بخشی از مقاله
چکیده
از آنجا که کارکنان سازمان ها بخش عظیمی از جامعه را تشکیل می دهند و بر نظم و امنیت اجتماع تاثیر انکار ناپذیری دارند، مطالعه حاضر به منظور بررسی رابطه سرمایه اجتماعی در سازمان با سلامت نظام اداری صورت پذیرفت. جامعه آماری مورد مطالعه سازمان های دولتی شهر تبریز است. نمونه آماری شامل 374 نفر از کارکنان می باشد که به صورت نمونه گیری تصادفی انتخاب شده اند. به منظور جمع آوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. نتایج مطالعه بیانگر این است که میان سرمایه اجتماعی و سلامت نظام اداری رابطه معنی داری وجود دارد. همچنین نتایج مطالعه نشان می دهد که میان مولفه های سرمایه اجتماعی که عبارتند از: اعتماد اجتماعی، امنیت اجتماعی، تعهد اجتماعی و مشارکت اجتماعی، و سلامت نظام اداری رابطه معنی داری وجود دارد. در بررسی اولویت بندی مولفه های سرمایه اجتماعی در ارتباط با سلامت نظام اداری، اعتماد اجتماعی دارای بالاترین اولویت و در درجات بعدی، مشارکت اجتماعی، تعهد اجتماعی و امنیت اجتماعی قرار گرفتند. همچنین نتایج تحقیق نشان داد که سرمایه اجتماعی و سلامت نظام اداری در نمونه مورد مطالعه پایین تر از میانگین متوسط است.
واژگان کلیدی: سرمایه اجتماعی، سلامت اداری، فساد اداری، بیانات مقام معظم رهبری - مد ظله العالی - .
مقدمه
سازمان پدیده ای اجتماعی است به شمار می آید که به طور آگاهانه هماهنگ شده و برای تحقق هدف یا اهدافی بر اساس یک سلسه مبانی دائمی فعالیت می کند .[12] سازمان سیستم اجتماعی است که حیات و پایداری آن به وجود پیوند قوی بین اجزاء و عناصر تشکیل دهنده آن وابسته است. روابط اجتماعی میان نیروی انسانی موجود در سازمان ها و چگونگی برقرای این روابط یکی از مهمترین موضوعاتی است که از گذشته مورد توجه تمامی ذی نفعان در سازمان است. کارکنان به عنوان مهمترین عنصر تشکیل دهنده سازمان، سرمایه های سازمان محسوب می شوند. کارکنان سازمان ها، دارایی های نامشهود و سرمایه های راهبردی سازمان محسوب می شوند که به طور مستقیم بر عملکرد و بهره وری سازمان تأثیرگذار هستند .[17]
از آنجا که نظام اداری در تعامل روزانه با محیط اجتماعی و افراد جامعه است، متاثر از فعل و انفعالات محیط اجتماعی می باشد. بنابراین سرمایه اجتماعی تاثیر به سزایی بر سلامت نظام اداری دارد. فساد اداری معضلی چالش بر انگیز در جوامع محسوب می شود که همواره امری تحدید کننده است. از آنجا که کارمندان بخش عظیمی از جامعه را تشکیل می دهند، توجه به این قشر از جامعه در راستای سلامت نظام اداری برای رویارویی با فساد اداری در جهت حل این معضل اجتماعی بسیار حائذ اهمیت می باشد و همواره مورد توجه مدیران و مسئولین ذی ربط بوده است. امروزه در کنار سرمایه های انسانی، مالی و اقتصادی ، سرمایه دیگری به عنوان سرمایه اجتماعی در سازمان ها و جوامع مطرح شده است.
این مفهوم ، از مفاهیم نوین در جامعه شناسی است که ارتباط بسیار نزدیکی با سرمایه انسانی به عنوان مهم ترین منبع سازمان ها دارد. سرمایه اجتماعی چه در غالب شبکه ها، روابط و کنش ها و نتایج، چه به عنوان ویژگی از ساختار اجتماعی و چه به عنوان ظرفیتی متعلق به همه اعضای اجتماع، رکن مهمی برای توسعه اجتماع محوری و شاخصی برای سنجش فرهنگ مدنی محسوب می [11] و به عنوان منبعی تعریف می کنند که کنشگران به واسطه ارتباط با دیگر اعضاء در گروه ها، شبکه ها و یا سازمان ها به دست می آورند .[33] سرمایه اجتماعی پدیده ای است که هفت مولفه اعتماد، ارزش های مشترک، روابط، همکاری، تعهد متقابل، فهم متقابل و شبکه ها را شامل شده و به همدیگر وابستگی تنگاتنگی دارند .[25] در این میان آنچه اهمیت و جایگاه سازمان ارتقا می بخشد، مقوله ای به نام سلامت نظام اداری است.
