بخشی از مقاله
چکیده:
مشخص شده است که سرمایه روانشناختی روی طیف گستردهای نتایج فردی و اجتماعی همچون مسئولیت پذیری فردی واجتماعی تأثیر مثبت دارد. همچنین علاوه بر کارکردهای رفتار سازمانی سرمایه روانشناختی مشخص شده است که سرمایه روانشناختی تلویحات مهمی نیز برای مدیریت منابع انسانی دارد . بنابراین گسترده ی سرمایه روانشناختی میتواند بر طیف وسیعی از قلمروهای علمی سایه افکند و مورد استفاده پژوهشگران و افراد اجرایی در تحقق ظرفیتهای مثبت روانشناختی افراد در دستیابی به مطلوب ترین دستاورد قرار گیرد.دوران نوجوانی زمان ارزشمندی برای یادگیری مسئولیت پذیری اجتماعی است، زیرا در این دوران است که فرد دوست دارد استقلال بیشتری داشته باشد و باید تصمیماتی درباره برخی از ارزش ها و روش های رفتاری خود بگیرد.
یکی از فاکتورهای اصلی که می تواند به انتخاب های نوجوانان پختگی ببخشد، میزان مسئولیت آنها در کارهای شخصی و اجتماعی است. در این راستا ، این پژوهش به بررسی رابطه بین سرمایه های روانشناختی و مسئولیت پذیری فردی و اجتماعی در بین نوجوانان پرداخته است.نتایج تحقیق بطور کلی بیانگر این است اگر چه مسئولیت پذیری در مدرسه و مسئولیت پذیری فردی در میان دختران بیش از پسرها بود اما ، مسئولیت پذیری اجتماعی پسرها بیش از دختران می باشد.بعلاوه مسئولیت پذیری اجتماعی و فردی و مسئولیت پذیری در مدرسه رابطه معنی داری با سرمایه ها روانشناختی دارد.
واژگان کلیدی: سرمایه های روانشناختی ، مسئولیت پذیری اجتماعی ، سرمایه های اجتماعی، نوجوانان
-1 مقدمه
مسئولیت یک ویژگی شخصیتی است که معمولاً به صورت یک نگرش در ساختار روانی و رفتاری فرد شکل می گیرد و یک متغیر عمده و اساسی در رفتارهای اجتماعی محسوب می شود و لذا در آموزش رفتارهای اجتماعی جایگاه جالب توجهی دارد. مسئولیت پذیری در ابعاد فردی و اجتماعی ، مفهومی است که می تواند ابزار و وسیله خوبی برای حفظ انسجام اجتماعی در عین احترام به تفاوت های موجود و فهم آنها باشد.مسئولیت پذیرینوعاً به این عنوان تعریف می شود که کسی بتواند تعهداتی را که بر عهده دارد ، انجام دهد.معمولاً شاخص های مرتبط با مسئولیت پذیری با مواردی همچون انگیزه متعهد شدن و انجام تلاش لازم برای موفقیت در کارها - اعتماد به نفس/ خودکارآمدی - ، داشتن اسناد مثبت درباره موفقیتهای حال و آینده - - Barrick & Mount, Judge,Heller, & Mount,2008 عملکرد تحصیلی - Noftle & - Robins,2009، سلامت روان، کیفیت روابط دوستانه نزدیک - - Bogg & Roberts , 2008 و رفتارهای سلامتی همبسته با طول عمر Bogg & Roberts, 2008 - - در هم آمیخته است.
