بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه سلامت معنوی با عمل به باورهای دینی در بین خانواده های شهری و روستایی زنجان طراحی و اجرا گردید .به همین منظورازمحلات شهر زنجان یک محله و از مناطق مختلف استان زنجان یک منطقه از طریق نمونه گیری خوشه ای انتخاب گردید. که از این محله و منطقه هر کدام نمونه ای به تعداد100 خانواده معین گردید.ابزار گردآوری اطلاعات شامل پرسشنامه معبد و پرسشنامه سلامت معنوی پولوتزن و ال سون بودند که روایی و پایایی هر کدام بررسی و مورد تایید قرار گرفته اند. داده های پژوهش از طریق آزمون خی دو و وی کرامر تجزیه و تحلیل شدند و یافته ها نشان می دهد خانواده های روستایی از نظر سلامت معنوی و عمل به باورهای دینی بطور میانگین در سطح بالاتری از خانواده های شهری قرار دارند .همچنین عمل به باورهای دینی رابطه معناداری با سلامت معنوی خانواده دارد.
واژگان کلیدی: عمل به باور های دینی ، سلامت معنوی، خانواده، شهر، روستا
مقدمه
نهادخانواده یکی از مهم ترین نهادهای اجتماعی است، چرا که سلامت و یا عدم سلامت جامعه را در دست دارد و در بنای جامعه و حفظ سنت ها، ارزش ها، روابط خویشاوندی، پرورش کودک، تعادل روانی و عاطفی او نقش مهمی دارد. خانواده زمانی مشکل زا می شود که نتواند به اهدافش جامه ی عمل بپوشاند بنابراین بهنجاری و نابهنجاری جامعه، در گرو شرایط عمومی خانواده ها است .هیچ یک از آسیب های اجتماعی فارغ از تأثیرخانواده پدید نمی آید .به همین دلیل، هیچ جامعه ای نمی تواند ادعای سلامت کند مگر آنکه از خانواده های سالم برخوردار باشد - . - Lauer,1998خصوصیت عمده خانواده سالم را می توان این گونه شمرد :در این خانواده زن و شوهر از نیازهای هم آگاه بوده و برای ارضای این نیازها تلاش می کنند .زن و شوهر در این خانواده یک دیگر را دوست داشته و برای هم ارزش و احترام قائل هستند .
اعضا در برابر هم حقوق و تکالیفی داشته و برای ادای این حقوق و احترام به یکدیگر تلاش می کنند .در این خانواده هر دو طرف از طریق همدلی، دلجویی و بهره گیری از کلمات گرم و مناسب، روحیه یکدیگر را تقویت می کنند .به جای مردسالاری یا زن سالاری، در این خانواده حق سالاری حاکم است.بین اعضای خانواده به تناسب موقعیت و امکانات، تقسیم کار صورت می گیرد - صافی ، - 1374 همچنین افراد خانواده ملاحظه و رعایت یکدیگر را نموده و قادر به بیان محبت، غم و رنج خود به یکدیگر هستند .در این خانواده انضباط لازم وجود دارد؛ انضباطی که از درون افراد و با آگاهی صورت می گیرد .همه افراد خانواده به تناسب موقعیت، شرایط و امکانات خویش،درباره امور خانه اظهار نظر کرده و برای اداره آن، تلاش می کنند . بین اعضا ی خانواده مشورت صورت می گیرد و هریک از اعضا سعی می کند به سخنان دیگری گوش داده وصحبت های او را درک کند. - حیرت، - 1388
به نظر می رسد برای داشتن چنین خانواده ای که موجب سلامت جامعه می گردد اعتقادات مذهبی و عمل به باور های مذهبی نقش مهمی را ایفا می کند مذهب به انسان آرامش می دهد، امنیت فرد و جامعه را تضمین می کند ، خلاءهای اخلاقی،عاطفی ومعنوی را در فرد و اجتماعات استحکام داده و پایگاه محکمی برای انسان در برابرمشکلات و محرومیت های زندگی ایجاد می کند. - اسدی نوقانی و دیگران، - 1384مذهب تأثیر عمیقی بر تمام زندگی انسان دارد از جمله تأثیرات مذهب که محققان بر آن تأکید دارند اثر مثبت آن بر رفتار سلامت است رفتار سلامت به عنوان یک فرایند فعال آگاه بودن و داشتن قدرت انتخاب بوده و آن را شیوه ای از زندگی دانسته که فرد نسبت به همه ابعاد بدن و ذهن حساس بوده و در مقابل آنها احساس مسئولیت می نماید.
