بخشی از مقاله
چکیده
فساد اداری به عنوان یکی از ثمرات افسارگسیختهی بوروکراسی، به دلیل پیامدهای ناگواری اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آن، همواره مورد توجه دولت ها در برخورد با آن بوده است. در کشور ما نیز با توجه به رویکردها و راهبردهای موجود اقدامات چندی در این خصوص انجام گرفته است که آخرین آن تصویب تاکنون ارتقاء سلامت اداری و مقابله با فساد در سال1390، توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام میباشد.این پژوهش که با هدف بررسی مفهوم فساد و رویکرد پیشگیرانهی قانون ارتقا سلامت اداری با بهرهگیری از منابع کتابخانهای انجام گرفت از نظر هدف از نوع نظری، توسعهای میباشد که با روش توصیفی- تحلیلی انجام گردید.
نتایج حاصله از تحقیق، پس از مشخص شدن تعاریف، انواع و پیشینهی اقدامات مقابله با فساد اداری در ایران، نشان داد که در قانون جدید دولت با استفاده از ابزارهای غیر کیفری و تدابیر پیشگیرانه به مقابله با فساد اداری بپردازد. مواردی که در قانون جدید مورد توجه قرار گرفته عبارتند از: توجه به مقولهی شفاف سازی فرآیند اداری، بالا بردن سطح آگاهی مردم، بهره گیری از فنآوری اطلاعات و نرمافزارهای رایانهای، حمایت از مخبرین و گزارش دهندگان و مشروط بر برخی تدابیر پیش بینی شده میباشد. هم چنین عدم تعیین ضمانت اجرا در بخشی از قانون موجب شده تا امید چندانی به اجرایی بودن قانون مذکور نباشد.
-1 مفهوم سلامت و سلامت اداری
سلامت در مقابل مفهوم بیماری، به معنی فقدان بیماری و نارسایی در یک ارگانیسم - موجود زنده - است. مفهوم عام از کلمه ی سلامت در مواردی-مانند بقا و سلامت نفس و نسل، بقا و سلامت عقل و تفّکر، بقا و سلامت اجتماع، بقا و سلامت محیط- وجود قابلیت و توان فعالیت طبیعی برای تحقق اهداف طبیعی است. مرحله بعد از سلامت ، رشد و تکامل، یعنی به فعالیت درآوردن قابلیت ها و رسیدن به اهداف است. در نگاه اسلامی به سلامت انسان باید نفس و نسل و جامعه را سالم نگه دارد تا به رشد و به کمال برسد.
- شیخی، محمد حسین، عوامل موثر بر سلامت نظام اداری و رشد ارزش های اخلاقی در آن، ص - 101 بر این اساس می توان تعریف فوق را برای سلامت سازمانی و اداری چنین بیان نمود : » سلامت اداری، به وضعیتی اطلاق می شود که کلیه عوامل یک سازمان قابلیت تأمین اهداف سازمان را به طور مطلوب داشته باشند و بتوانند، انحراف از هنجارهای اداری و قانونی و موانع اهداف سازمانی را در اسرع وقت شناسایی و تدابیر لازم و به هنگام را برای رفع آن ها لحاظ نمایند. - « سام آرا، عزت ، سلامت اداری و هویت اداری در ایران، ص - 38 سلامت اداری، صفتی کیفی در سازمان است که میزان هم راستایی در تعریف و تحقق منافع فردی، سازمانی و ملی را نشان می دهد.
-2 دیدگاههای مرتبط با مفهوم و تعاریف سلامت اداری
اصطلاح سلامت اداری یا سازمانی، نخستین بار در سال 1969توسط مایلز در مطالعه ی جوّ سازمانی مدارس به کار برده شد. مایلز سلامت سازمانی را این گونه تعریف می نماید »:یک سازمان سالم را می توان به عنوان سازمانی تعریف کرد که نه تنها در محیط خود دوام می آورد بلکه در یک برهه ی زمانی طولانی به طور کافی سازش کرده و توانایی های بقا و سازش خود را به مداوم توسعه و گسترش می دهد.
