بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام تحقیق بررسی رابطه بین سبکهای تربیتی والدین با سازگاری تحصیلی و سلامت روان دانش آموزان مقطع متوسطه شهرستان داراب بود. 300 دانش آموز - 130 پسر و170 دختر - به صورت تصادفی در این تحقیق شرکت کردند. جهت جمع آوری داده ها از پرسشنامه سبکهای تربیتی والدین زینالی و همکاران - - 1390، پرسشنامه سازگاری تحصیلی سینها وسینگ - - 1993 و پرسشنامه سلامت روان گلد برگ و هیلر - 1979 - استفاده شد. داده ها با استفاده از همبستگی پیرسون و رگرسیون چند گانه مورد تحلیل قرار گرفتند. یافته ها نشان داد که بین سبک تربیتی مقتدرانه پدر و مادر با سازگاری تحصیلی رابطه معکوس معنادار و بین سبک تربیتی مستبدانه پدر و سبک تربیتی بیاعتنایی پدر و مادر با سازگاری تحصیلی دانش آموزان رابطه مستقیم معنادار وجود دارد. از طرف دیگر بین سبک مقتدرانه پدر با سلامتروان دانش آموزان رابطه معکوس معنادار و بین سبک تربیتی بیاعتنایی پدر و مادر با سلامتروان دانش آموزان رابطه مستقیم معناداری وجود دارد. همچنین سبک تربیتی بیاعتنایی و مقتدرانه پدر روی هم میتوانند شش درصد و سبک-تربیتی بیاعتنایی مادر دو درصد از سازگاری تحصیلی دانش آموزان و از سوی دیگر سبکتربیتی بیاعتنایی پدر و مادر به ترتیب سه و دو درصد، از سلامتروان دانش آموزان را پیشبینی نماید.
واژههای کلیدی: سبک تربیتی والدین، سازگاری تحصیلی، سلامت روان
1مقدمه
خانواده به عنوان یکی از زیربنائی ترین و اساسی ترین سازمان تعیین کننده سلامتی و بیماری اعضایش محسوب می شود و والدین نخستین و مهمترین نقش را در آن ایفا میکنند . مطالعات نشان می دهند، سبک های والدینی در عملکرد سالم و سازگاری فرزندان نقشی بس حیاتی دارند. مطالعات انجام یافته در مورد سبک های والدینی مربوط به کارهای کلاسیک بامریند - 1971 - است که مکوبی و مارتین - 1983 - این مدل را بازنگری کردند. طبق نظر بامریند - - 1971سبک های والدینی می توانند بر اساس دو مشخصه توقع و پاسخ دهی طبقه بندی شوند. توقع به این اشاره دارد که والدین انتظار رفتارهای پخته دارند، بنابراین کنترل ونظارت میکنند . پاسخ دهی اشاره می کند به این که والدین گرمی عاطفی و پذیرش نشان می دهند و خود را درگیر کارهای فرزندان میکنند .
بر اساس این دو مشخصه، بامریند - 1971 - ، سه سبک والدینی را معرفی کرد: مستبد، مقتدر، آسان گیر - آزاد گذار - ؛ بعدها مکوبی ومارتین - 1983 - سبک بی اعتنا را اضافه کردند. در این تیپ شناسی چهار سبک والدینی را بدین صورت شرح می دهد: والدین مستبد، سطح بالایی از توقع به همراه سطح پایینی از پاسخ دهی را نشان می دهند. والدین آزاد گذار ، سطح پایینی از توقع به همراه سطح بالائی از پاسخ دهی را نشان می دهند. والدین بی اعتنا ، سطح پایینی از از توقع به همراه سطح پایینی از پاسخ دهی را نشان می دهند. این که والدین چه سبک داشته باشند نتایج آن برای فرزندان متفاوت خواهد بود. پلرین - 2005 - این نتایج را چنین توصیف می کند: فرزندان والدین مقتدر شایستگی های بالاتر، احساس سلامتی روان شناختی بهترو تبادل رفتاری بهتری با دیگران دارند.