بیشتر تعاریف سلامت بر ابعاد سه گانه زیر تأکید دارند: الف . سلامت ذهنی که توانایی عمل برروی اطلاعات، روشن نمودن ارزشها وعقاید وبه کار گرفتن ظرفیت تصمیم سازی است.ب. سلامت جسمانی که تلاش فرد بر افزایش آگاهی خود از رفتار های تغذیه سالم و انجام تمرین های بدنی و همچنین وارسی نشانه های ابتدایی بیماری ها و محافظت از خوددر مقابل خطرات می باشد .ج .سلامت معنوی که در آن تمرکز اصلی بر احساس رضایت ، فردی و اطمینان به باور های معنوی و نیروی درونی خود است. - . - Hey et al ,2006سلامت معنوی ارتباط هماهنگ بین نیروهای داخلی را فراهم کرده و با ویژگی هایی مانند ثبات در زندگی، صلح، تناسب، احساس ارتباط نزدیک با خود، خدا و محیط مشخص می گردد - Craven and Hirnle,2003 -
سلامت معنوی تجربه معنوی انسان در دو چشم انداز است: الف - سلامت مذهبی که بر چگونگی درک افرا د از سلامتی در زندگی معنوی؛ هنگامی که با قدرتی بالاتر ارتباط دارند، متمرکز است؛ب - سلامت وجودی که بر نگرانی های اجتماعی و روانی در مورد چگونگی سازگاری افراد با خود و محیط بحث می کند چراهای زندگی فرد قسمتی از هدف وجودی اوست که خود تشکیل دهند ه بعد معنوی زندگی است - رضایی ، - 2006 به طور کلی می توان گفت معنویت نقش زیادی بر سلامت روانی و جسمی افراد دارد و به عنوان راهکاری رایج برای مقابله با مشکلات به حساب می آید - Glenn,1988 - . نشان دادافرادی که برای مدت طولانی با هم زندگی کرده اند دین را مهمترین عامل رضایت مندی در ازدواج تلقی می کنند. عده ای از دانشمندان بر این باورند که بسیاری از متغیرهای سلامتی به وسیله باورهای دینی و مذهبی تبیین می شوند .
در واقع مذهب یکی از عوامل تاثیرگذار بر رفتار و شناخت به شمار می رود. - هادیان فرد، - 1384 آنها معتقدند مذهب به انسان کمک می کند تا معنای حوادث زندگیمخصوصاً حوادثی را که دردناک و اضطراب زا هستند را درک کرده و باعث دلگرمی و خرسندی مطبوعی در روان و روحیه او بشود البته باید اشاره کرد که دین در چنین شرایطی بر فرآیندهای فکری و ارزیابی رویدادهای روزمره فرد تاثیر می گذارد، به طوری که برخی پژوهشگران بر این باورند که به کمک باورهای دینی مقابله با هیجانها و شرایط اجتماعی تسهیل می گردد - - Diener et al,2002 در کل مذهب به عنوان مجموعه ای از اعتقادات، بایدها و نبایدها و نیز ارزشهای اختصاصی و تعمیم یافته، از موثرترین تکیه گاههای روانی بشر به شمار می رود که قادر است معنای زندگی را فراهم ساخته و در شرایطی خاص با فراهم سازی تکیه گاههای تبیینی، فرد را از تعلیق و بی معنایی نجات دهد - بهرامی احسان، .1378
