بخشی از مقاله
نقش آموزش عمومی و ارتقای سطح فرهنگ سازمانی بر سلامت نظام اداری و ارتقای فرهنگ کار در سازمان های دولتی
چکیده
هدف از نگارش مقاله حاضرمطالعه توسعه و بالندگی سازمانی و بهسازی نیروی انسانی است که به صورت های مختلف در سازمان ها انجام می شود. هرچه دانش و مهارت های کارکنان با نیازهای جامعه ، پیشرفت های علمی و تغییرات فن آوری هماهنگی و انطباق بیشتری داشته باشد درجه اطمینان از موفقیت فرد و سازمان بالاتر می رود. توسعه شاخصهای فرهنگی هرکشور باعث حل معضلات عمومی آن جامعه میگردد و یکی از مشکلات مربوط در چگونگی مـواجه افـراد بـا همدیگر(فرهنگ عمومی)میباشد. در کشورهای پیشرفته با مدد از روش های فرهنگ سازی و آموزش های عمومی ،اعتبارات و نیروی انسانی فراوانی در زمینه بهبود رفتارهای عمومی و نهادینه نمودن رفتارهای صـحیح هـزینه مـیگردد تا بتوانند ضمن ارتقاء سطح رفتارهای صحیح در بین عموم،از ضررهای اقتصادی ناشی از عدم و یا نقص دانش افراد در مواجه با مسائل روزمره در جهات مختلف زندگی جلوگیری کنند بنابراین نظام اداری کارآمد ، نظامی کارآفرین و شاد است که به رفاه و آسایش فکری، جسمی، خشنودی و انگیزش مثبت نیروی انسانی در کنار تولید کالا و ارائه خدمات ، براساس نیاز واقعی ارباب رجوع و همچنین به کیفیت، کمیت و سودآوری منطقی آن نیز توجه خاص دارد.
واژگان کلیدی: فرهنگ سازمانی ، فرهنگ کار، آموزش ، سلامت اداری، بهسازی نیروی انسانی،
مقدمه
در دنیای پر تنش و پرشتاب امروز که دایم در حال دگرگونی و تحول است سازمانهایی که به فکر بقا و تـداوم حیـات خـود هستند چاره ای جز همراهی و همگونی با این سیر تحولات ندارند. "بیشک در میان مزایای رقابتی توجه تمام عیار به انسـان و بهرهگیری از دانش تـوسعه منابع انسانی و افزایش سطح خـودآگاهی و ارتـقاء توانمندی کـه خـود موجـب ارتقـای بهـرهوری و تقویت مزیت رقابتی سازمانها است، از دیدگاه صاحبنظران یک مزیت رقابتی است"(دورودی،.(46 :1384
در این میان میتوان به آموزش1 و نقش آن بعنوان فرآیند هدایت کنندگی و جهتدهنده تجارب انسانی اشاره نمود."آموزش نمود."آموزش یک راه اصلی فرهنگسازی و نهادینه کردن رفتارها است و میتواند شایستگیهای موجود را بـه شایسـتگیهـای مطلوب ارتقا دهد.انسان از کودکی با درک محیط اطراف، متـأثر از آن بـوده اســت.درک،هراندازه عــمیقتـر و روزآمـدتر باشـد حوزهء تأثیراتش در افراد بیشتر میشود و میتوان گفت نسبت به سایر اجزاء اثرگذار در بهبود رفتار و شاخصهـا ، دارای نقـش برجستهتری است"(ولی پور و نجاتبخش اصفهانی،.(86 :1383
امروزه در دنیا تقریبا هیچ کاری در زمینه های علمی، فناوری، اقتصاد و حتی فکر و اندیشه بـه صـورت فـردی انجـام نمـی شود." توسعه یادگیری گروهی و سازمانی از طریق تجزیه و تحلیل نتایج،عملکرد،گفتوگو و مباحثه،و کسب بصـیرت از تجـارب می باشد.اقدام مهم دیگر، تـوسعه ارزشـ های فرهنگ سازمانی مطلوب است،چرا که فرهنگ سازمانی بر تمام پدیـدهای سـازمانی تأثیر میگذارد"(زارعی متین،.(121 :1378
درمیان هجمه افکار مختلف به سمت انسان برای شکل دهی نظام عملکری او، از عواملی چـون نقـش ارزش هـا و باورهـای عموم مردم بعنوان عامل تاثیر گذار بر عملکرد افراد در عرصههای اجتماعی،اقتصادی-سیاسی میتوان نام بـرد."امـروزه فرهنـگ سازمانی2، بـه عنوان پدیدهای که نقش گرفته از سیاستها و رویکردهای مدیران رده بالای سازمانی میباشـد،از جملـه عــوامل ساخته شده به وسـیله مـنابع انسانی است که نقش مهمی در تحول نظام اداری ایران و به خصوص در پیشگیری از بـروز فسـاد در ادارات و سازمانها و ارتقای نظام اداری دارد.صاحبنظران نسبت فرهنگ سازمانی به سازمان را،همچون نسبت شخصـیت بـه فرد میدانند که نقش مهمی در شکلگیری رفتار(فـردی و سازمانی)دارد"(عباسی و جمال پور،.(44 :1390
