بخشی از مقاله
چکیده
متخصصان معتقدند نیروی انسانی هوشمند و خلاق ، شرط اساسی پیشرفت جامعه و دستیابی به بهره وری پایدار می باشد . به همین جهت پرورش خلاقیت ، مدت هاست در دستور کار نظام های آموزشی قرار گرفته است و از آن به بعد شناخت عوامل مرتبط با خلاقیت مورد توجه ویژه است . پژوهش حاضر به منظور بررسی چگونگی پیش بینی میزان خلاقیت به وسیله سبک های تفکر در دانش آموزان انجام گرفته است . روش تحقیق حاضر توصیفی از نوع همبستگی است.
جامعه آماری این پژوهش کلیه دانش آموزان مقطع راهنمایی شهر البرز می باشد . با توجه به روش نمونه گیری چند مرحله ای تصادفی و بر اساس جدول مورگان ، ابتدا از بین نواحی آموزش و پرورش شهر البرز به قید قرعه ناحیه 4 آموزشی انتخاب شد ، سپس 375 نفر - 191 دختر و 184 پسر - از دانش آموزان این ناحیه ، پرسشنامه خلاقیت عابدی - - 1372 و پرسشنامه سبک های تفکر استرنبرگ - واگنر - - 1992 را تکمیل نمودند . داده ها به کمک روش های آماری ضریب همبستگی پیرسون ، t مستقل ، تحلیل واریانس یک راهه و تحلیل رگرسیون چندگانه تحلیل شدند.
مقدمه
خلاقیت از جمله متغیرهایی است که در فرایند یادگیری و تعلیم و تربیت بسیار تاثیرگذار می باشد . از آن جا که از اهداف مهم آموزش و پرورش ، پرورش استعدادهای خلاق است ، توجه به این توانایی دانش آموز و تاثیر آن بر فرایند یادگیری و متغیرهای میانجی آن ضروری به نظر می رسد . از دیدگاه برخی از محققان از جمله - بارون 2003 ،مرجع - 18 ، خلاقیت سازه ای است که با مولفه های هیجانی و شناختی در هم آمیخته است - سروی و استا و همکاران ، 2010 ؛ به نقل از کاظمی ، 1390 ، مرجع - . - 9 استرنبرگ ، 1988 ، مرجع 21 ، 19 ، 21 ، 22 ، 23 ، 24 ، - 25 نیز بیان می کند که خلاقیت مفهومی تک وجهی نیست و معتقد است که توانایی های چند بعدی شناختی و هیجانی عامل پدیدایی خلاقیت اند.
استرنبرگ خلاقیت را اندیشیدن درباره امور به شیوه ای غیرمعمول و رسیدن به راه های منحصر به فرد معرفی می کند . وی همچنین سبک های تفکر ، دانش ، شخصیت و محیط را در خلاقیت موثر می داند . - گریگورینکو ، 2000 ، مرجع - 14 ، معتقدند شناخت و به کارگیری سبک های تفکر و عوامل مرتبط با آن در دنیای آموزشی و حرفه ای ضروری است و عدم توجه به آن به ویژه در موقعیت های آموزشی به پرورش نیافتن یا نادیده گرفتن توانایی ها منجر می شود.
بررسی پژوهش های مرتبط با خلاقیت نشان می دهد که عوامل شناختی از جمله سبک های تفکر بر خلاقیت تاثیر دارد ، اما اینکه کدام سبک تفکر با خلاقیت رابطه و همبستگی مثبت یا منفی دارد همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد . سبک های تفکر به شیوه های ترجیحی افراد در استفاده از توانایی هایشان گفته می شود . - ژانگ ، 2006 ، مرجع 26 و 27 و - 28 ؛ بنابراین سبک تفکر به خودی خود یک توانایی نیست بلکه به چگونگی استفاده از توانایی ها اشاره دارد . ویژگی اساسی انسان برخورداری از قدرت تفکر است . انسان ها به کمک فکر خود توانسته اند به محیط پیچیده و متغیر مسلط شده و به حیات خود ادامه دهند .
همچنین ، ] دائمی و زارع و سلگی ، 1383 و 1390 ، مرجع 3 و 5 ، [ 6 می گوید افراد با سبک ویژه خودشان در مورد چگونگی انجام کارها فکر می کنند . اصطلاح سبک مترادف با توانایی نیست بلکه شیوه ای برای به کارگیری توانایی فرد است . استرنبرگ با ارائه نظریه خودگردانی ذهنی ، سبک های تفکر را در 13 سبک مطرح می نماید که در 5 بعد کارکرد ، اشکال ، سطوح ، دامنه ها و گرایش ها طبقه بندی می شود . به طور مختصر در بعد کارکرد ، فرد دارای سبک قانون گذار تمایل به ایجاد ، اختراع و طراحی دارد و کارها را به روش خود انجام می دهد . فرد دارای سبک اجرایی ، آنچه را که به او گفته می شود ، انجام می دهد و فرد دارای سبک تفکر قضاوتگر تمایل به قضاوت و ارزیابی افراد و کارها دارد .
در بعد گرایش ، فرد دارای سبک تفکر آزاد منشانه تمایل دارد کارها را با روش های جدید انجام دهد و با آداب و رسوم مخالف است و فرد دارای سبک تفکر محافظه کارانه تمایل دارد کارها را با روش های از پیش تعیین شده و صحیح انجام دهد . ] امامیپور ، 1380 مرجع . [ 1 این سیزده سبک تفکر را می توان به دو نوع سبک تقسیم کرد . اولین نوع سبک های تفکر - از قبیل قانونی ، قضایی ، کلی نگر ، سلسله مراتبی و آزاداندیش - مولد خلاقیت هستند و به پردازش اطلاعات پیچیده نیاز دارند.