به نقل از عبدی زرین و اکبریان، 1386 - گرایشات مذهبی به طور مستقیم بامؤلفه های سلامتی مرتبطند و همچنین این گرایشات آثار خود را از طریق سایر متغیرها از جمله رضایت از زندگی و رفتارهای مقابله سالم تسهیل و تسریع می کنند - . - Thoresen et al,2001 هدن - - 1983 معتقد است که دینداری عامل اساسی در سالم بودن خانواده ها و اجتماعی شدن و سلامت جامعه و انسجام فکری، عملی و جهت گیری در رفع مشکلات، پدیدهها و مسایل اجتماعی است. در کل، اعمال و باورهای دینی با سلامتی فردی و اجتماعی افراد یک جامعه مرتبط است . - Day,2009 - فرانکل - - 1974 بر این باور است که در معنای انسان سالم معنویت مستتر است و در سایه ی همین سلامت معنوی است که فرد به کمال می رسد ودر ابعاد عینی و مادی زندگی حرکت می کند - Reece,1997 -
ویلام جمیز دین داری واقعی را دارای آثار گران بها ، از جمله گستره ی حیات انسانی از زندگی موقت دنیا به زندگی دایمی آخرت ، ارتباط با خدا و پیوند دوستانه با رحمت و قدرت نامحدود او و ارتقای سلامت روان و پرورش روح معنویت و اخلاق - خلوص، مهر ورزی، نیایش ، شکیبایی و دیگر صفات بر جسته انسانی - دانسته است و بر این نکته تأکید دارد که زندگی سالم خانوادگی و اجتماعی افراد ، با سلامت روانی معنوی برخاسته از عمل به باور های دینی تأمین می گردد. - James,2002 - باورهای دینی از دیرباز به عنوان قدیمی ترین تجربه پزشکی برای حفظ سلامت انسان ها به کار رفته است .در دین مبین اسلام، مسلمانان باور دارند که اسم خداوند دوا و ذکر او شفا است ودر فرهنگ و فضای ایرانی اسلامی، مهمترین عامل تأثیرگذار بر سلامت خانواده و فرد عرفان و معنویت اسلامی است که اندیشه و سلامت معنوی مؤمن دریافتن ادبیات آن براساس قرآن به وسیله ده ها عارف و ادیب شکل گرفته و تدوین یافته است - مرندی و عزیزی ، . - 1389
بنابراین تحقق سلامت معنوی ، مبتنی بر آموزه های ویژه ای است که خانواده ها باید آنها را بیاموزند و می توان گفت عمل به باور های دینی یکی از این آموزه هاست که موجب بهبود کیفیت زندگی وسلامت معنوی خانوادگی می شود . از طرفی با گسترش رسانه های جمعی در کلیه نقاط شهری و روستایی ازجمله ماهواره ،اینترنت ، بازی های رایانه ای و... که موجبات تهاجم غربی را فراهم کرده است امکان دارد مناطق شهری و روستایی دچار تحولات در آداب و رسوم و فرهنگی از جمله عمل به باورهای دینی و سلامت معنوی شده باشد لذا پژوهش در این مورد یکی از ضرورت ها و اهمیت این تحقیق است. همچنین نبود پیشنه تحقیق مناسب و مرتبط با موضوع تحقیق که می تواند یکی از ضرورت ها و اهمیت تحقیق حاضر باشد محقق بر اساس موضوعات نزدیک به این پژوهش پیشنه را آورده است لذا واجاری وبهرامی - - 1384 نشان می دهد که بین سبک مقابله مذهبی منفی و سلامت روان همبستگی معناداری وجود دارد.همچنین عبداله پور و همکاران - - 1388 در تحقیق خود به رابطه بین دینداری و کار کردهای خانواده اشاره کرده است و رابطه معناداری بین این دو یافته است. در پژوهشی که عسگری و همکاران - - 1389 انجام داده اند بین اعتقادات مذهبی و سلامت معنوی رابطه معنی دار پیدا کرده ا
