بخشی از مقاله
رابطه دینداری و حمایت اجتماعی با رضایت از زندگی دانشجویان دانشگاه
چکیده
هدف از این پژوهش بررسی رابطه دینداری وحمایت اجتماعی با رضایت از زندگی در میان دانشجویان بود . نوع پژوهش، همبستگی بود . جامعه آماری کلیه دانشجویان دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد تهران واحد علوم و تحقیقات که در سال 1391 بودند، تشکیل می داد. به این منظور 193 نفر از دانشجویان دختر و پسر 107) دختر و 86 پسر) بهصورت نمونه گیری تصادفی خوشهای انتخاب شدند . پس از پرسشنامه های ناقص، شامل 151 دانشجو شد 66) پسر و 85 دختر) هبدست آمد. ابزارهای پژوهش شامل پرسشنامه های دینداری (آذربایجانی، (1382، حمایت اجتماعی (اسمیت و همکاران، ( 1988 و رضایت از زندگی (دینر و همکاران، (1990 بود . برای تحلیل داده ها از رگرسیون چندمتغیره با روش ورود و رگرسیون گام به گام استفاده شد .
نتایج نشان داد که حمایت اجتماعی بر روی رضایت از زندگی تأثیر مثبت و معناداری دارد (P>0/01) دینداری نیز بر رضایت اززندگی تأثیر مثبت و معناداری دارد .(P>0/01) حمایت اجتماعی پیشبینی کننده ای قوی تر، نسبت به دینداری، از رضایت از زندگی در دانشجویان بود. با توجه به یافته ها می توان بیان داشت که حمایت اجتماعی می تواند نقش مهمی در رضایت از زندگی دانشجویان دانشگاه ایفا کند.
واژههای کلیدی: رضایت از زندگی، حمایت اجتماعی، دینداری.
مقدمه
فناوریهای جدید که در پرتو تلاش های بشری و دستاوردهای علوم تجربی حاصل گردیده است، زندگی انسان را تغییر داد و
دستاوردهای مدنی و صنعتی فراوان و نیز نعمت های بیشماری در پی داشت، اما همین تمدن جدید، نه فقط در درمان آلام و
مصایب روحی بشر توان لازم را نشان نداد، بلکه رنج هایجدیدی را بر دردهای پیشین افزود. رنجهایی که غالب آنها از فناوری جدید و زندگی صنعتی و مدرنیسم نشأت گرفت که در گذشته حیات بشری سابقه نداشت (استریت1، .(1379 این رنج ها یکی از عواملی است که سلامت و بهزیستی بشر امروز را بهشدت تحت تأثیر قرار میدهد. سازمان بهداشت جهانی)WHO( 2 سلامتی را حالتی کامل از سلامت اجتماعی ذهنی و فیزیکی می داند. کاون( 1991) 3 در این باره معتقد است که امروزه گرچه ابعاد سلامت مورد شک و تردید است، اما شاد بودن و ارزیابیهای مربوط به رضایت از زندگی عواملی هستند که در بین همه مدلهای سلامت ذهنی که از طرف دانشمندان پیشنهاد شده است، مشترک بوده اند . با توجه به این مطلب یکی از مهمترین عللی که باعث می شود مبحث رضایت زندگی در روان شناسی و بهطور کلی در علوم انسانی مطرح شود، نقش محوری آن در سلامت و بهزیستی
افراد بشر است (کشاورز ، مهرابی و سلطانی زاده، .(1388 به همین دلیل تاکنون تحقیقات متنوعی در رابطه با این موضوع انجام گرفته که در آنها به بررسی رابطه بین رضایت از زندگی و عواملی همچون میزان تحصیلات، ویژگیهای شخصیتی، عوامل
ژنتیک، عوامل اقتصادی و کار، تندرستی، روابط اجتماعی وزندگی اجتماعی پرداخته می شود. همه این عوامل گاهی رابط ه معنادار و گاهی غیرمعنادار با رضایت از زندگی دارند. در زندگی امروز بیش از هر زمان دیگری شاهد تجارب تنش زایی هستیم که بهداشت و سلامت روان 4و مطمئناً رضایت از زندگی 5 را به مخاطره می اندازد و باعث بروز ناراحتیهای روحی و روانی در انسان می گردند . در چنین شرایطی برخی عوامل می توانند به انسان کمک کنندو مانع آسیبدیدگی و اضمحلال وی زیر فشار سنگین مسائل و مشکلات گردند . از جمله عواملی که به اعتقاد برخی روانشناسان و به استناد مطالعات و پژوهش های انجام گرفته در چند ده ه اخیر، نقش و جایگاه مؤثر ی در قلمرو بهداشت روانی و احساس رضایت افراد از زندگی دارد و نیز کارآیی آن در درمان بیماری های روانی اثبات شده دین است (غباریبناب، .(1380