فرزندان والدین مستبد عیار پایینی از مشکلات همراه با شایستگی های پایین از خود نشان می دهند. فرزندان والدین آسان گیر شایستگی های بالاتری دارند اما انگیزه پیشرفت پایین ، درگیری پایین با مسائل تحصیلی دارند، فرزندان والدین بی اعتنا بدترین بازده را در عملکرد تحصیلی و سلامتی روان شناختی دارند - به نقل از زینالی و همکاران، . - 1390 از جمله چالشهایی که دانش آموزان هنگام ورود به محیط آموزشی پیش روی دارند، تفکرات آنها در ارتباط با توانایی کنار آمدن با موقعیتهای جدید است که بر سازگاری شان تاثیر گذار می باشد - زیچووسکی - 2007 ،دوران تحصیل، دوره ای است که در آن تغییرات شناختی و اجتماعی سریعی اتفاق می افتد.
سازگاری دارای عرصه های مختلفی است ؛ سازگاری در انتقال به محیط یا موقعیت جدید،سازگاری در روابط فردی و سازگاری در موقعیت های آموزشی که از آن تحت عنوان »سازگاری تحصیلی « یاد می شود، در واقع »سازگاری تحصیلی« ناظر به توانمندی فراگیران در انطباق با شرایط والزامات تحصیل و نقش هایی است که مدرسه به عنوان یک نهاد اجتماعی فراروی آنها قرار می دهد - پیتوس،. - 2006 روسر، اکلس و سامروف - 1998 - معتقدند دانش آموزانی که در امر سازگاری تحصیلی با اشکال روبرو می شوند ، به احتمال، در سایر ابعاد زندگی دچار مشکل خواهند شد. سازگاری تحصیلی با ورود نوجوان به دوره متوسطه اهمیت بیشتری پیدا می کند - تجلی و اردلان، . - 1389
به عقیده مزلو افراد برخوردار از سلامت روان، نیازهای سطوح پایین را برآورده کردهاند و اختلال روان شناختی ندارند، میدانند کی هستند، چی هستند و به کجا میروند. ادراک افراد سالم از واقعیت صحیح است. آنها جهان را به صورت عینی ادراک میکنند این افراد خود انگیخته، سالم و طبیعی هستند، عواطف خود را صادقانه و بدون رنجش دیگران نشان میدهند. افراد سالم نیاز به خلوت و استقلال دارند، کنش آنها مستقل است، این افراد تجارب عارفانه یا اوج دارند و همین تجارب موجب اعتلا و احساس قدرت و قاطعیت آنها میشود. اسکینرسلامت روان و انسان سالم به عقیده اسکینرمعادل با رفتار منطبق با قوانین و ضوابط جامعه است و چنین انسانی وقتی با مشکل روبرو میشود از طریق شیوه اصلاح رفتار، برای بهبودی و بهنجار کردن رفتار خود و اطرافیانش استفاده میجوید، این کار را تا وقتی ادامه میدهد که به سطح هنجار مورد پذیرش جامعه برسد.
انسان سالم کسی است که تأییدات اجتماعی بیشتری را به خاطر رفتارهای مناسبش، از محیط و اطرافیان دریافت کند. مدرسه و محیط های آموزشی کانون توجه صاحبنظران سلامت روان هستند. از این رو که این محیط با گروههای سنی که به عنوان گروه های حساس شناخته میشوند سروکار دارند. علاوه بر این که سنین دبستان و راهنمایی و دبیرستان به عنوان سنینی شناخته میشوند که پایه ریزی شخصیت افراد در بزرگسالی در این سنین روی میدهد این دسته از گروه های سنی بیشتر اوقات خود را در این مدارس و محیط ها میگذرانند و روشن است که فضای این موقعیت ها تاثیرات مهمی بر سلامت روانی افراد در بزرگسالی دارد. بر این اساس صاحبنظران مسائل روان در کنار توصیه به خانوادهها در جهت شناخت عوامل موثر در بهداشت روان و تامین آن ، مراکز آموزشی و مدارس را نیز مورد توجه خود قرار میدهند و ایجاد آشنایی و رعایت این عوامل را در مدارس اکیدًا توصیه میکنند - پاکدامن،. - 1390 از اینرو تحقیق حاضر به دنبال بررسی رابطه بینشیوه های مختلف تربیتی والدین با سازگاری تحصیلی و سلامت روا ن دانش آموزان دبیرستانی بود.
