بخشی از مقاله
بررسی رابطه ی بین مسئولیت پذیری وآنومی اجتماعی(اهمال کاری) در میان کارکنان سازمان تعاون روستایی استان کردستان
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه بین مسئولیتپذیری و آنومی اجتماعی(اهمال کاری) در میان کارکنـان سازمان تعاون روستایی استان کردستان صورت گرفته اسـت؛ ایـن پـژوهش از نظـر هـدف پـژوهش، از نـوع کاربردی است و طرح پژوهش در این مطالعه توصیفی از نوع پیمایشی میباشد؛ در مطالعه حاضر برای تجزیه و تحلیل داده ها و بهکارگیری تحلیلهای آماری از نرم افزار اس پی اس اس202 و لیزرل استفاده شده است. با توجه به اینکه جامعه آماری کارکنان سازمان تعاون روستایی استان کردستان محدود می باشد، با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه تعیین گردید و برای رفع اثرات پرسشنامههای گم شده، نـاقص و ... حـدود ده درصد دیگر به حجم نمونه اولیه اضافه گردید و در نهایت 178 پرسشنامه توسـط کارکنـان سـازمان تعـاون روستایی استان کردستان به روش نمونه گیری تصادفی ساده با اطلاعات کامل تکمیل گردیده اسـت. بـرای تجزیه و تحلیل دادهها و آزمون فرضیهها از همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه استفاده شد. یافتههـای نهایی پژوهش حاکی از وجود تأثیر معنادار، بین مسئولیت پذیری و آنومی اجتماعی(اهمال کاری)، در سـطح اطمینان %99 میباشد همچنین وفاداری دارای بیشترین همبستگی مثبت با آنـومی اجتمـاعی مـی باشـند؛ همچنین آزمون رگرسیون چندگانه نیز نشان دهنده وجود رابطه مثبت و معنـادار بـین مسـئولیت پـذیری و آنومی اجتماعی(اهمال کاری) با اطمینان %99 میباشد.
کلمات کلیدی: مسئولیتپذیری، آنومی اجتماعی(اهمال کاری) و سازمان تعاون روستایی استان کردستان
.1 مقدمه
جامعه ی ما نیازمند آن است تا ویژگیهای اخلاقحرفهای مانند مسئولیتپذیری اجتماعی، رقابـتطلبـی، عدالت و همدردی با دیگران و... تعریف، و برای تحقق آن فرهنگسازی شود. امروزه بسـیاری از کشـورها در جهان صنعتی به این بلوغ رسیدهاند که بیاعتنایی به مسائل اخلاقی و فرار از مسئولیتها و تعهداتاجتماعی، به از بین رفتن بنگاه میانجامد. به همین دلیل، بسیاری از شرکت های موفق برای تدوین استراتژی اخلاقـی احساس نیاز کرده، و به این باور رسیدهاند که باید در سازمان یک فرهنگ مبتنی بر اخلاق رسوخ کند. از این رو، کوشیدهاند به تحقیقات دربارهی اخلاقحرفهای جایگاه ویژهای بدهند؛ وقتی از حوزهی فردی و شخصـی به حوزهی کسب و کار گام مینهیم، اخلاقکار و یا اخلاق شغلی به میـان مـیآیـد؛ ماننـد: اخـلاق پزشـکی، اخلاق معلمی، اخلاق مهندسی و نظایر آن؛ برای نمونه، چگونه ممکـن اسـت سیسـتم یـک بیمارسـتان یـا دانشگاه فاسد باشد، اما از پرستاران بخواهیم اخلاقی باشند. امروزه اخلاق حرفه ای نقش راهبردی در بنگاهها دارد و متخصصان مدیریت استراتژیک، اصول اخلاقی شایسـته در سـازمان را از پـیش شـرطهـای مـدیریت استراتژیک خوب دانستهاند(نینان .(2008
ازسوی دیگر، اهمالکاری درمیان اعضاء و گروهای کارکنان فعّال در سازمانها خـود معضـلی اسـت کـه بسیاری از جنبهها را تحتالشعاع قرار میدهد. اهمالکاری در برخی از متون یک " تأخیر آگاهانه " تعریف شده و این اعتقاد وجود داشته که اهمالکاری یک انتخاب خردمندانه است امّا با وجود آغاز انقـلاب صـنعتی این مفهوم معنای منفیتری به خود گرفته و با تنبلی یکسان درنظر گرفته شده است(استیل، .(2007
