بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش تعیین رابطه بین سبکهای دلبستگی و شادکامی با مهارتهای اجتماعی دانش آموزان دختر مقطع متوسطه دوم شهرستان گالیکش بود. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری شامل تمامی دانش آموزان دختر مقطع متوسطه شهرستان گالیکش در سال 1393-94 بود. نمونه آماری متشکل از 150 نفر از دختران دبیرستانی دررشته های مختلف با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای انتخاب شدند.
ابزارهای اندازه گیری در این تحقیق سه پرسشنامه بود که عبارتند از: پرسشنامه سبک های دلبستگی کولینز و رید، پرسشنامه شادکامی آکسفورد و پرسشنامه مهارتهای اجتماعی واتسون بودند. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از دو سطح آمار توصیفی و استنباطی شامل روش آماری همبستگی و تحلیل رگرسیون استفاده شد. نتایج این تحقیق نشان داد که بین سبک های دلبستگی با مهارتهای اجتماعی دانش آموزان رابطه معنادار وجود دارد. همچنین بین شادکامی و مهارتهای اجتماعی دانش آموزان رابطه معناداری وجود دارد. در نهایت تجزیه و تحلیل رگرسیون متغیر های این پژوهش نشان داد که سبک دلبستگی و شادکامی دانش آموزان بعنوان متغیر های مناسبی جهت تبیین و پیش بینی مهارتهای اجتماعی دانش آموزان به حساب می آیند.
مقدمه
انسانها آفریده های اجتماعی اند که به تعامل با دیگران برای برآوردن نیازهای عاطفی اجتماعی و زیستی احتیاج دارند. شمار و پیچیدگی قواعدی که باید برای تعامل با دیگران بدانیم بسیار عظیم است و هر وقت که قرار است در تعامل اجتماعی موقتی شرکت داشته باشیم باید آنها را به سرعت و به طرز صحیحی به کار ببریم. تنوع بیش از حد و تخصصی شدن بسیاری از روابط اجتماعی، مهارتهای تعاملی را می طلبد که در بسیاری اوقات پیچیده تر از مهارتهای لازم در گروه خانواده است .
بنابراین شاید خیلی تعجب آور نباشد که تعامل اجتماعی به عنوان یک مسئله و موضوع تحقیق نسبتا جدید باشد. شمار روز افزون افرادی که در تعامل با دیگران مشکل دارند و افراد بسیاری که دچار ترس از برخوردهای اجتماعی و کمرویی اند نشان می دهد که تعامل با دیگران به نحو فزاینده ای مسئله ساز است - مستعلمی، . - 1381 اجتماعی شدن فرایندی است که در آن هنجارها، مهارتها، انگیزهها، نگرشها و رفتارهای فرد شکل میگیرد تا ایفای نقش کنونی یا آتی او در جامعه مناسب و مطلوب شناخته شود. در این فرایند، اکتساب و به کارگیری مهارتهای اجتماعی و چگونگی برقراری ارتباط و تعامل با دیگران، یکی از مولفههای اصلی رشد اجتماعی بخصوص در بین کودکان و نوجوانان محسوب میشود.
بنا به تعریف، مهارتهای اجتماعی بر رفتارهای فراگرفته مطلوبی اشاره دارد که فرد را قادر می سازد با دیگران رابطه مطلوبی داشته و از واکنش های نامعقول اجتماعی خودداری کند. مهارتهای اجتماعی طیف گسترده ای از رفتارها از قبیل توانایی شروع ارتباط موثر و مناسب با دیگران، ارائه پاسخ های مفید و شایسته، تمایل به رفتارهای سخاوتمندانه، همدلانه و یاریگرانه، پرهیز از تمسخر قلدری و زورگویی به دیگران را شامل می شود - ماتسون، کوئی و اسمیت1 ، . - 2005 در این راستا، رفتار اجتماعی بر تمامی جنبههای زندگی کودکان و نوجوانان سایه میافکند و بر سلامت روانی، سازگاری و شادکامی بعدی آنها تاثیر میگذارد.
توانایی فرد از نظر کنار آمدن با دیگران و انجام رفتارهای اجتماعی مطلوب، میزان محبوبیت او را میان همسالان و نزد معلمان، والدین و دیگر بزرگسلان مشخص می کند - جلیلی آبکنار، . - 1389
میزان توانایی فرد در مهارتهای اجتماعی به طور مستقیم به رشد اجتماعی فرد و کمیت و کیفیت رفتارهای اجتماعی مطلوبی که از خود نشان میدهد، مربوط میشود - متسون و اولندیک، . - 1384 اهمیت مهارتهای اجتماعی به عنوان مهمترین عامل اجتماعی شدن و سازگاری اجتماعی را هیچگاه نمیتوان از نظر دور داشت و بیشک توجه به هوش اجتماعی، رشد اجتماعی و تربیت اجتماعی در کنار دیگر ابعاد رشد و حیطههای تعلیم و تربیت، از جایگاه ویژهای برخوردار است.