سلامت اداری وضعیتی است که همه عوامل سازمان قابلیت تامین اهداف آن را به طور مطلوب داشته باشند و می توانند انحراف از هنجارهای اداری و قانونی و موانع اهداف سازمانی را در اسرع وقت شناسایی و تدبیر لازم و به هنگام برای رفع آنها لحاظ کنند . [19] در تعریف مایلز چنین آمده است که سلامت سازمانی به دوام و بقای سازمان در محیط خود و سازگاری با آن، ارتقا و گسترش توانایی خود برای سازش بیشتر اشاره دارد .[8] رابطه سرمایه اجتماعی با سلامت نظام اداری به منظور رهایی از فساد اداری از راهکارهای اساسی در سلامت سازمان ها می تواند باشد. اعتماد میان اجزای تشکیل دهنده سازمان، به عنوان یکی از مولفه های سرمایه اجتماعی در میان کارکنان، از مهمترین عناصر تشکیل دهنده بدنه سازمان است.
سطح پایین اعتماد باعث می شود که کارکنان جریان اطلاعات را در سازمان منحرف کنند و بد گمانی میان کارکنان رواج یافته و ارتباط باز و صادقانه در سارمان از بین برود [25] و کم رنگ شدن ارتباطات مطلوب و صادقانه در میان کارکنان در سازمان منجر به ایجاد و گسترش فساد اداری شده و این امر باعث از بین رفتن سلامت نظام اداری می شود. در صورتی که روابط گرم در به سردی گراید و احساس تعلق به جامعه و گروه سست شود، اعتماد اجتماعی و نظم هنجاری و تهعدات جمعی تضعیف شده و استحکام اجتماعی خدشه دار شده و آسیب پذیری افراد فزونی می گیرد .[4] ایجاد محیطی که دارای اعتماد سازمانی است، تاثیر مثبت زیادی بر سازمان ها دارد؛ و هزینه بی اعتمادی به علت عدم تمایل کارکنان به همکاری و مشارکت، منجر به خطر پذیری به خاطر رفتارهای نامناسب را باعث می شود . [30]
اعتماد میان کارکنان، باعث ایجاد حس مشارکت در سازمان شده و روابط اجتماعی کارکنان را در محیط اداره افزایش می دهد. اعتماد تسهیل کننده رفتار جمعی، ایجاد کننده فضای اجتماعی مبتنی بر مشارکت و مشوق توجه به علایق و منافع جمعی است .[26] یافته های اریک - 2005 - بیانگر این مطلب است که مشارکت، منجر به تقویت پل ارتباطی رئیس و مرئوس، درک تفاوتهای فردی، توان برقراری ارتباط با دیگران و تقویت اعتماد به نفس در کارکنان می شود. انجام کارهای تیمی و مشارکت در سازمان با افزایش اعتماد بین کارکنان، مانع از بروز اختلافات در سطوح افقی سازمان شده و سلامت نظام اداری را افزایش می دهد.
از سوی دیگر، مشارکت این فرصت را برای کارکنان فراهم می کند که همکاران خود را برای تغییر انتظاراتنقشِ متضادشان متقاعد کنند و از این طریق تعارض نقش را کاهش دهند .[23] مشارکت، تاثیر کارکنان در فرایند روابط جمعی و اجتماعی خود را به منظور تدوین اهداف معنادار و انگیزاننده و تعیین شاخص های ارزیابی عملکرد را افزایش می دهد. زمانی که کارکنان فرصت مشارکت در انجام فعالیت های سازمانی پیدا می کنند، با برقراری روابط فی ما بین در میان آنها، از تنش های سازمانی کاسته شده و منجر به بهبود سلامت اداری در نظام سازمانی می شود. تعهد اجتماعی به عنوان بارزترین مولفه های سرمایه اجتماعی، یکی از ابعاد شکل دهنده توسعه روابط اجتماعی در سازمان است.