هم چنین از نظر لایدن - Lyden - و کلینگل - klingle - ، سلامت سازمانی شامل توانایی سازمان برای انجام وظایف خود به طور موثّر در راستای رشد و بهبود سازمانی است. - مظلومی، پریسا، رابطه ی سبک رهبری تحولی مدیران و سلامت سازمانی مدارس ابتدایی دخترانهی اصفهان - در تعریفی دیگر، در خصوص سلامت سازمانی این گونه آمده است : »سازمان سالم جایی است که افراد با علاقه به محل کارشان می آیند و به کارکردن در این محل افتخار می کنند. افراد می خواهند در آنجا بمانند و کار کنند و خود افرادی سودمند و موثر باشند.
در این گونه سازمان ها، کارمندان متعهد و وظیفه شناس بوده و از روحیه و عملکرد بالایی برخوردارند. - « کارمندان دولت، ص - 16 به عقیده ی پارسونز - parsonze - ، همه ی نظام های اجتماعی برای بقاء، رشد و توسعه ی خود به حل چهار مشکل اساسی انطباق، دستیابی به هدف، یکپارچگی و نهفتگی نیازمندند. سلامت سازمانی، عبارت است از با توانایی سازمان در حفظ بقا و سازش با محیط و بهبود این توانایی ها. برخی سلامت سازمانی را با بهداشت روانی در محیط کار مترادف دانسته و سازمان سالم را سازمانی می دانند که میزان افسردگی، نا امیدی، نارضایتی، کم تحرّکی و فشار روانی کارکنان را به حداقل ممکن برساند.
برخی از صاحب نظران علوم رفتاری، سلامت سازمانی را معیار عملکرد سازمانی شمرده اند. شبیه اندام سالم، سازمان سالم، تطبیق پذیر و در حال رشد است. عده ای نیز سلامت سازمانی را وضعیتی می دانند که کلیه ی عوامل سازمان قابلیت تامین اهداف سازمان را به طور مطلوب داشته باشند و بتوانند، انحراف از هنجارهای اداری و قانونی و موانع اهداف سازمانی را در اسرع وقت شناسایی و تدابیر لازم و به هنگام را برای رفع ان ها لحاظ نمایند.
برخی نیز سلامت سازمانی را به معنای تبعیت از هنجارهای اخلاقی و قانونی در عملکرد سازمانی و شغلی دانسته اند که در مقابل آن فساد اداری است و به معنای هنجار شکنی و تخطی از هنجارهای اخلاقی و قانونی و سوء استفاده از موقعیت و جایگاه شغلی و اداری برای مقاصدی غیر از خاستگاه اصلی و قانونی برای منفعت شخصی یا گروهی است. - شیخی، محمد حسین، عوامل موثر بر سلامت نظام اداری و رشد ارزش های اخلاقی در آن، ص - 134 آیمز - 1992 - به عنوان یکی از متخصصان نظام اداری بیان می دارد که جهت گیری هدف نشانگر الگوی منسجمی از باورها و هیجانات فرد است که مقاصد رفتاری وی را تعیین می کند و سبب می شود، فرد نسبت به برخی موقعیت ها گرایش بیش تری داشته و در آن موقعیت ها، به گونه ای خاص عمل نماید.
در موضوع سلامت اداری از جهت گیری هدف در سازمان همانند باورها و هیجانات افراد نسبت به مسائل مرتبط با سازمان یاد می کنیم که سبب می شود رفتار خاصی سازمان نهادینه شود. - سام آرا، عزت االله، سلامت اداری و هویت اداری در ایران، ص - 39 بنابراین وقتی افراد وارد یک سازمان می شوند، تخت تاثیر عوامل مختلف درون و برون سازمانی سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی قرار گرفته و شخصیت فردی و کاری آنان شکل گرفته و تکامل می یابد، در این بین تعداد اندکی وجود دارند که از عوامل مختلف تأثیر منفی گرفته و مرتکب هنجار شکنی، تخلفات سازمانی و کاری و فساد اداری در انواع مختلف می شوند که این امر سلامت نظام اداری را خدشه دار نموده و اثرات نامطلوبی بر روند کار و تولید و سایر افراد دارد.
