بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش حاضر تبیین رابطه سبکهای هویت با هویت علمی در بین دانشجویان دختر دانشگاه سیستان و بلوچستان است. روش این تحقیق توصیفی از نوع همبستگی میباشد، به این منظور 200 دانشجو دختر در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد انتخابشده، بهمنظور جمعآوری دادهها از پرسشنامه سبکهای هویت بنیون و آدامز و پرسشنامه سبک هویت علمی لطفآبادی استفاده و در میان شرکتکنندگان توزیع شد. حجم نمونه طبق جدول مورگان محاسبه و به روش در دسترس انتخاب شدند. همچنین تجزیهوتحلیل دادهها، با استفاده از تحلیلهای آماری رگرسیون، پیرسون، تی تک نمونه و تی در دو گروه مستقل به منظور بررسی رابطه بین متغیرها انجام گردیده است.
یافتههای پژوهش مؤید آن است که در حال حاضر کمترین همبستگی بین سبک هویت سردرگم و هویت علمی با ضریب همبستگی 0/22 و بیشترین همبستگی بین هویت تحققیافته و هویت علمی با ضریب همبستگی -0/35 میباشد. همبستگی بین هویت سردرگم و هویت علمی مثبت و مستقیم میباشد به این معنا که هرچه بر هویت سردرگم افراد افزوده شود، هویت علمی آنان نیز افزایش مییابد. همبستگی بین هویت تحققیافته و هویت علمی، معکوس میباشد به این معنا که هرچه بر هویت تحققیافته افراد افزوده شود، هویت علمی آنان کاهش مییابد. همچنین با توجه به نتایج آزمون رگرسیون سبک هویت سردرگم پیشبینی کننده مثبت و معناداری برای هویت علمی محسوب میشود و دو سبک دیگر - سبک هویت تحققیافته و سبک هویت بحرانی - در این مدل پیشبینی کننده منفی و معناداری برای هویت علمی بودند.
کلمات کلیدی: دانشجویان، سبکهای هویت، هویت علمی
مقدمه
با عنایت به اهمیت هویت علمی در مراکز آموزشی و اینکه پیشرفت و توسعه هر جامعهای در گرو بالا بودن سطح علمی و شایستگی نیروی انسانی آن میباشد. تربیت نیروی انسانی وظیفهای است که نظام آموزشی عهدهدار انجام آن است، از آنجاییکه نظامهای آموزشی غایات و اهدافی دارند که تعامل و یکپارچگی تمامی مؤلفهها و عناصر برنامه برای نیل به آنها ضروری است. درحالیکه انتظار آن است که دانشجویان بهعنوان مخاطبان یادگیری و بر اساس تعامل اساتید، متون درسی، قوانین و مقررات و به طور خلاصه قرار گرفتن در محیط علمی، به ارزشهای والاتری هم چون افزایش هویت علمی دست یابند، لیکن برخی یافتهها حکایت از اخذ نتیجهای معکوس دارد. - مهرام و همکاران، - 1391
نتایجی که میتوانند با مؤلفههای عرصه تفکر و خردورزی هم چون انصاف و احترام به حقایق علمی، علاقه پژوهش و حل مسئله، احترام به علم به خاطر خود علم و نه هدفهای انتفاعی و درک ضرورت یادگیری مداوم - بلاسی، 1381 و به نقل از وب - مغایرت داشته باشند. به همین دلیل، بسط روحیه تفکر و تحقیق، تربیت مغزهایی متفکر و واگرا و پرورش انسانهایی خلاق، در زمره اهداف نظام آموزشی آمده است. خصیصهای که برای یک فارغالتحصیل دانشگاهی مدنظر است نه دانشآموختهای مقلد و گنجینهای از اطلاعات گسترده باشد بلکه وی باید اندیشمندی پرسشگر و نقادی مجتهد باشد. محصول آرمانی،انسانی فرهیخته است که میتواند بر نظامهای پیرامونی خویش مؤثر باشد - بابری، . - 1389 به همین دلیل هویت علمی بهعنوان نیرومندی شور و شوق یادگیری و تولید علم تا مدرکگرایی و سودگرایی از کسب مدرک علمی تعریف شده است.
بحث هویت و سبکهای آن در روانشناسی از اهمیت خاصی برخوردار است و تاکنون پژوهشهایی در این مورد صورت گرفته است. سبکهای هویتی میتوانند در رفتار و شخصیت افراد تأثیر بسزایی داشته باشند. اهمیت مسئله هویت از آنجا که یکی از عناصر لازم برای انسجام اجتماعی در جامعه است، بیشتر روشن میشود - بخشایش، . - 1392 همچنین سبک هویت به روشی اشاره دارد که افراد بهطور مشخص اطلاعات مناسب خود را پردازش و مسائل شخصی خود را حل میکنند و به شکلدهی سبک هویت خود میپردازند - بروزونسکی،1992،1989 به نقل از صابر، . - 1393 اصطلاح هویت از دهه 1950 رایج شده است. هویت یک ساختار روانی اجتماعی است که بذر شکلگیری آن در سالهای پیش از نوجوانی پاشیده میشود. اریکسون و دیگر روان شناسان معتقدند، تمایل به هویتیابی از نوجوانی شروع میشود.