.1-1 روش شناسی
روش تحقیق توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری کلیه دانش آموزان مقطع متوسطه را که در سال تحصیلی 93-94 در دبیرستانهای شهرستان داراب به تعداد 7343 نفر - 4570 پسر و 2773 دختر - بودند که بر اساس جدول مورگان و به صورت تصادفی 300 دانش آموز - 130 پسر و170 دختر - بر به عنوان نمونه انتخاب شدند. متغیر مستقل شیوه های تربیتی والدین و متغیرهای وابسته سازگاری تحصیلی و سلامت روان دانش آموزان بود. در مرحله اجرای پژوهش پس از ارائه توضیحات مقدماتی درباره ابزار اندازه گیری و هدف از اجرای آزمون، نحوه پاسخ گویی به آزمون ها برای شرکت کنندگان به طور مفصل شرح داده شد. در خصوص ملاحظات اخلاقی پس از کسب رضایت نامه از افراد و دادن اگاهی های لازم، به آنها اطمینان داده شد که اطلاعات دریافت شده فقط در این پژوهش استفاده خواهد شد و از هرگونه سوء استفاده محفوظ خواهد بود. برای اندازه گیری متغیرهای پژوهش از پرسش نامه های به شرح زیر استفاده شد.
پرسش نامه سبک های تربیتی والدین: پرسشنامه سبک های تربیتی والدین - استبدادی، اقتداری، آزادگذار و بی اعتنا - را بر اساس مدل نظری سبک های تربیتی والدین بامریند - - 1971 و مکوبی و مارتین - 1983 - از طریق فرزندان اندازه گیری می کند. این پرسشنامه برای پدر 27 ماده و برای مادر 25 ماده دارد. بوری - 1991 - میزان پایایی این پرسشنامه را با استفاده از روش بازآزمایی در بین گروه مادران را 0/86 برای شیوه ی استبدادی، 0/78 برای شیوه ی قاطع و اطمینان بخش و 0/81 برای شیوه ی سهل گیر گزارش کرده اند. هم چنین پایایی پرسشنامه در بین پدران برای شیوه ی استبدادی 0/85، برای شیوه ی قاطع و اطمینان بخش 0/92 و برای شیوه ی سهل گیر 0/77 بدست آمده است. وی برای بررسی بیشتر میزان اعتبار پرسشنامه از روش اعتبار افتراقی استفاده کرد.
میزان پایایی برای شیوه ی سهل گیر 0/69، برای شیوه ی استبدادی 0/77، و برای شیوه ی اقتدار منطقی 0/73 گزارش شده است - به نقل از حسینی نسب، . - 1384 زینالی ودیگران - 1390 - پایایی پرسشنامه سبک های تربیتی والدین مربوط به پدر را به روش آلفای کرونباخ برای خرده مقیاسهای اقتداری، استبدادی، آزادگذار و بی اعتنا به ترتیب 0/89 ،0/78 ، 0/63 و 0/80 و مربوط به مادر را به ترتیب 0/84 ، 0/70 ،0/63 و 0/77 گزارش کردند. در این تحقیق برای محاسبه ضریب پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده شد، نتایج حاکی از ضریب آلفای 0/82 برای کل پرسش نامه بود. ضریب آلفای کرونباخ در جدول 1 ارائه شده است که حاکی از پایایی مطلوب ابزار اندازه گیری است.