دینداری6 یکی از مؤلفههایی است که تأثیر بسزایی بر رضایت زندگی دارد (آذربایجانی، .(1385 دین حقیقتی است که در جنبه ها و ابعاد گوناگون زندگی انسان حضور جدی و قابل توجهی دارد. افزایش تحقیقات مربوط به دینداری خودمعرف مهم بودن این مقوله در زندگی انسان هاست .پژوهشهای بسیار وسیعی در زمینه دینداری صورت گرفته است، از جمله تأثیر عمل به باورهای دینی 7 بر بهداشت جسمی و روانی (آکلین 8، (2001، أتثیر باورهای دینی بر سازگاری و بهداشت روانی (برگین9، 1988؛ ویلیامز10، (1998،
رابطه بین انجام فعالیت های مذهبی و گرا یش نداشتن به بزهکاری (چاودا و تاپ11، 1993، به نقل از جوانمرد، (2011،
رابط ه منفی بین افسردگی و اضطراب با میزان عبادت (میرخشتی، 1385؛ به نقل از عسگری و هدی، .(1385 گباور، سدیکیدس و نبریش(2012) 12 در پژوهشی که بر روی 187957 از کاربران اینترنت در 11 کشور اروپایی انجام دادند؛ نشان دادند که بین دینداری و عزت نفس 13 و همچنین بین دینداری و سازگاری روان شناختی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. برمن، مرز، رادنیک و ولپ( 2011) 14 دریافتند که بین دینداری و سلامت جسمی و عقلی رابطه مثبت معناداری وجود دارد. این پژوهش که بر روی 74 نفر از افرادی که تحت دیالیز بودند، انجام گرفت، نشاندهنده وجود رابطه قوی میان باورهای مذهبی و رضایت از زندگی می باشد. آنچه مهم به نظر میرسد این است که همه مطالعات گذشته بر نقش برجست ه دین بر سلامت روحی افراد و رضایت از زندگی آنان صحه میگذارد. بهعنوان مثال الیسون(1991) 15 در پژوهش خود بیان داشته است که تجرب ه دینداری و نیایش موجب افزایش خشنودی میشود و در فرد احساس رضایت بیشتر ی ایجادمی کند، همچنین وی بیان می دارد که داشتن باورهای محکم صرفنظر از حضور در کلیسا با رضایت زندگی به ویژه در بین افرادی که دارای تحصیلات دانشگاهی هستند، همبستگی
معناداری دارد. بیشتر مطالعات نشان میدهند که هرچه افراد دیندارتر و فعالیتهای دینی بیشتری داشته باشندمعمولاً، ازحیث روانی و جسمی سالمتر هستند. نتایج بررسی ها نشان میدهد که مشارکت بیشتر در فعالیت های دینی، به طور معناداری با بهزیستی بیشتر و میزان کمتر بزهکاری، مصرف الکل،سوءِ مصرف مواد و دیگر مشکلات اجتماعی مرتبط است. (دوناهو و بنسون 1، .(2001
تحقیقات مکرر در میان مردم آمریکای شمالی و اروپا نشان میدهد که مردم دیندار بیش از بیدین ها احساس شادی و رضایت از زندگی را گزارش میکنند (مایرز2، .(2000 پیکاک و پولوما( 2000) 3 دریافتند که احساس نزدیکی به خدا، بزرگترین و تنها پیش بینی کنند ه رضایت از زندگی در همه سنین است . پولوما و پندل تون 4 (1990) دریافتند که اگر معیار بهزیستی، داشتن احساس معنا و هدف در زندگی باشد، پس ارتباط قویتری بین بهزیستی و دینداری وجود دارد. کوئینگ، مک کلاف و لارسن ( 2007) 5 در تحقیقی نشان داده است که سلامت روانی و جسمی انسان با زندگی معنوی او رابطه مثبت دارد. افرادی که اعتقادات مذهبی قویتری دارند، سازگاری بهتری با موقعیت های استرس دارند . هنگام بیماری سریع تر از افراد غیرمذهبی بهبود پیدا می کنند، میزان پایینتری از هیجانات منفی و افسردگی را تجربه می کنند، اضطراب کمنری دارندو از حمایت اجتماعی بالاتری برخوردارند.