افرادی که این سبک تفکر را به کار می گیرند ، متمایل به چالش طلبیدن هنجارها و پذیرش خطر هستند . دومین نوع سبک های تفکر - از قبیل اجرایی ، جزئی نگر ، تک قطبی و محافظه کارانه - به پردازش اطلاعات ساده نیاز دارند . افرادی که این سبک تفکر را به کار می گیرند ، مایل به حفظ هنجارها ، و اقتدار - محور می باشند . چهار سبک تفکر باقی مانده - از قبیل آنارشی ، الیگارشی ، درونی و بیرونی - بسته به سبک تکلیف خاص می توانند در هر یک از دو نوع سبک های تفکر پیچیده و یا ساده انگارانه قرار گیرند - استفان ، 2008 ؛ به نقل از شکری ، 1387
، مرجع 15 و .[ 7 محققان معتقدند خوبی و بدی سبک های تفکر نسبی است و در طول زمان ، مکان و موقعیت ها متفاوت است و افراد در ارائه سبک های تفکر انعطافپذیری دارند . ] کراس ، 2005 ، مرجع . [ 17 در پژوهشی چین و چوان - - 2004 نشان دادند که بین خلاقیت ، تفکر انتقادی و سبک های تفکر رابطه وجود دارد . همچنین ] سری واستا ، 2010 ، مرجع [ 20 در پژوهشی نشان داد که بین سبک های کلی نگر و خلاقیت رابطه مثبت و بین خلاقیت و سبک تحلیلی رابطه منفی وجود دارد .
بعلاوه در ایران نیز ]رضوی و نوری ، 1384 ، 1382 مرجع 4 و [ 12 در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که بین سبک های تفکر و خلاقیت رابطه وجود دارد . به طوری که سبک تفکر آزاد منشانه با افزایش خلاقیت و سبک تفکر محافظه کارانه با کاهش خلاقیت رابطه وجود دارد . ضرورت انجام چنین پژوهشی برای شناخت رابطهی بین خلاقیت با سبک های تفکر دانش آموزان امری لازم و ضروری می باشد . ] لوبارت ، 2004 ، مرجع [ 13 ، در پژوهشی نشان دادند که سبک های تفکر با خلاقیت رابطه دارند و افراد خلاق به سبک های تفکر قانون گذاری و کلی گرایش دارند .
] لیومب ، 1994 ، مرجع . [ 16 همچنین نتایج یافته های ] ناطقیان و سلطا ن آبادی و عابدی ، 1387 و 1381 ، 1372 ، مرجع 8 و 11 و [ 10 در رابطه با سبک های تفکر و خلاقیت نشان داد که سبک های تفکر قانونگذار ، قضاوتگر ، کلینگر ، سلسله مراتبی و آزاداندیش می توانند نمره های خلاقیت بالاتری را پیش بینی نمایند ؛ لذا محققان در این پژوهش برآنند ، که کدام یک از سبک های تفکر پیش بینی کننده قوی تری برای خلاقیت دانش آموزان می باشد .
فرضیه های پژوهش
-1 بین سبک های تفکر با خلاقیت دانش آموزان رابطه معناداری وجود دارد .
-2 بین سبک های تفکر دانش آموزان دختر و پسر تفاوت معنی داری وجود دارد .
مواد و روش ها
تحقیق حاضر توصیفی از نوع همبستگی است . جامعه آماری پژوهش حاضر را تمامی دانش آموزان مقطع راهنمایی شهر البرز در سال تحصیلی 1392 -93 تشکیل می دهند که از بین آن ها 375 دانش آموز دختر و پسر به صورت نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای انتخاب شدند . ابزار پژوهش پرسشنامه سبک های تفکر استرنبرگ و واگنر - : - 1992 در این پژوهش برای بررسی سبک های تفکر از فرم کوتاه پرسشنامه سبک های تفکر استرنبرگ - واگنر - - 1992 استفاده شد .
این پرسشنامه از 65 پرسش و 13 خرده آزمون تشکیل شده است . هر خرده آزمون شامل 5 پرسش است که یک سبک تفکر را اندازه گیری می کند . دامنه ضریب پایایی این پرسشنامه در مطالعات قبلی بین 0/40 تا 0/80 می باشد ، اما در مطالعه حاضر برای سنجش پایایی آن ضریب آلفای کرونباخ به کار برده شد که 0/75 به دست آمد . همچنین روایی همزمان این پرسشنامه با پرسشنامه بلند سبک تفکر 0/79 می باشد . ] واگنر ، 1992 ؛ امامی پور ، 1382 مرجع .[ 1
- 2 پرسشنامه خلاقیت عابدی - : - 1372 این پرسشنامه شامل 60 ماده است . هر ماده دارای سه گزینه الف ، ب و ج است که به ترتیب ، نمرهی 1 ، 2 و 3 به آن ها تعلق می گیرد . این پرسشنامه بر اساس آزمون خلاقیت تورنس و برای ارزیابی 4 مولفه سیالی ، ابتکار ، انعطافپذیری و بسط تدوین شده است . عابدی در گزارش خود ضریب آلفای کرونباخ را برای مولفه های خلاقیت ، به ترتیب سیالی 0/75 ، ابتکار 0/67 ، انعطافپذیری 0/61 ، و بسط 0/61 گزارش کرده است . روایی آزمون با آزمون خلاقیت تورنس و دیگر آزمون ها با حدود اطمینان 0/99 معنادار گزارش شده است .