از مشخصههای اصلی هویت، انتخاب ارزشها، باورها و هدفهای زندگی است - بخشایش و رضایی مقدم، . - 1390 درنتیجه، سبکهای هویت، تعیینکننده نوع باورهای افراد درباره تواناییهایشان است. چنین باورهایی باانگیزه موفقیت و عزتنفس هر دو در ارتباط هستند 2011 - ، . - Killen, M. & Coplan, R.Jازآنجاییکه ایجاد یک هویت و دستیابی به یک تعریف منسجم از خود مهمترین جنبه رشد روانی اجتماعی در دوره نوجوانی و جوانی است. جوان نیاز دارد که خود را بهعنوان یک انسان منحصر به فرد مطرح ساخته، جایگاه خود را در نظام اجتماعی بیابد و کسب هویت پاسخی است به نیاز وی تا خود را متمایز از دیگران و مجزا از دیگران درک نماید - مداحی و همکاران، . - 1389
همچنین دستیابی موفقیتآمیز به هویت موجب اولین تکلیف بزرگسالی یعنی رشد احساس صمیمیت حقیقی میشود. ناکامی در دستیابی به هویت، به عدم صمیمیت یا فاصلهگذاری منجر میشود. فاصلهگذاری به آمادگی برای فاصله گرفتن از مردم و موقعیتهایی که ممکن است بهطور مناسبی هویت فرد را نقض کند، اطلاق میشود؛ بنابراین، حل موفقیتآمیز مباحث هویت نه تنها برای سلامت فرد مهم است، بلکه برای روابط مهم آنها نیز اهمیت دارد. طبق نظر اریکسون، صمیمیت اصیل و واقعی تنها بعد از شکلگیری هویت ایجاد میشود - شواتزٌ، 2001 به نقل از بیرامی، . - 1389در ادامه به اختصار هر یک از انواع هویت بر اساس نظریه مارسیا معرفی میشوند.در ابعاد هویت در دیدگاه مارسیا، تعهد یک چارچوب ارجاعی از ارزشها و باورهاست که ممکن است خودساخته یا تجویزشده از جانب دیگران باشد 2003 - ، . - Berzonesky
- 1 هویت سردرگمٍ: مرحلهای از توقف در روند زندگی که ویژگی آن حالت آشفتگی است. در سردرگمی هویت، فرد هیچگونه انتخاب ثابتی در مورد تعهدات خود ندارد و در اهداف و ارزشهای خود هیچ جستجویی نمیکند. اگر هم در گذشته بحرانی را تجربه کرده باشد بدون آن که در پی آن تعهدی ایجاد کرده باشد، کاوش خاتمه یافته است. مشخصه اصلی این نوع هویت بیتفاوتی همراه با فقدان تعهد و جستجوگری است. این افراد عمدتاً بیتفاوت و بیعلاقه هستند و نقشهای اجتماعی را امتحان نموده، بهسرعت ترک مینمایند و خود را به دست سرنوشت و شانس میسپارند و هر کاری که جماعت انجام دهند با آنها همداستان میشوند، عزتنفس کمی دارند،تکانشی هستند و تفکری نامنظم دارند.
- 2 هویت دنبالهروَ: گروه دنبالهرو ازنظر تعهد به اهداف و برنامههای زندگی در سطح بالایی قرار دارند، ولی فاقد تجربه کاوش هستند. زمینه اصلی در پایگاه هویت دنبالهرو، اجتناب از انتخاب و خودمختاری است. افراد دارای هویت دنبالهرو درحالیکه جستجوی اولیه را نداشتهاند به دستهای از اهداف، ارزشها و عقاید تعهد دارند - مارسیا، 1980 به نقل از بنیون و آدامز،. - 1989 نوجوانانی که هویتشان پیش از موعد تثبیت میشود تأیید دیگران برایشان اهمیتی اساسی دارد. عزتنفس آنان تا حدود زیادی بستگی به تأیید دیگران دارد. معمولاً برای مراجع قدرت اهمیت زیادی قائلاند و بیشتر با نوجوانان دیگر همنوایی میکنند و کمتر استقلال رأی دارند.در این حالت از هویت، نوجوانان هیچ باور روشنی درباره خودشان ندارند و بهسادگی هر هویتی که از طرف والدین با افراد دیگر پیشنهاد میشود میپذیرند. روشنی دربارهی خودشان ندارند و بهسادگی هر هویتی که از طرف والدین با افراد دیگر پیشنهاد میشود میپذیرند. درواقع نوجوان هویتی را میپذیرد که از قبل بهوسیله افراد و اشخاص دیگر مشخص و انتخابشده است.