پنداشتن افراد بعنوان مسئولیت پذیر،بطور ویژه ای با سن آن ها در ارتباط است. در مطالعه ای جوانان ادعا می کردند که مسئولیت پذیری یک ویژگی اصلی است که نیاز است فرد بعنوان» شخص بالغ« در نظر گرفته شود - . - Arnett,2010 در این بین ، مدارکی دال بر این وجود دارد که عدم مسئولیت پذیری بطور فزاینده ای با محرومیت اجتماعی و ارزیابی های اجتماعی منفی از سنین بلوغ به بزرگسالی در ارتباط است - Wood,Gosling, & Potter,2008;Wood &. - Roberts,2008مسئولیت پذیری در یک تقسیم بندی کلی به دو بخش مسئولیت پذیری فردی و مسئولیت پذیری اجتماعی تقسیم می شود. مسئولیت پذیری فردی به این معناست که فرد » خود را نسبت به خود و موقعیتی که در آن قرار گرفته و همچنین نیازها و بهروزی دیگران مسئول بداند. - Mergler et al., 2008 -
« اما ایده اساسی مسئولیت پذیری اجتماعی - در مورد نوجوانان - به رسمیت شناختن این نکته است که جوانان بخشی از جامعه هستند و آن ها باید در آرمان ها و اهداف اجتماعی مشارکت کنند - . - Wood & Roberts,2008 از سوی کلی و همکارانش - - Keli et ai ,2008 مسئولیت پذیری اجتماعی را در ارتباط نزدیکی با مفاهیمی چون حقوق بشر ، عدالت اجتماعی و تعامل اجتماعی می دانند.دوران نوجوانی زمان ارزشمندی برای یادگیری مسئولیت پذیری اجتماعی است،زیرا در این دوران است که فرد دوست دارد استقلال بیشتری داسته باشد و باید تصمیماتی درباره برخی از ارزش ها و روش های رفتاری خود بگیرد. یکی از فاکتورهای اصلی که می تواند به انتخاب های نوجوانان پختگی ببخشد ، میزان مسئولیت آن ها در کارهای شخصی و اجتماعی است.بطور کلی ، مسئولیت پذیری در بُعد فردی زمینه ساز مسئولیت پذیری اجتماعی است ومسئولیت پذیری اجتماعی ، پیامدهای اجتماعی و فرهنگی زیادی دارد که یکی از مهمترین آن ها دیگرخواهی در روابط اجتماعی است .
مسئولیت پذیری و دیگر خواهی نه تنها دارای آثار خاص پیش گفته هستند ، بلکه ار آثار اجتماعی آن ها در شرایط جامعه مدرن نیز نمی توان غافل بود. در جامعه ای که اکثر روابط ، غیر شخصی و تعمیم یافته ؛ بر اساس نقش و نه هویت فردی و خانوادگی افراد برقرار می شود، جریان تعامل اجتماعی در شبکه بزرگ نظام اجتماعی به صورت نوعی مبادله تعمیم یافته ، صورت می گیرد، بنابراین وجود اعتماد متقابل به هنجارهای عام نظام اجتماعی مقوم کارکرد صحیح جامعه است.با توجه به این که مسئولیت پذیری اجتماعی ، توانایی های اجتماعی ، انگیزه تحصیلی، توجهبه مباحث اخلاقی و اجتماعی ، انظباط شخصی ، احساس وظیفه نسبت به دیگران ،احترام به دیگران ، تعهد به اجتماع و ... را افزایش می دهد ، توجه به این مسئله بسیار مهم است.اهمیت مسئولیت پذیری در شرایط جامعه چند فرهنگی موجود ایران اهمییت مضاعف پیدا می کند. بنابراین مطالعه مسئولیت پذیری و متغیرهای مرتبط با آن می تواند از اهمیت زیادی برخوردار باشد.
-2 مبانی نظری
تعهد و مسئولیت پذیری اجتماعی از ویژگی های شخصیتی افراد است که تحت تاثیر عوامل فرهنگی و اجتماعی قرار دارد - کرایب ، 53: 1389 به نقل از پارسونز - پاسونز با تاکید بر عام گرایی آن را به عنوان یکی از عوامل اجتماعی می خواند که منجر به افزایش مسئولیت پذیری اجتماعی کنشگران می شود.با آغاز سده بیست و یک، گروهی از روانشناسان به رهبری مارتین سلیگمان، روانشناس و پژوهشگری مشهور در رویکرد روانشناسی بیماری گرا که نخستین بار، مفهوم ناتوانی اکتسابی را مطرح کرد، تصمیم گرفتند به بررسی یافتههای پژوهشی خود در پنج دهه گذشته با نام: مکتب روانشناسی بیماریگرا بپردازند. آنها به این نتیجه رسیدند که با وجود دستاوردهای چشمگیری که در یافتن درمان های موثر برای بیماریهای ذهنی و رفتارهای ناکارآمد حاصل شده بود، در روانشناسی، در کل، توجه به نسبت اندکی به رشد، توسعه و خود شکوفایی افراد سالم شده بود. در نتیجه، سلیگمان و همکارانش در صدد برآمدند، در جهت دهی دوباره به پژوهشهای روانشناختی، دو ماموریت کاملا جدید را موردنظر قرار دهند:
- 1 کمک به افراد با شخصیت سالم، برای برخورداری از شادی و بهره وری بیشتر در زندگی؛
- 2 کمک به شکوفاسازی قابلیت های انسانی.و بدین ترتیب بود که مکتب روانشناسی مثبت گرا ایجاد شد - . - Luthans, Avolio, Youssef, 2008علم روانشناسی که در آغاز به جای مطالعه سلامت روان به بررسی بیماری روانی می پرداخت تا مدتها استعداد بالقوه آدمی برای رشد و کمال را نادیده می گرفت. اما در سالهای اخیر، شمار روزافزونی از روانشناسان، به قابلیت کمال و دگرگونی در شخصیت آدمی ایمان آورده اند.تصویری که روانشناسان مثبت گرا - - Positive Psychology از طبیعت انسان بهدست می دهند خوش بینانه و امید بخش است، زیرا آنها به قابلیت گسترش، پرورش، شکوفایی و کمال انسان و تبدیل شدن به آنچه در توان آدمی است، باور دارند.