- سلطانی ایرج، پیامدهای برخاسته از تخلفات اداری در سازمان صنعتی و تولیدی بخش دولتی، ص - 39لذا در جهت بهبود عملکرد و افزایش و ارتقا سلامت در نظام اداری، لازم است. برنامه ریزی ها و اقداماتی انجام گیرد که مجموعه این تلاش ها مفهوم جدیدی را در نظام و سیستم اداری ارائه می دهد و آن، مفهوم بهبود عملکرد سازمانی و یا ارتقا سلامت نظام اداری است که با توجه به موضوع تحقیق جا دارد، اشاره مختصری به آن شود.
بهبود عملکرد سازمانی و یا به تعبیری سلامت سازمانی، حاصل تعامل انسانی، فیزیکی و مالی می باشد. منابع فیزیکی و مالی بدون حضور نیروی انسانی متخصص نمی توانند، موجب تولید و بهبود خدمات شوند بلکه امرار زمانی محقق می شود که عنصر انسانی وارد عمل شده و درک و رفتار انسان و تأثیر مثبت بر آن است که می تواند، موجب افزایش بهره وری و بهبود عملکرد سازمانی گردد. - قهرمانی، مسعود، بررسی سلامت نظام اداری و بهبود عملکرد نیروی انسانی، ص - 163 و در تعریفی دیگر از ارتقا سلامت سازمانی چنین آمده است : » به هر گونه تلاش برای بهبود توانایی سازمان که موجب شود، سازمان به درستی وظایف خود را انجام دهد و به اهداف خود نایل آید و هم چنین پیشگیری از عواملی که سازمان را از اجرای وظایف و دستیابی به اهداف باز می دارد.«
-3 رویکردهای مرتبط با سلامت نظام اداری
اصولاً روش های مبارزه با فساد اداری و در جهت ارتقا سلامت نظام اداری در هر کشور و نیز ابزارهایی که برای این کار مورد استفاده قرار می گیرد، تابع رویکرد سیاستمداران و به طور کلی نظام سیاسی آن کشور به پدیده ی فساد اداری است. فساد اداری در هر کشوری وجود دارد و محصول فرعی مداخله ی دولت در امور مختلف اجتماعی؛ فرهنگی و به ویژه اقتصادی به بهانه ی اصلاح مواد شکست بازار است. شاید بر این اساس باشد که گری بیکر معتقد است فساد تنها با برداشتن دولت برداشته می شود؛ در واقع، هیچ کشور پاکی با لحاظ فساد اداری در دنیا وجود ندارد.
در فهرست سازمان بین المللی شفافیت نیز که هر ساله کشورها را بر حسب میزان شیوع فساد در آنها رتبه بندی می کند، هیچ کشوری از قلم نمی افتد، مگر آن که آماری در خصوص شاخص های فساد در مورد آن کشور موجود نباشد. - خضری، 1387،ص - 851 به طور کلی، دو رویکرد عمده در خصوص تعیین شاخص فساد اداری و تلاش در جهت بهبود و ارتقا سلامت نظام اداری وجود دارد که می توان آن ها را از یکدیگر متمایز کرد.
در رویکرد اول نخست به فساد اداری، به مثابه ی ضعف ترتیبات نهادی نگریسته می شود. ملاحظه ی فهرست کشورهایی هر سال ، به وسیله سازمان بین المللی شفافیت، به لحاظ میزان فساد در آن ها رتبه بندی می شوند، بیانگر این نکته است که کشورهای با ترتیبات نهادی انعقاد یافته، فساد کم تری را تجربه کرده و از برونداد منفی ای negative externalities این بد عمومی - public bad - به میزان کم تری آسیب دیده اند.