- 3 هویت بحرانزدهٌ: این پایگاه با جستجوگری فرد، اما بدون دسترسی به تعهد کافی توصیف میشود، ازنظر تحولی مقدمتر از پایگاه هویت موفق است. این پایگاه به معنای جستجوگری فعال همراه با تعهد اندک است. در این حالت هویت، فرد نیاز دارد که خود را در تجارب مختلف بیازماید تا به شناخت عمیقی در مورد خود برسد. حالت وقفه هویت ممکن است همراه با پریشانی و استرس باشد و درنتیجه این افراد در مقایسه با سایر حالتها بیشتر تمایل دارند که مدت کمتری در حالت تعلیق باقی بمانند.
-4 هویت تحققیافته: ٍمارسیا هویت موفق را تقریباً شامل رویارویی با بحرانهای شخصی و تصمیمگیری متفکرانه میداند که در آن فرد نسبت به انتخابهای گوناگون و دشواری که زندگی برایش فراهم آورده است آگاه میگردد. هویت موفق نشاندهنده تعهدی است که پس از دورهای از جستجوگری به دست میآید. مارسیا - 1993 - معتقد بود که این حالت نقطهی پایان فرایند شکلگیری هویت است. این افراد، برخی خصیصههای شخصیتی مانند سطح بالایی از انگیزه پیشرفت و عزتنفس و روان رنجور خویی پایین و پیروی از وجدان و برونگرایی بالایی را نشان دادهاند. افراد با هویت پیشرفته، استفاده کمتر از مکانیزمهای دفاعی و سطح پایینی از کمرویی، همچنین سطح بالایی از کنترل درونی نسبت به پایگاههای هویت دیگر نشان دادهاند.
شکلگیری هویت تحت تأثیر عوامل بین فردی است که شامل ظرفیتهای ذاتی خود فرد و اکتساب ویژگیهای شخصیتی میباشد، بنابراین همانقدر که شخص با افرادی که مورد احترام او هستند، همانندسازی میکند و همچنین همانقدر که فرد از عوامل فرهنگی که شامل ارزشهای اجتماعی گسترده بوده و فرد در زمان رشد در معرض آنها قرار دارد، پیروی میکند شکلگیری هویت او موفقیتآمیز خواهد بود - آدامز و بنیون، . - 2000مطالعه متون و ادبیات موجود نشان میدهد که تاکنون در زمینه سنجش سبک هویت و هویت علمی تحقیقات مختلفی انجام شده است. لذا در ادامه بحث به برخی از تحقیقهای مرتبط اشاره میگردد. مطالعه متون و ادبیات موجود نشان می¬دهد که تاکنون در زمینه سنجش سبک هویت و هویت علمی و عملکرد تحصیلی تحقیقات مختلفی انجام شده است. لذا در ادامه بحث به برخی از تحقیق¬های مرتبط اشاره می¬گردد.
مهرام و همکاران - 1385 - ، تحقیق با عنوان نقش مؤلفههای برنامه درسی پنهان در هویت علمی دانشجویان، نتایج نشاندهنده کاهش معنیدار هویت علمی در میان کلیه دانشجویان است. سپس با بهرهگیری از مدل پژوهش خبرگی و نقادی آیزنر و با استفاده از مشاهده و مصاحبه، نقش هر یک از مؤلفههای برنامه درسی در کاهش این هویت موردبررسی قرارگرفته است. مؤلفههای استاد، دانشجو، مکان فیزیکی، روش تدریس، ارزشیابی، محتوا و قوانین و مقررات، ازجملهی عوامل برنامه درسی هستند که نقش آنها در کاهش هویت علمی دانشجویان مورد کاوش قرارگرفته است.محمدی - 1390 - ، با عنوان رابطه سبکهای هویتی و هویت علمی با پیشرفت تحصیلی دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه فردوسی مشهد، نتایج این پژوهش بیانگر وجود رابطهی مثبت معنیداری بین سبک هویت و هویت علمی بود .
ضریب رگرسیون برای بررسی این موضوع که کدامیک از سبکهای هویت پیشبینی کننده بهتری برای پیشرفت تحصیلی و هویت علمی هستند نیز بیانگر آن بود که هویت زودهنگام به صورت مثبت و هویت آشفته بهصورت منفی و معکوس از قدرت پیشبینی معناداری برای این منظور دارا بوده است.مجلل چوبقلو و تمجید تاش - 1390 - ، آنچه از تجزیهوتحلیل دادههای تحقیق برآمد مؤلفههای برنامه درسی پنهان در تحکیم هویت علمی دانشجویان مؤثر هست و دلیل آن بالا بودن میانگینهای کسب شده از مورد انتظار بوده و در مجموع نشانگر تاثیرگداری آنها بر چگونگی شکلگیری و تحکیم بنیه علمی دانشجویان است.طباطبایی - 1391 - ، با عنوان رابطه سبکهای هویت و مسئولیتپذیری با پیشرفت تحصیلی نوجوانان 15 تا 18 ساله شهر تهران، بر اساس یافتههای این پژوهش در کل نمونه از چهار متغیر پیشبین یعنی سه خرده مقیاس سبکهای هویت - اطلاعاتی، هنجاری و