.2 متن یا بدنه اصلی مقالات
-1-2بیان مسأله و اهمیت پژوهش
اخلاق حرفهای یکی از مسائل اساسی همهی جوامع بشری است. درحال حاضر، متأسفانه در جامعهی مـا، در محیطکار کمتر به اخلاقحرفهای توجه میشود؛ درحالیکه درغرب سـکولار، در دانـشهـای مربـوط بـه مدیریت و سازمان، شاخهای با عنوان اخلاقحرفهای وجود دارد، ولی در جامعهی دینـی مـا در مـدیریت، بـه اخلاق توجه کافی نشده است(قراملکی،.(1385
در اخلاق حرفهای، مسئولیّت های اخلاقی سازمان در قبال محیط داخلی و خارجی است و این متمایز از حقوقکار است؛ اما حقوقکار نیز در آن وجود دارد. اصول اخلاق خوب از پیش شرطهای مدیریت استراتژیک خوب است. این اصول موجب ایجاد یک شرکت و بنگاه خوب می شود.
امروزه اخلاق ومسئولیّتهای اجتماعی مدیران بیش از گذشته موردتوجه صاحبنظران رشتهی مـدیریت قرار گرفته است. مدیران تصمیماتی را برمبنایواقعیّت، قضاوت ارزشی و اخلاقی اتخاذ میکنند، انتخاب یک شق از میان شقوق مختلف باتوجه به تصمیمات قبلی، فشارهای لحظـهای، ارزشهـای مـذهبی، سـنتهـا، و عوامل اجتماعی واقتصادی به عمل میآید.
-2-2ضرورت انجام پژوهش
یکی از عمدهترین دغدغههای مدیران کارآمد در سطوح مختلف، چگونگی ایجاد بسترهای مناسـب بـرای عوامل انسانی شاغل در تمام حرفههاست تا آنها با حس مسئولیّت و تعهد کامل به مسائل جامعه و حرفـهی خود بپردازند و اصول اخلاقی حاکم بر شغل و حرفه خود را رعایت کنند.
این پژوهش درمیان تمامی سازمانها که در آن کارمندانی یا اعضایی درحال فعالیّت هستند قابل استفاده است. از آنجایی که این ارزیابی درابتدا برای دانشجویان طراحی گردید، لازم به ذکر است از این پژوهش می توان برای ارزیابی در میان دانشجویان و نهادهای آموزشی نیز استفاده جست؛ این پژوهش میتواند به عنوان مبنایی تحقیقاتی درمراکز آموزشی و تحقیقاتی نیز مورد استفاده قرارگیرد.این پژوهش درابتدا برای ارزیـابی سطح اهمالکاری در میان دانشجویان طراحی شده بود، امّا تاکنون در میان کارکنان و نهادهای اداری مورد ارزیابی قرار نگرفته است، که خود نشان از اهمیت وضرورت انجام دارد لذا پژوهشی نو به شـمار مـیآیـد. در اخلاق حرفهای، تلقی »شما حق دارید و من تکلیف«، مبنای هرگونه اخلاق در کسـب و کـار اسـت(تمـدنی، .(1389
این مبنا از رفتار ارتباطی فرد، به صورت اصلی برای ارتباط سازمان با محیط قرار میگیـرد و سـازمان بـا دغدغه رعایت حقوق دیگران، از تکالیف خود میپرسد. موضوع اخلاقحرفهایمدّت زمانی است در کشورهای مختلف و در گروههای شغلی و حرفههای مختلف موردتوجه قرار گرفته و تلاشهایی درجهت تدوین کـدها و استانداردهای اخلاقی صورت گرفته است؛ اخلاقحرفهای به چگونگی رفتار، ادب و عمل شخص هنگام انجـام کار حرفهای میپردازد. اینکار میتواند مشاوره، پژوهش، تدریس، نویسندگی، طبابت یـا هـر شـغل دیگـری باشد. این پژوهش برآن است تا به مفهوم اخلاقحرفهای و اهمّیت و ابعاد گوناگون آن و نیاز جوامع امروز بـه اخلاق بپردازد. همچنین به ویژگیهای افراد دارای اخلاقحرفهای مانند احساس مسـئولیّت، برتـریجـویی و رقابتطلبی، صادقبودن، احترام و تکریم دیگران، رعایت ارزشها و هنجارهـای اجتمـاعی، عـدالت و انصـاف، همدردی با دیگران و وفاداری اشاره میشود.