بارون( 2006) 6 در پژوهشی با عنوان رابط ه دینداری با سلامت ، شادکامی و اضطراب را در نمونه ای شامل 941
دانش آموز 408) دختر و 534 پسر)
دبیرستانی نواحی مختلف
شهر کویت بررسی کرد. نتایج نشان داد که میان دینداری و
اضطراب رابط ه منفی و بین دینداری و سلامت روانی ـ
جسمانی و شادکامی رابطه مثبت وجود دارد . همچنین با لتر،
استاوت و گردنر( 2004) 7 در بررسی نقش مذهب بر سلامت
روان نشان داد، افرادی که اعتقادات مذهبی قویتری دارند،
خودباورتر، کارآمدتر و سازش یافته تر از دیگران هستند و
عملکرد تحصیلی نسبتاً بالاتری دارند، هیجانات مثبت دارند،
انعطافپذیر هستند و دوستان متعهدی دارند. متغیر مهم و تأثیرگذار دیگر بر رضایت از زندگی حمایت
اجتماعی 8 ادراک شده است (پناغی ، قهاری، احمدآبادی و
یوسفی، .( 1387 انسان موجودی است که به صورت اجتماعی زندگی می کند و در طول حیات خویش نیازمند همنوعان خود است. نظریهپردازان هستی گرا معتقدند که اضطراب اساسی انسانها از نداشتن و نبودن حمایت اجتماعی شکل می گیرد . بندورا1997) 9؛ نقل از ریاحی و همکاران ، ( 1387، فتحی و گلرضایی 1375) ؛ به نقل از بخشانی، بیرشک، عاطف وحید و بوالهری، ( 1382 در پژوهش های خود نشان دادند که حمایتهای اجتماعی در همه حال به عنوان سپری در مقابل حوادث و رویدادهای فشارآور عمل می کند و شخص را در مقابل پیامدهای ناگوار مصون میکند. یافته های پژوهشی نشان داد که هرچه ذهنیت فرد در برخورداری از حمایت دیگران (حمایت بالقوه) بیشتر باشد، میزان پاسخهای موفقیتآمیزی که به فشارهای روانی و موقعیتهای بغرنج نشان می دهد ، بیشتر است (کوهن10، 1988؛ چراغی، داوری دولت آبادی، صلواتی و مقیمبیگی، .(1391
همانگونه که می توان استنباط کرد م ؤلفه حمایت اجتماعی ادراک شده طیف گسترده ای از حمایت دریافت شده از طرف دوستان، خانواده، مدرسه، محیط زندگی، اجتماع و... را شامل می شود . همیشه محیط اجتماعی نقش أتثیرگذار، اصلی و بسیار مهم بر زندگی افراد داشته است ، این محیط اجتماعی است که خواسته های افراد را برآورده میکند و سطح رفاه زندگی تک تک اعضا را افزایش دهد . حمایت اجتماعی بر این امر تأکید دارد که وقتی کسی نیاز به کمک داشت این احساس را داشته باشد که تنها نیست و کسانی او را حمایت و یاری میکنند.