پر سش نامه سازگاری تحصیلی دانش آموزان: پرسشنامه سازگاری تحصیلی - آموزشی - برای دانش آموزان - گروه سنی14 تا 18 ساله - استفاده می شود و از طریق آن می توان دانش آموزان با سازگاری خوب را از دانش آموزانی که با سازگاری ضعیف جدا سازد. پاسخ گویی به سوالات به صورت »بلی« و»خیر«می باشد. سینها وسینگ 1993 - ، به نقل از زارعی، - 1391 ضریب پایایی این مقیاس را به روش دو نیمه کردن برای مقیاس آموزشی - تحصیلی - 0/96 گزارش کرده اند. پایایی پرسش نامه سازگاری تحصیلی دانش آموزان در این پژوهش با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ بررسی شده است ، که ضریب پایایی بدست آمده - 0/67 - می باشد که ضریب قابل قبولی می باشد.پرسشنامه سلامت عمومی :GHQ-28 این پرسش نامه مبتنی بر روش خود گزارش دهی است که در مجموعه تشخیص های بالینی، برای ردیابی کسانی که اختلالات روانی دارند، استفاده می شود - گلدبرگ، 1972؛ به نقل از الهامی، . - 1380
این پرسش نامه حاوی 28 سوال است که قادر به اندازه گیری علائم جسمانی، علائم اضطراب و اختﻻل خواب، اختلال کارکرد اجتماعی و مقیاس افسردگی است - گلدبرگ و هیلر، 1979؛ به نقل از ابوالقاسمی، . - 1391 ضریب پایایی این پرسش نامه %74 گزارش شده است - گیبونز و همکاران، 2004؛ به نقل از ابوالقاسمی ، . - 1391 تقوی ویژگی های روان سنجی GHQ-28 را با نمونه 92 نفری دانشجویان دانشگاه شیراز انجام داد. ضرایب اعتبار بازآزمایی، تنصیفی و آلفای کرونباخ به ترتیب %70 ، %93 و %90 به دست آمد. ضریب روایی همزمان با پرسشنامه میدلکس %55 و روایی سازه بین %72 تا %87 محاسبه شد. همچنین وی با تحلیل چهار عامل: افسردگی، اضطراب، اختلال کارکرد اجتماعی و جسمانی را استخراج نمود که %58 واریانس توسط این چهار عامل تعیین گردید. در این پژوهش نیز چهار عامل استخراج شده و نمره کل دارای همبستگی از %35 تا %87 بودند - ابوالقاسمی، . - 1391 جهت تحلیل داده ها از همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیره استفاده گردید. در کلیه تحلیل ها سطح معنی داری p< 0 .05 در نظر گرفته شد.
نتایج
جهت بررسی رابطه بین سبکهای تربیتی والدین - مقتدرانه، سهل گیرانه، مستبدانه، بی اعتنا - و سازگاری تحصیلی از همبستگی پیرسون استفاده گردید. نتایج در جدول 2 ارائه شده است. مشاهده می شود که که ضرایب همبستگی سبکهای تربیتی پدر برابر با -0/18 - ، -0/08، 0/13 و - 0/19 به ترتیب در سطوح 0/002 - ، 0/1، 0/02 و - 0/001 بدست آمده است و ضرایب همبستگی سبکهای تربیتی مادر برابر با -0/15 - ، 0/0001، 0/06 و - 0/12 به ترتیب در سطوح 0/01 - ، 0/9، 0/3 و - 0/03 بدست آمده است و از آنجا که سطوح قابل قبول میبایست از مقدار - 0/05 - کمتر باشد لذا سبک مقتدرانه پدر و مادر با سازگاری تحصیلی دانش آموزان رابطه معکوس معنادار - - P<0/01