-3 سرمایه روانشناختی
نتایج پژوهشهای انجام شده در زمینه رفتار سازمانی مثبتگرا حاکی از آن است که ظرفیتهای روانشناختی، از قبیل: امیدواری، تاب آوری، خوش بینی و خود- کارآمدی، در کنار هم، عاملی را با عنوان: سرمایه روانشناختی - psychological capital - تشکیل می دهند. به عبارت دیگر، برخی متغیرهای روانشناختی، از قبیل: امیدواری، تاب آوری، خوش بینی و خود- کارآمدی، در مجموع یک منبع یا عامل نهفته جدیدی را تشکیل می دهند که درهر یک از این متغیرها، نمایان است . - Avey et al, 2008 - در واقع، لوتانز و همکارانش در توسعه چارچوب رفتار سازمانی مثبت گرا در سازمانها، سرمایه روانشناختی مثبت گرا را به عنوان یک عامل ترکیبی و منبع مزیت رقابتی سازمانها مطرح کرده اند. آنها بر این باورند که سرمایه روانشناختی، با تکیه بر متغیرهای روانشناختی مثبتگرایی همچون: امید، خوش بینی، تاب آوری و .... منجر به ارتقای ارزش سرمایه انسانی - دانش و مهارتهای افراد - و سرمایه اجتماعی - شبکه روابط میان آنها - در سازمان می شود. بنا براین، سرمایه روانشناختی، از متغیرهای روانشناختی مثبت گرایی تشکیل شده است که قابل اندازه گیری، توسعه و پرورش هستند و امکان اعمال مدیریت بر آنها وجود دارد. همانگونه که پیش از این اشاره شد این متغیرها، عبارتند از: - 1 خود- کارآمدی - - self-efficacy؛
- 2 امیدواری - - hope؛
- 3 خوش بینی - - optimism؛
- 4 تابآوری - . - resiliency - . - Page, Donohue, 2008
در ادامه توضیحی پیرامون هر یک از این موارد ارائه می شود.
-1-3 خود - کارآمدی
خود - کارآمدی که منشا پیدایی آن پژوهش و نظریه شناختی اجتماعی بندیورا است و می توان به سادگی آن را اعتماد به نفس نامید- به این ترتیب تعریف می شود: “باور - اطمینان - فرد به تواناییهایش برای دستیابی به موفقیت در انجام وظیفهای معین از راه ایجاد انگیزه در خود، تامین منابع شناختی برای خود و نیز ایفای اقدامات لازم.”افراد با خود- کارآمدی بالا دارای این پنج ویژگی زیر هستند:
1.هدفهای والایی برای خود تعیین میکنند و ایفای وظایفی دشوار برای رسیدن به آن هدفها را بر عهده میگیرند.
2.به استقبال چالشها می روند و برای رویارویی با چالشها سخت تلاش میکنند.
3.انگیزه فردی آنها به شدت بالا است.
4.برای دستیابی به هدفهای خود از هیچ تلاشی مضایقه نمی کنند.
5.در رویارویی با موانع، ثابت قدم هستند.
2-1-3 -پنج نکته در رابطه با خود - کارآمدی عبارتند از اینکه:
- 1 خود- کارآمدی در هر زمینه ای مختص همان قلمروی فعالیت است و به سادگی نمی توان آن را به دیگر عرصههای زندگی فرد، تعمیم داد.
- 2 کسب خود- کارآمدی در هر فعالیتی مبتنی بر تمرین و کسب تسلط در آن رشته فعالیت است.
- 3 در هر فعالیتی، هر چند فرد دارای خود -کارآمدی باشد، همیشه امکان ارتقای خود -کارآمدی وجود دارد.
- 4 خودکارآمدی فرد تحت تاثیر باور دیگران به توانایی های فرد است.
- 5 خود- کارآمدی فرد، تحت تاثیر عواملی مانند: دانش و مهارتهای فرد، سلامتی جسمی و روانی او و نیز شرایط بیرونی دربرگیرنده فرد است .