فرهنگ3 را میتوان زمینه ساز و بسترساز هر نوع تغییر و تحول در فعالیتها و کارکردهای سازمانی دانسـت."بنـابراین از ایـن جهت فرهنگ می تواند به عنوان ابـزاری منحصر به فرد و کــارساز در دســت مـدیران و رهبـران سـازمانی بـه منظـور هرنـوع مدیریت فرهنگی و انجام تغییر و تحولات سازمانی به کار گرفته شود"(فرهی بوزنجانی،.(1383
امروزه لزوم توجه به ایجاد و راه اندازی یک سیستم پیشگیری از فساد توسط توانمند سازی و غنی سازی فرهنگی از طریـق آموزش های فرهنگی در جامعه و فرهنگ سازی امری اجتناب ناپذیر است."اقداماتی همچون هویت بخشی بـه کارکنان،تثبیـت سیستم اجتماعی،ایجاد تعهد درونی در کارکنان، تثبیت شیوههای انگیزشی و ارائه الگوهای مناسب رفتاری آنچه که دین اسـلام از فرد مسلمان میخواهد- که مـراقب احـوال و افعال خود باشد و خطا نکند -و نیز ایجاد فضایی که هم نهیکننده فساد اداری و هم نهادینه سازی فرهنگ سازمانی در راستای حفظ کرامت مردم در نـظام اداری خـواهد بود ازکارکردهـای فرهنـگ سـازمانی است"( عباسی و جمال پور،.(44 :1390
بیان مساله
جهانی شدن، زندگی افراد جوامع را به سمت غرب گرایی شدن اشاعه می دهد.توسعه فرهنگی از طریق تقویت فرهنگ های بومی و ملی باعث این گردیده که در بحث جهانی شدن نوعی ناهمگونی و تنوع در دنیـا پدیـدار شـود. "فسـاد اداری از جــمله پدیده های سـازمانی است که روند توسعه کشورها را بـهطور چـشمگیری با مـشکل روبرو کرده و میتواند علل مختلف(اداری-سیاسی-اقتصادی)داشته باشد و به دلیل نقش و تأثیرات منفی زیادی که بر کارآیی و اثربخشـی نظـام اداری و فرهنگـی داشـته میتواند در کاهش اعـتماد مـردم نـسبت به دستگاههای اداری نقش زیادی ایفا کند،چرا که اعتقاد و ارزشـهای اخـلاقی جامعـه
را متزلزل،هزینه انجام کارها را افزایش،رشد رقابتپذیری را دشوار،تلاش برای فقر زدایی را ناکام ، بیانگیزگی و بدبینی را ایجـاد و زمینه تضعیف روحـیه افـراد درسـتکار در امر خدمت رسانی را فراهم سازد"( عباسی و جمال پور،.(45 :1390
"توسعه فرهنگی1 در قالب اهمیت دادن به ارزش های محلـی و ملـی، بایـد بتوانـد از طریـق برنامـه ریـزی هـای فرهنگـی و اجتماعی به نیازهای معنوی و مادی افراد جامعه خود پاسخ دهد، تا از این طریق ایده ها ، افکار، و آداب و رسـوم ملـی – بـومی جامعه خود را در قالب ارتباطات نمادین فرهنگی و نشانه های ملی و بومی در عصر حاضر همپای سایر فرهنگ جوامع مـوثر در جهان اشاعه دهد"(شربتیان،.(1393
برخی از دولت های دنیای امروز سعی در اصلاح فرهنگی شیوه های مدیریت خود در برخود با فساد و انحراف نموده و با بهره گریری از روشهای نوین و با " مـعرفی الگـوی رفتاری مطلوب به کارکنان، رفتار آنان را کنترل کرده و با فرهنگ سازمانی مـناسب از طـریق تثبیت شیوههای مطلوب انگیزش،به رفتار کارکنان جهت داده تا در افراد نوعی تعهد و احساس مسئولیت نسبت بـه چـیزی بـه وجود آید.آنچه که در سیره امام علی(ع)و دیگر امامان معصوم ما به چشم مـیخورد" ( عباسی و جمال پور،.(45 :1390
بدین منظور برآن شدیم تا در این مقاله ،رویکردهای مختلفی همچون آموزش عمومی و فرهنـگ سـازمانی و نقـش آنهـا در راستای ارتقای سلامت نظام اداری و نیز ارتقای فرهنگ کار در سازمانهای دولتی را مورد بحث و بررسی قـرار دهیم.