پژوهشهای فراوانی به بررسی ارتباط حمایت اجتماعی با سلامت روان پرداخته و تأثیر آشکار حمایت اجتماعی ادراک
شده بر سلامتی و آسایش روانی را تأیید نمودهاند (کورنمان ، گلدمن و چانگ11، 2003؛ نقل از ریاحی و همکاران، .(1387
بخشیپور رودسری، پیروی و عابدین ( 1380) در پژوهشی که بر روی 3261 دانشجوی دانشگاه تهران انجام دادند؛ نشان دادند که بین حمایت اجتماعی و سلامت روان رابطه مثبت وجود دارد و با افزایش میزان حمایت اجتماعی تصوری افراد، سلامت روان این افراد نیز افزایش مییابد. پژوهشهای انجام شده نیز نشان دهنده ارتباط معنادار بین سطوح بالای اضطراب با میزانهای پایینتر حمایت اجتماعی است (لاندمن ـ پیترز ، هارتمن، دن بوئر و ارمل1، 2005؛ هوگز، تاملینسون، بلومنثال و دیویدسون 2، .(2004
لاودت، مورگن و وایت ( 2010) 3 در پژوهش خود، بر روی 353 نفر از معتادانی که دوره بازتوانی را می گذراندند، دریافتند که حمایت اجتماعی، معنویت و دینداری بر کیفیت زندگی این افراد تأثیر دارند . بسیاری از پژوهشهای دیگر نیز ارتباطی مثبت بین حمایت اجتماعی وکیفیت زندگی گزارش کرده و ادعا نمودند که حمایت اجتماعی بر ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی ـ اقتصادی کیفیت زندگی تأثیر مثبت دارد و باعث بهبود کیفیت زندگی بیماران، ایجاد احساس خوب نسبت به زندگی، ارزیابی عمومی بهتر از زندگی و مقابله بهتر با بیماری می شود (حسینی، رضایی، کیخسروی، .(2011
بررسی تأثیر حمایت اجتماعی و دینداری به عنوان شیوههای انطباق با اضطراب، نشان می دهد که سط وح بالاتر
حمایت اجتماعی با سطوح پایینتر اضطراب همبستگی دارد و بیشترین تأثیر دینداری در کاهش اضطراب، از طریق حمایت
اجتماعی صورت گرفته که نشاندهنده نقش واسطهای حمایت
اجتماعی است (هوگز ، تاملینسون، بلومنثال و دیویدسون ،.(2004 قمری (1390)در پژوهشی به بررسی رابطه بین دینداری و حمایت اجتماعی در بین دانشجویان پرداخت که نتایج نشاندهنده وجود رابطه بین این دو متغیر است.
هتجربشادمانی و خرسندی در زندگی به عنوان هدف اعلای وجود انسانی تلقی شده است (آناس4، .(1993 همچنین رضایت از زندگی به خصوص رضایت مندی دانشجویان ا ز زندگی، زمینه ساز تسری رضایت آنان به حوزه های گوناگون
اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است و برعکس کاهش رضایت جوانان از زندگی، آثار فراوانی در سطح خرد، میانه و کلان خواهد داشت. از سوی دیگر افزایش تنش ها و مشکلات رفتاری، ناامیدی، اضطراب، افسردگی و... از جمله آثار منفی نارضایتی از زندگی در سطح خرد است که در سطح میانه و کلان نیز پیامدهایی همچون کاهش روحیه مشارکت جویی، تعاون، عام گرایی و... هبدنبال خواهد داشت. همین اهمیت احساس سعادتمندی، پژوهشگران را به این زمینه هدایت نمودکه چرا و چگونه افراد زندگی را بهشیوه مثبت تجربه میکنند؟
اگرچه شواهد بسیاری بر رابطه قوی دینداری و حمایت اجتماعی با رضایت از زندگی دلالت دارد (رجایی ، بیاضی و حبیبی پور ، (1388، با وجود این به نظر می رسد کمتر پژوهشگری به مطالعه و شناخت نقش دینداری و حمایت اجتماعی در رضایت از زندگی پرداخته است. با توجه به آنچه گفته شد تبیین رضایت از زندگی در یک مدل جامع امری اساسی است، از این روی پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این پرسش طرح ریزی می شود که آیا نوع دینداری با حمایت اجتماعی و رضایت از زندگی دانشجویان مرتبط است؟ بهعبارت دیگر آیا نوع دینداری و حمایت اجتماعی و رضایت از زندگی دانشجویان را پیش بینی می کند؟ بر همین ا ساس فرضیه های پژوهش حاضر عبارت بودند از:
1ـ حمایت اجتماعیبر رضایت از زندگیتأثیر مثبت دارد. 2ـ دینداری بر رضایت از زندگیتأثیر مثبت دارد.
3ـ حمایت اجتماعی و دینداری بر رضایت از زندگی دانشجویان تأثیر مثبت دارد.