مسئولیت اجتماعی شرکتها، کاهش دیوان سالاری و مبارزه با ارتشا و فساد اداری را برای توسـعه حجـم مبادلات خود جدی گرفته اند .بحران پولی و مالی آسـیا درسـال 1997 کـه از تایلنـد آغـاز شـد و بـه سـایر کشورهای آسیایی ازجمله مالزی، اندونزی، فیلیپین و کره نیز سرایت کرد، موجب شد کـه ایـن کشـورها بـه اصلاحات قانونی برای مبازره با فساد دست بزنند و شرکتها را برای شفاف سازی گزارش های مالی و به طور کلی عملکرد اقتصادی شان تحت فشار قرار دهند و آنان را وادار کنند که به سیستمهای حاکمیـت شـرکتی 3 روی آورند. در سا لهای اخیر برخی از کشورهای خاورمیانه که تجارت خارجی در اقتصاد آ نها نقش کلیـدی ایفا میکند در زمینه فرهنگ سازی برای ترویج اخلاق حرفهای تلاش هایی را آغاز کرده انـد؛ اتـاق بازرگـانی دوبی به منظور آگاه کردن صاحبان حرف و مشاغل به ویژه بازرگانان با مسـئولیتهـای اجتمـاعی خـود بـه
تأسیس مرکزی با عنو ان مرکز کسب وکار متعهد4 اقدام کرده است. این مرکز با نهاد دیگری که برای کمـک به اشاعه اخلاق تجاری در این کشور فعالیت میکند ، همکاری کامل دارد . از" مرکز منابع اخلاقی دوبی" به نام مهم ترین وظایف مرکز اخیر که حدود 4 سال از تأسیس آن می گـذرد مـی تـوان بـه مـوارد زیـر اشـاره کرد(گیوریان، :.(1391
-ارائه خدمات مشورتی در زمینه اخلاق تجاری؛ -آشنا کردن شرکتها با مسئولیتهای اجتماعی
-برگزاری دوره های کارآموزی برای ارتقای سـطح آگـاهی بنگـاه هـای اقتصـادی در زمینـه ویژگیهـای حاکمیت شرکتی؛
- همکاری با دانشگاه ها در زمینه گردآوری منابع اخلاق حرفهای؛
- شرکت در همایشهای بین المللی مرتبط با اخلاق حرفـهای یـا قلمـروی اخـلاق در تجارت(بژرگـارد و کوکران، .(21 :2008
به اعتقاد آقای ظلامی5 ر ئیس "مرکز منابع اخلاقی دوبی" که سالها مدیریت چندین شرکت بینالمللی را در امریکا برعهده داشته است جامعه تجاری درکشورهای عضو " شورای همکـاری خلـیج فـارس" جامعـه کوچکی است که به صورت فامیلی و با روش های سنتی اداره میشود. اعضای این جامعهعمـدتاً بـه سـبب ترجیح دادن من افع فردی و قبیله ای بر مصالح اجتماعی با تناقضات اخلاقی متعددی روبهرو هسـتند.اغلـب مدیران شرکتها را مالکان یا سرمایهگذاران آنها تشـکیل مـی دهنـد. خویشـاوندگرایی همچـون برخـی از کشورهای آسیایی دیگر ازجمله چین در این شرکتها به شدت رواج دارد . این شـرکتهـا نمـی تواننـد بـه سادگی معیارها یا ارزش های اخلاقی رایج در کشورهای غربی را با عنوان نظام نامههای اخلاقی به کارکنـان خود بقبولانند.