مبانی نظری
مهمترین رکن توسعه در ابعاد فردی، سازمانی و اجتماعی، آموزش 2 است که سازندگی ، بهبود و تعالی انسـان را بـه همـراه دارد. "اداره ی امور سازمانی، یکی از پیچیده ترین وظایف در سازمان ها است. نتیجه ی آموزش، ارتقاء سطح بینش ، معرفـت و شناخت نیروی انسانی در سازمان برای اجرای وظایف محوله و در نهایت نیل به هدف های سـازمانی بـا کـارایی و ثمـر بخشـی بالاتر خواهد بود. آموزش همواره وسیله ای مطمئن برای بهبود کیفیت عملکرد و حل مشکلات سازمان است و فقـدان آن یکـی از مسائل اساسی و حاد هر سازمانی است"(آموزش چیست، .(1386
در تعریف آموزش در نظام آموزش کارکنان دولت می توان گفت: " مفهوم آموزش به معنای فرایند انتقال آگاهیها، نگرشها و مهارتها از فرد یا گروهی به فرد یا گروه دیگر، به منظور ایجاد تغییر در ساختارهای شناختی است . همگامی نظام آموزشی کارکنان دولت همراستا با نیازهای رو به رشد و تدوین برنامه جامع آموزش بر مبنای دو اصل مهم، یعنی استمرار و جامعیت، معنی و مفهوم آموزش را غنای بیشتری بخشیده است"(ملکی،.(1391
فرهنگ سازمانی را به گونههای متفاوت اما با مفهومی تقریبا یکسان تعریف کردهاند.در یکی از تعاریف،"فرهنـگ سـازمانی را الگوی عمومی رفتارها،باورها و تـلقیهای ارزشهای مشترک و جمعی دانستهانـد کـه بیشـتر اعضـای سـازمان در آن سـهیم و شریکند.فرهنگ سازمان را میتوان در رفتارها،زبان،اندیشهها و اهداف اعضای سازمان مشاهده،و در قـوانین و روشـهای سـازمان تبلور آن را احساس کرد"( فرهی بوزنجانی،.(124 :1383
محققین دیگری تعاریف متمایزتری نسبت به فرهنگ سازمانی ارائه کرده اند و از آن بعنوان فرهنگ قوی سازمانی نام بـرده اند از جمله :"کنـدی(1988) 3در تـعریف فرهنگ سازمانی قوی،آن را فرهنگی میداند که افراد تحت آن،اهداف سـازمان را بـه خوبی میشناخته و در جهت آنها کار میکنند.به عقیده آن،فرهنگ قـوی اهرمـی مـؤثر بـرای هـدایت رفتـار کارکنـان اسـت و کارکنـان را برای انجام کارهایشان به شیوه بهتر به ویژه به دو صورت خـاص کمـک مـیکنـد، بنـابراین: .1یـک فرهنـگ قـوی، سیستمی از قوانین غیر رسمی که به افراد یاد میدهد که اغلب اوقات چگونه رفتار کنند..2یـک فرهنـگ قــوی، افــراد را قـادر میسازد که احساس بهتری درباره آنچه انجام میدهند داشته باشد،بر این اسـاس آنهـا راغـبتـر بـه انجـام کارهـای سـختتـر میشوند"( عباسی و جمال پور،.(46 :1390