پورتر و دیگران، تعهد را میزانی که فرد، هویت خود را از سازمان می گیرد و در آن مشارکت می کند تعریف کردند. از نظر آنها، تعهد سازمانی به لحاظ مفهومی، دارای سه مشخصه است: -1 پذیرش عمیق اهداف و ارزش های سازمان -2 تمایل به تلاش زیاد برای موفقیت سازمان؛ و -3 تمایل قوی به باقی ماندن به عنوان عضو سازمان .[9] برخی چون واینر و شوارتز، تعهد را باور فرد نسبت به مسئولیت او در قبال سازمان می دانند و عده ای چون بکر و کانتر، تعهد را گرایش فرد به ادامه خدمت در سازمان برای ادراک هزینه های ترک آن می دانند .[24] حس تعهد نسبت به سازمان باعث می شود که کارکنان تعلق خاطر نسبت محل کار خود داشته باشند و خود را جزئی از یک طبقه اجتماعی بدانند و این امر منجر خواهد شد تا دلسوزی بیشتری در فرایند کاری خود داشته و فساد و ناهنجاری اداری در سازمان کاهش یابد.
وقتی افراد خود را به عنوان عضوی از یک طبقه اجتماعی طبقه بندی کنند، نوعی حس تعلق به وجود می آید که این حس ممکن است به وسیله خود فرآیندهای پویا را برانگیخته کند .[26] همانطور که احساس تعلق اجتماعی بر احساس یکی بودن با یک طبقه اجتماعی دلالت دارد، احساس تعلق سازمانی نیز به احساس یکی بودن یا همانندی اعضا با سازمان اشاره می کند .[31] به بیان کلی و با توجه مطالعات صورت گرفته در ابعاد سرمایه اجتماعی و تاثیر این ابعاد بر بهبود روابط اجتماعی میان فردی و میان گروهی کارکنان در سازمان، احساس همدلی و روابط سالم در بین آنها توسعه پیدا کرده و ناهنجاری و فساد مالی، فرهنگی، ارتباطی کاهش یافته و این امر منجر بر سلامت نظام اداری می شود. با توجه به اهمیت مطالعه پیش روی، هدف از این مطالعه بررسی رابطه سرمایه اجتماعی و سلامت نظام اداری سازمان ها و نهادها می باشد. بنابراین سوال اصلی این است که چه رابطه ای میان سرمایه اجتماعی و سلامت نظام اداری وجود دارد؟ و به تبع آن این سوال مطرح می شود که ابعاد سرمایه اجتماعی چه تاثیری بر سلامت نظام اداری دارند؟
سرمایه اجتماعی از دیدی نظریه پردازان
اکثر نظریه پردازان دیدگاهی کارکردی نسبت به سرمایه اجتماعی داشته و از این منظر به تحلیل آن پرداخته اند که به مهمترین از آنها در زیر اشاره شده است:
کلمن سرمایه اجتماعی را منبعی برای کنش افراد می داند، که به طور ذاتی در ساختار روابط کنشگران با هم و رابطه بین آنها حضور دارد .[7] او معتقد است که سرمایه اجتماعی با کارکردش تعریف می شود. به نظر او سرمایه اجتماعی شیئ واحد نیست، بلکه انواع چیزهایی است که دو ویژگی مشترک دارند: همه آنها شامل جنبه ای از یک ساخت اجتماعی هستند و کنش های معین افرادی را که در درون ساختار هستند تسهیل می کنند .[18] کلمن مجموعه گوناگونی از ویژگی روابط اجتماعی را ذکر می کند که می تواند منابع سرمایه ای سودمند برای افراد تشکیل دهد. این ویژگی ها که به عنوان منابع سرمایه اجتماعی شناخته می شوند عبارتند از: تعهدات و انتظارات، ظرفیت بالقوه اطلاعات، هنجارها و ضمانت اجرایی مؤثر، روابط اقتدار، سازمان اجتماعی انطباق پذیر و سازمان تعمدی .[22]
پاتنام در بحث از مهمترین مؤلفه های سرمایه اجتماعی، به شبکه افراد و تعلق گروهی شان اشاره می کند و معتقد است که این عنصر در کنار سایر عناصر، موجب ایجاد ارتباط و مشارکت بهینه در اجتماع و در نهایت بهبود رضایت از زندگی آنها می شود. از نظر وی، اعتماد و ارتباط متقابل اعضا در شبکه، به عنوان وسیله ای برای رسیدن به رضایت از زندگی بالاتر مطرح است. همچنین وی معتقد است که سرمایه اجتماعی شامل شبکه ها، هنجارها و اعتمادی است که مشارکت کنندگان را قادر می سازد تا به طور مؤثرتری با همدیگر کنش داشته باشند و اهداف مشترکشان را پیگیری نمایند. او بر این باور است این منابع