در چشمانداز کنونی، در حوزه آموزش مهارتهای اجتماعی، رویدادهای فراوانی رخ داده، پژوهشهای بی شماری صورت گرفته، روشهای آموزشی و درمانی جدیدی مطرح گردیده و افقهای روشن تری آشکار شده است.تمامی این حرکتها و شناختهای روز افزون به انسان کمک میکند تا به کمیت و کیفیت زندگی اجتماعی خود و دیگران غنای بیشتری ببخشد و بخصوص، به کودکان و نوجوانان و سازگاری اجتماعی آنان نگاه انسان دوستانهتر و پویاتری داشته باشد - ماتسون و اولندیک،1988،ترجمه بهپژوه،. - 1384
در زندگی انسان دلبستگی تجربه ای بسیار مهم می باشد و روابط با فرزندانشان تاثیر بسیار مهمی بر زندگی شخص، روابط آینده او بویژه ارتباطش با همسالان دارد . به نظر بالبی الگوی عملی درونی نه تنها حکم یک الگو را برای ارتباطات اجتماعی آینده فرد دارد بلکه در تعیین اینکه فرد چگونه احساس کند و با عواطف پریشان خود کنار بیاید نیز تاثیر گذار است . نظریه دلبستگی چارچوبی جهت بررسی تفاوتها در کیفیت مهارتهای اجتماعی افراد و شایستگی های هیجانی آنان فراهم کرده و منجر به کوششهای زیادی در فهم تحول مهارتهای اجتماعی در دوران بعدی زندگی شده است. لیبرمن - 2002 - 2 بیان می کند که دلبستگی دوران کودکی به 3 شکل روابط بعدی را در زنگی تحت تاثیر قرار می دهد.
اول اینکه امنیت دوران کودکی به طور اساسی با منابع دلبستگی که از کودک مراقبت می کنند مرتبط است و رابطه احساس امنیت با منابع دلبستگی در سراسر زندگی ادامه می یابد. دوم اینکه ماهیت خاص تجربه دلبستگی کودک به طور عمیقی اطمینان یا اضطراب، اعتماد یا دوگانگی عاطفی در رابطه با نزدیک شدن به منابع دلبستگی در دوران بعدی زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد. سوم اینکه همزمان با ارضای نیازهای دلبستگی، مشخصه های ارتباطی مانند ماهیت قدرت کنترل، قابل پیش بینی بودن و نظم و بی نظمی آموخته می شوند و سپس به انواع روابط تعمیم می یابند - جواهری کامل، . - 1385
تدوین نظریه دلبستگی به وسیله بالبی، نظریات و تحقیقات را در حوزه روانشناسی تحت تاثیر قرار داده است. دلبستگی پیوند عاطفی عمیقی است که شخص با افراد دیگر شکل می دهد. کارکرد سیستم دلبستگی، حفظ مجاورت با اشخاص دیگر در موقعیت های استرس آور است - زیلبر3 و همکاران، . - 2007 سبک های دلبستگی الگوهای پایداری از روابط هستند و رفتار افراد را در سراسر زندگی تحت تاثیر قرار می دهند.
تحقیقات نشان داده است سبک دلبستگی ایمن با اعتماد به خود، شایستگی، رفتارهای اجتماعی، عفو، کیفیت روابط ،صمیمیت با افراد دیگر، افزایش عواطف مثبت، شیوه های کنار آمدن انطباقی و کاهش عواطف منفی، سطوح پایین تری از اضطراب، کاهش احساس تنهایی، کاهش خشونت و سبک دلبستگی ناایمن با سیگار کشیدن، مصرف مشروبات الکلی ،سوء مصرف مواد، افسردگی، درد مزمن، کاهش خود کارآمدی اجتماعی و سطوح بالا تری از اضطراب در ارتباط است - وی ام1 و همکاران، . - 2005 وبژگی های بهنجار و نا بهنجار روابط اجتماعی به گونه ای عمیق از سبک دلبستگی اشخاص تأثیر می پذیرند.
