچنین حمایت بالای والدین با سلامت روان بهتر و احتمال کم شروع مصرف مواد در نوجوانان رابطه دارد.
آورنا و هسل بروک در مطالعه خود به این نتیجه دست یافتند که حمایت اجتماعی بالا به خصوص حمایت بالا از طرف اعضای خانواده با استفاده کمتر ماری جوانا و دخانیات و شروع دیرتر استفاده از ماری جوانا همراه است. وازرمن، استوارت و دلوسی در مطالعه خود نشان دادند که حمایت اجتماعی بالا با پرهیز از مصرف کوکائین در بیماران تحت درمان نگهدارنده مواد مخدر ارتباط دارد. نتایج مطالعه لین، وو، دتلس نشان داد که بین حمایت خانواده و کیفیت زندگی بهتر معتادان همبستگی مثبت وجود دارد و حمایت خانواده اثرات پیشگیرانه ای بر سوء مصرف همزمان در درمان جویان تحت درمان با متادون دارد. در مطالعه رضایی جمالویی، آریا پوران،کچوپی، مرادی و طاهری نتایج نشان داد که حمایت اجتماعی یکی از عواملی است که با گرایش به مصرف مواد همبستگی معناداری دارد.
نتایج مطالعه خباز، بهجتی و ناصری نشان داد که بین حمایت اجتماعی و سبک های مقابله با تاب آوری در نوجوانان همبستگی مثبت و معناداری وجود دارد. آزادی و آزاد در مطالعه خود به این نتیجه دست یافتند که بین حمایت اجتماعی با سلامت روان و حمایت اجتماعی با تاب آوری همبستگی معنی داری وجود دارد. ریاحی، علی وردی نیا، و پور حسین در مطالعه خود به این نتیجه دست یافتند که بین میزان حمایت اجتماعی و سلامت روان دانشجویان رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد و با کاهش منابع حمایتی سلامت روان آنها به خطر می افتد. نتایج مطالعه خوش کنش، اسدی، شیر علی پور، و کشاورز افشار نشان داد که حمایت اجتماعی بر سازگاری اجتماعی اثر مثبت و معناداری دارد. هاشمی، فتوحی بناب، کریمی و بیرامی در پژوهشی نشان دادند که افرادی که دچار عود اختلال سوء مصرف مواد نشده اند نسبت به افرادی که دچار عود شده اند از نظر حمایت اجتماعی وضعیت بهتری دارند.
نتایج مطالعه ایار، خانی و خضری نشان داد که بین جوانان مجرم و عادی در متغیرهای حمایت اجتماعی و کنترل اجتماعی تفاوت وجود دارد و میزان برخورداری جوانان عادی از حمایت اجتماعی بیشتر است و این دو متغیر از قدرت تمایز بالایی در تفکیک افراد عادی و مجرم برخوردارند. نتایج مطالعه منچری، حیدری و قدوسی بروجنی نشان داد که برخورداری از حمایت اجتماعی بالا در خانواده های معتادین، در مواجهه و سازگاری بهتر با عوامل تنش زا نقش بسزایی دارد. صیدی و صفاری نیا در مطالعه خود به این نتیجه دست یافتند که حمایت اجتماعی ادراک شده بیشترین نقش را در پیش بینی همدلی جهت گیری شده به سمت دیگران، کمک رسانی و رفتارهای جامعه پسند