در برخی از این کشورها(مانند بحرین) تبعیض در سفارش کالاهای استراتژیک وجود یـا هدیـه و شـرکت دادن افراد در برنامه های تفریحی6 برای تحت تأثیر قراردادن آنها "کادو" دارد .اهدای هنگام انجام معـاملات تجاری رایج است .ردکردن یا خودداری از پذیرش هدیه در بین اعراب اقدام متداول یا مرسومی نیست؛ هرنوع استاندارد یا نظام نامه اخلاقی که در این مورد تدوین شود باید از انعطاف کافی برخو ردار باشد .شـرکتهـای تجاری درکشورهای حاشیه خلیج فارس باید برای هدایا یا سوغاتی هایی که کارمندان آ نها مجاز به دریافـت آن هستند از لحاظ ارزش سقف تعیین کنند، به گونه ای که این هدایا در سـطح بـه آن اطـلاق نشـود قابـل پذیرش باشد 7« .رشوه » محدودی که عنوان در کشورهای حوزه خلیج فارس به نظـر رئـیس مرکـز منـابع
اخلاقی دوبی اجرای برنامه های ارتقا ی سطح اخـلاق حرفـهای بایـد بـه عنـوان بخشـی از راهبـرد تجـاری شرکتها تلقی شود .آگاه کردن شرکتها از مسئولیت های اجتماعی، اصلاح ساختار تشکیلات آ نها، توجه به مدیریت ریسک و درک اهمیت حفظ محـیط زیسـت بـه رشـد اخـلاق حرفـهای شـرکتهـا کمـک خواهـد کرد(پوفر،.(213 : 2009
-3-2آنومی اجتماعی(اهمال کاری)8
امیل دورکیم اولین بار در سال 1893 از مفهوم آنومی9 استفاده کرد، در نظر دورکیم، آنومی به وضعیتی در یک جامعه اطلاق می شود که در آن، هنجارهای اجتماعی نفوذ خود را بر فرد از دسـت بدهـد. در چنـین شرایطی، افراد دیگر برای اقتدار اخلاقی جامعه احترام قائل نیستند. بنابراین، افراد دچـار احسـاس تشـویش، سردرگمی و فقدان راهنمای اخلاقی می شود. تقاضاها و خواهشهای مادی آنها بی حساب و کتـاب افـزایش مییابد و خودخواهیها بر آنها غلبه مییابد. شرایط نابسامانی که مستعد بی نظمی، جـرم و انحـراف اسـت، همه را تحت تأثیر قرار میدهد. به اعتقاد دورکیم، وقتی فقدان التزام اجتماعی به قوانین، هنجارهـا و قواعـد آشکار گردد، افراد احساس میکنند هـیچگونـه ملاکـی در انتخـابهـای خـود ندارنـد؛ درنتیجـه، حـالتی از گسستگی و بیسازمانی در نظام اجتماعی آشکار میشود(اسلامی بناب، .(46 :1388
در نظر دورکیم، پیآمدهای آنومی در شکل نوعی نابسامانی فردی و در قالب تعـارض شخصـیت فـردی و خودخواه انسان با شخصیت اجتماعی و دیگر خواه او متجلی می شـود؛ نتیجـه ایـن تعـارض ایـن اسـت کـه خواستههای وجدان جمعی، کارآیی خود را از دست میدهد. تضعیف فشارهای جمعی نیز موجب میشود که افراد به حال خود رها شوند(سلیمی و داوری، .(329- 430 :1380
با تبیین این تئوری در چنین شرایطی، رفتارهای کجروانه اجتناب ناپذیر خواهد بود.