بنابر نتایج تحقیقات، سبک دلبستگی ایمن با ویژگی های ارتباطی مثبت شامل صمیمیت و خرسندی در روابط اجتماعی، سبک دلبستگی ناایمن اجتنابی با سطوح پایین تری از صمیمیت و تعهد در روابط اجتماعی و سبک دلبستگی ناایمن اضطرابی با دلمشغولی در روابط اجتماعی و خرسندی کم پیوند می یابد. در نظریه بالبی سبک دلبستگی ایمن نشان دهنده احساس اعتماد و امنیت در رابطه با دیگران است. افرادی که در سبک دلبستگی ناایمن اجتنابی قرار می گیرند، اظهار می کنند روابط آنها با دیگران سطحی و رسیدن به اهداف خودشان، مهمتر از ایجاد رابطه با دیگران است. افرادی که در سبک دلبستگی ناایمن اضطرابی قرار می گیرند، اظهار می کنند برای آنها مهم این است که دیگران آنها را دوست بدارند - خدابخش، . - 1391
به طور کلی دلبستگی گذشته و حال با یکدیگر مرتبط هستند و مراحل رشد دوران کودکی بخصوص روابط اولیه فرد با والدین بر روابط زناشویی تأثیر دارد. بالبی چندین سبک دلبستگی در نوجوانی و بزرگسالی را توضیح می دهد: » دلبستگی ایمن، اجتنابی، مضطرب-دوسوگرا .« دلبستگی مضطرب که بر الگوهای درون کاری ناامن استوار است و برای سازگاری روانشناختی مضر است. از طرفی دیگر دلبستگی امن دارای اثر مثبت بر سلامت روانی نوجوان است - عارفی و همکاران، . - 1385 اینورث - 1987 - ، بر همین اساس، موفق به ابداع موقعیتی آزمایشی برای تشخیص انواع روابط کودک و مراقب وی گشت و سه سبک دلبستگی ایمن، اجتنابی و دوسوگرا را تفکیک کرد. در ادامه این روند هزن و شیور - 1987 - 2 موفق به ردیابی سه سبک دلبستگی در روابط بزرگسالان شدند.
به طور کلی شواهد حاکی از آن است، که خاطرات دلبستگی کودک پیش بینی کننده قدرتمندی برای روابط رمانتیک - عاشقانه - در بزرگسالی است - برک، 2002 ، ترجمه، سید محمدی، . - 1387 اکثر افراد معتقدند که شاد بودن نقش مهمی در زندگی انسان دارد. آنچه مهم است این است که شادکامی از خصیصه های لازم برای بهره بردن از زندگی و ارتقای کیفیت زندگی است. شادی از جمله هیجانهای خوشایند و مثبت و اضطراب و افسردگی هیجانات منفی هستند. سلیگمن روانشناس معروف آمریکایی شادی را دحق مسلم و طبیعی هر انسان می داند و معتقد است که برای رسیدن به آن باید تلاش و برنامه ریزی کرد.
او شادی واقعی را قابل حصول و در دسترس می داند و آن را به عنوان واقعیتی که زندگی را شیرین تر و روابط انسانی را سرشار و غنی می کند، می داند. به نظر می رسد یکی از عوامل مؤثر در میزان شادی انسان، برقراری و حفظ روابط بین فردی منسجم و داشتن تماس اجتماعی مداوم و پایدار است - نوابی نژاد و همکاران، . - 138 شادی در حوزه روانشناسی یک هیجان مثبت است. شادی عمیق تر از یک حالت خوب موقتی است، شادی یک احساس پایدار در هیجان های مثبت، درک واقعیت زندگی و معنادار می باشد. شادکامی را می توان یک رویکرد و احساس خوشایند پایدار تعریف کرد. شادکامی و سلامت ذهنی دربرگیرنده احساسات مثبتی مانند لذت، آرامش، حس جریان داشتن و شیفتگی در زندگی است .
احساس رضایت مندی کلی در جنبه های مختلف زندگی را شادی می نامند. اثرپذیری یا عاطفه پذیری مثبت با فعالیت فیزیکی منظم، خواب کافی، ارتباط اجتماعی متعارف با دوستان و آشنایان و تلاش برای رسیدن به اهداف ارزشمند شخصی همراه است. نتایج پژوهش مه یرز - 2000 - 3 و پترسون - 2000 - 4 نشان داده است که شادی می تواند سلامت جسمانی و روانی را بهبود بخشد. لیوبومسکی - 2005 - 5 معتقدند که هر فرد الگویی برای شادی یا ناشادی دارد که باعث می شود اتفاقات خود را به گونه ایی تعبیر کند که باعث حفظ شادی اش شو د . به طور کلی، به نظر آنها افراد شاد به شرایط و اتفاقات به شیوه ی مثبت تر و سازگارانه تری پاسخ می دهند و دارای سطح استرس کم تر و سیستم ایمنی قوی تر و خلاق تر از افراد ناشاد هستند.
با توجه به موارد فوق، ضرورت پرداختن به مقوله ی شادی از چند جهت دیگر نیز اهمیت دارد، یکی این که شادی امری مسری است؛ یعنی شادی یک فرد می تواند در دیگران نیز شادی ایجاد کند . دیگر این که زندگی را دلپذیر تر می سازد - امانی و هادیان همدانی، . - 1389 با توجه به مزایای یک زندگی شاد برای افراد جامعه به ویژه دانشجویان به عنوان نیروی جوان و آینده سازان جامعه برخی از روانشناسان شادی و پژوهشگران کوشیده اند روش هایی را برای افزایش میزان شادی در افراد ارایه دهند .