روش
روش پژوهش، جامعه آماری و نمونه: پژوهش حاضر از نوع مطالعات همبستگی است و جامعه آماری در این تحقیق همه
دانشجویان دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد واحد علوم و
تحقیقات 5600) نفر) در سال تحصیلی 90ـ1389 بودند. هنمون مورد بررسی با استفاده از فرمول تعیین حجم نمونه کوکران و با در نظر گرفتن میزان اشتباه مجاز 0/07، تعداد 193 نفر از دانشجویان دختر و پسر در نظر گرفته شد (که پس از تصحیح به علت ناقص بودن پرسشنامه ها 151 نفر به دست آمد66دختر و 85 پسر) و به شیو ه نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند. بدین صورت که از بین 45 کلاس موجود در
این دانشکده، 6 کلاس بهصورت تصادفی انتخاب گردیدن .
ابزار سنجش
پرسشنامه رضایت از زندگی: 5 مقیاس رضای ت از زندگی را دینر (نقل از دینر، سو، لوکاس و اسمیت6، (1990، ساخته است و 5 سؤال دارد که به طور کلی رضایت فرد از زندگی را بررسی میکند. شرکتکننده پس از خواندن عبارت هایی نظیر »من از زندگیام خشنود هستم« و یا » شرایط زندگی ام بسیار عالیاست« براساس یک مقیاس هفت درجهای به عبارت ها پاسخ میدهداگر. عبارت در مورد شرکت کننده، کاملاً درست باشد ، دور عدد 7 علامت می زند و اگر میزان درستی عبارت بین دو حد افراطی باشد، دور اعداد بین 2 تا 6 را علامت می زند . نمرهای که فرد می تواند در این مقیاس به دست آورد بین 5 تا45 است.
ضریب پایایی این پرسشنامه در پژوهش ابوالقاسمی (1382) ، 0/79 و آلفای کرونباخ آن در پژوهش گنجی و فراهانی (1388)، 0/88 گزارش شده است. در این پژوهش نیز آلفای کرونباخ پرسشنامه رضایت از زندگی 0/87 بهدست آمد.
مقیاس چندوجهی حمایت اجتماعی :1 مقیاس چندوجهی حمایت اجتماعی ادراک شده ( زیمت 2 و همکاران، (1988 شامل 12 مقیاس که برای سنجش میزان حمایت ادراک شده بهکار می رود و از سه منبع خانواده، دوستان و فرد حاصل میشود. این مقیاس براساس یک مقیاس 5 درجه ای ازکاملاً»
مخالف« تاکاملاً» موافق« پاسخ داده می شود . چند نمونه از
سؤالات این پرسشنامه بدین قرار است :دوستانم»
واقعاًمیکوشند که به من کمک کنند « ، »من می توانم در مورد مشکلاتم با خانواده ام صحبت کنم« و یا »من شخص خاصی را دارم که برایم منبع آرامش است.«
این مقیاس از همسانی درونی مطلوبی برخوردار است
ضریب الفای کل آزمون برابر با 0/91 و ضریب آلفای
زیرمقیاسهای آن در دامنهای از 0/90 تا 0/95 قرار دارد (زمیت ،.(1988
این مقیاس را جوشنلو، رستمی و نصرت آبادی در سال 1385 با استفاده از یک نمون ه دانشجویی 214 نفره، در ایران هنجاریابی کردند. مقدار آلفای به دست آمده 0/89 است . در این پژوهش آلفای کرونباخ پرسشنامه 0/86 بهدست آمد. پرسشنامه دینداری: در این پژوهش از فرم اصلاح شد ه پرسشنامه دینداری آذربایجانی (1382) استفاده شد که شامل 70 سؤال است که بیشتر سؤالات اعتقاد نسبت به خداوند، قرآن و پیامبر را می سنجد. همچنین در تعدادی از سؤالات نیز درباره انجام مناسک دینی و رفتارهای مذهبی سؤال می شود .
برخی از سؤالات این پرسشنامه بدین ترتیب است : »من راه خوشبختی و سعادت را در دین می جویم «، »گاهی به یاد خدا میافتم و از شوق و محبت، اشکم جاری می شود« و یا »اغلب احساس مسؤولیتی نسبت به دیگران در خود نمییابم.«
در پژوهش حاضر اعتبار این پرسشنامه با استفاده از ضریب
آلفای کرونباخ 0/84 هبدست آمد.