در سال 1938، رابرت کینگ مرتون، مقاله پیشگام خود را با عنوان »ساختار اجتماعی و آنومی« منتشـر کرد. وی در تز خود پیشنهاد میکند که مقادیر جرم را میتوان از طریق بررسی ساختار فرهنگی و اجتماعی جامعه به دست آورد. مرتون این تئوری را برای تشریح مقادیر نسبتاً بالای جرم و کجروی مطرح کرد(بژرگارد
و کوکران، .(31 :2008
مرتون، تلقی دورکیم از آنومی را در قالب »نظریه فشار10« خود بسط داد. او در توضیح دلایل تفاوت نرخ جرم در بین طبقات بالا و پایین ادعا کرده که دو ساختار در بروز جرم و انحراف دخیـل اسـت: سـاختار اول، اهداف و آرزوهایی است که به لحاظ فرهنگی تعریف شده و تمام افراد جامعه در طـول زنـدگی خواهـان آن هستند. ساختار دوم، وسایل و راههای نهادینه شده برای رسیدن به آن اهداف و آرزوها. در سطح خرد، زمانی که فرد شیوهای تأیید شده برای دستیابی به اهداف خود نداشته باشد، مستأصل شده و به وسـائل نامشـروع متوسل می شود. در سطح کلان هم وقتی جامعه توان ارائه ابزار و وسائل قابل قبول برای دستیابی به اهـداف
مطرح در سطح خرد را ندارد، خود باعث ایجاد آنومی میشود. البته جوامع از لحاظ درجه اهمیتی کـه بـرای اهداف و وسائل قائل میشود، بایکدیگر تفاوت دارد(شیانی و محمدی،.(1386 :12
--4-2 پیشینه پژوهش
-1-4-2 پژوهش های داخلی
در پژوهش های داخلی از کشور نیز مطالعات فراوانی در زمینه رابطه اخلاق حرفه ای و آنـومی اجتمـاعی صورت گرفته است ولی در راستای اهداف این پژوهش نیستند اما می توان از آنها به عنوان کمک گرفت کـه فقط در واژه با هم همسنخ هستند که نمونههایی از آنها را در زیر می آوریم:
(1 تولایی،((1386؛ در پژوهشی تحت عنوان عوامل تأثیرگذار بر رفتار اخلاقی کارکنان درسـازمان به بررسی بعد فردی و شخصیّتی انسان مانند پندار،گفتار اشـاره مـیکنـد کـه افـرادی بـا ایـن ویژگیها در جایگاه و پست سـازمانی قرارگیرنـد کـه تحـتتـأثیر عـواملی پنـدار،گفتار و رفتـار متفاوتی از بعد فردی سر بزند که این ویژگیهـای انسـانی بـرروی میـزان کـارایی و اثربخشـی سازمان تأثیر بگذارد و درنهایت پس ازبررسی و جمعبندی مدلهای مختلـف درزمینـهی رفتـار اخلاقی در سازمان یک مدل جامع و مفهومی با سه سطح بیرونـی سـازمان، داخلـی سـازمان و
فردی ارائه شده است.
(2 تمدنی، (1389)؛ درمورد اهمالکاری، به بررسی توزیع اهمالکاری در دانشجویان دانشگاههـای آزاداسلامی و دولتی شهر تهران پرداخت و به این نتیجه دست یافت کـه اهمـالکـاری درمیـان دانشجویان زن و دانشگاه آزاد بالاتر از دانشجویان مرد و دانشگاه آزاد است.
-2-4-2 پژوهش های خارجی
در پژوهش های خارج از کشور نیز مطالعات فراوانی در زمینه رابطه اخلاق حرفـه ای و آنـومی اجتمـاعی صورت گرفته است ولی در راستای اهداف این پژوهش نیستند اما می توان از آنها به عنوان کمک گرفت کـه فقط در واژه با هم همسنخ هستند که نمونههایی از آنها را در زیر می آوریم:
1( استیل (2014) در یک فرا تحلیل علل و اثرات احتمالی اهمال کاری را با متغیرهای متعدد موردبررسی قرار داده است .یافته های وی نشان داد که بـین اهمـال کـاری و روان رنجـور خویی، تمرد وسرکشی و پیروی احساسی همبستگی ناچیزی وجود دارد .از طرفی بیزاری از تکلیف، تأخیر درتکلیف، خود بسندگی، وظیفه شناسی، اشکال خود کنترلی، حواس پرتـی، سازمان، انگیزشپیشرفت و تکانشی بودن پیش بینی کننده های قـوی بـرای اهمـال کـاری هستند.
2( سیمپسون و پیکیل (2008) در پژوهشی رابطه بین اهمال کاری، ویژگـی هـای شخصـیتی مبتنی بربرانگیختگی و اعتقاد به انگیزه های اهمال کاری را بررسـی کردنـد .نتـایج تحلیـل
