بخشی از مقاله
چکیده
متخصصان معتقدند نیروی انسانی هوشمند و خلاق ، شرط اساسی پیشرفت جامعه و دستیابی به بهره وری پایدار می باشد . به همین جهت پرورش خلاقیت ، مدت هاست در دستور کار نظام های آموزشی قرار گرفته است و از آن به بعد شناخت عوامل مرتبط با خلاقیت مورد توجه ویژه است . پژوهش حاضر به منظور بررسی چگونگی پیش بینی میزان خلاقیت به وسیله سبک های تفکر در دانش آموزان انجام گرفته است . روش تحقیق حاضر توصیفی از نوع همبستگی است . جامعه آماری این پژوهش کلیه دانش آموزان مقطع متوسطه منطقه 5 شهر تهران می باشد . با توجه به روش نمونه گیری چند مرحله ای تصادفی خوشه ای و بر اساس جدول مورگان ، ابتدا از بین نواحی آموزش و پرورش شهر تهران به قید قرعه منطقه 5 شهر تهران انتخاب شد ، سپس 375 نفر - 191 دختر و 184 پسر - از دانش آموزان این منطقه ، پرسشنامه خلاقیت عابدی - - 1372 و پرسشنامه سبک های تفکر استرنبرگ - واگنر - - 1992 را تکمیل نمودند . داده ها به کمک روش های آماری ضریب همبستگی پیرسون ، t مستقل ، تحلیل واریانس یک راهه و تحلیل رگرسیون چندگانه تحلیل شدند . یافته ها نشان می دهد ، بین سبک های تفکر با خلاقیت رابطه معناداری وجود دارد - - P<0/01 ، همچنین فقط از لحاظ سبک های تفکر کلی نگر ، آزاداندیش ، درونی و بیرونی بین دانش آموزان دختر و پسر تفاوت معناداری وجود دارد - - P<0/01 ، بعلاوه بین دختر و پسر از لحاظ خلاقیت تفاوت معناداری مشاهده نگردید . - . - P>0/01 با توجه به نتایج به دست آمده مقتضی است به سبک های تفکر و چگونگی اثرگذاری آن بر خلاقیت دانش آموزان توجه شود و در نهایت مفیدترین سبک های تفکر به دانش آموزان آموزش داده شود .
کلید واژه ها : خلاقیت ، سبک های تفکر ، جنسیت ، دانش آموزان
مقدمه
خلاقیت از جمله متغیرهایی است که در فرایند یادگیری و تعلیم و تربیت بسیار تاثیرگذار می باشد . از آن جا که از اهداف مهم آموزش و پرورش ، پرورش استعدادهای خلاق است ، توجه به این توانایی دانش آموز و تاثیر آن بر فرایند یادگیری و متغیرهای میانجی آن ضروری به نظر می رسد . از دیدگاه برخی از محققان از جمله] بارون 2003 ،مرجع [ 18 ، خلاقیت سازه ای است که با مولفه های هیجانی و شناختی در هم آمیخته است ] سروی و استا و همکاران ، 2010 ؛ به نقل از کاظمی ، 1390 ، مرجع ] . [ 9 استرنبرگ ، 1988 ، مرجع 21 ، 19 ، 21 ، 22 ، 23 ، 24 ، [ 25 نیز بیان می کند که خلاقیت مفهومی تک وجهی نیست و معتقد است که توانایی های چند بعدی شناختی و هیجانی عامل پدیدایی خلاقیت اند . استرنبرگ خلاقیت را اندیشیدن درباره امور به شیوه ای غیرمعمول و رسیدن به راه های منحصر به فرد معرفی می کند . وی همچنین سبک های تفکر ، دانش ، شخصیت و محیط را در خلاقیت موثر می داند . ] گریگورینکو ، 2000 ، مرجع [ 14 ، معتقدند شناخت و به کارگیری سبک های تفکر و عوامل مرتبط با آن در دنیای آموزشی و حرفه ای ضروری است و عدم توجه به آن به ویژه در موقعیت های آموزشی به پرورش نیافتن یا نادیده گرفتن توانایی ها منجر می شود . بررسی پژوهش های مرتبط با خلاقیت نشان می دهد که عوامل شناختی از جمله سبک های تفکر بر خلاقیت تاثیر دارد ، اما اینکه کدام سبک تفکر با خلاقیت رابطه و همبستگی مثبت یا منفی دارد همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد . سبک های تفکر به شیوه های ترجیحی افراد در استفاده از توانایی هایشان گفته می شود . ] ژانگ ، 2006 ، مرجع 26 و 27 و [ 28 ؛
بنابراین سبک تفکر به خودی خود یک توانایی نیست بلکه به چگونگی استفاده از توانایی ها اشاره دارد . ویژگی اساسی انسان برخورداری از قدرت تفکر است . انسان ها به کمک فکر خود توانسته اند به محیط پیچیده و متغیر مسلط شده و به حیات خود ادامه دهند . همچنین ، ] دائمی و زارع و سلگی ، 1383 و 1390 ، مرجع 3 و 5 ، [ 6 می گوید افراد با سبک ویژه خودشان در مورد چگونگی انجام کارها فکر می کنند . اصطلاح سبک مترادف با توانایی نیست بلکه شیوه ای برای به کارگیری توانایی فرد است . استرنبرگ با ارائه نظریه خودگردانی ذهنی ، سبک های تفکر را در 13 سبک مطرح می نماید که در 5 بعد کارکرد ، اشکال ، سطوح ، دامنه ها و گرایش ها طبقه بندی می شود . به طور مختصر در بعد کارکرد ، فرد دارای سبک قانون گذار تمایل به ایجاد ، اختراع و طراحی دارد و کارها را به روش خود انجام می دهد . فرد دارای سبک اجرایی ، آنچه را که به او گفته می شود ، انجام می دهد و فرد دارای سبک تفکر قضاوتگر تمایل به قضاوت و ارزیابی افراد و کارها دارد . در بعد گرایش ، فرد دارای سبک تفکر آزاد منشانه تمایل دارد کارها را با روش های جدید انجام دهد و با آداب و رسوم مخالف است و فرد دارای سبک تفکر محافظه کارانه تمایل دارد کارها را با روش های از پیش تعیین شده و صحیح انجام دهد . ] امامیپور ، 1380 مرجع . [ 1
این سیزده سبک تفکر را می توان به دو نوع سبک تقسیم کرد . اولین نوع سبک های تفکر - از قبیل قانونی ، قضایی ، کلی نگر ، سلسله مراتبی و آزاداندیش - مولد خلاقیت هستند و به پردازش اطلاعات پیچیده نیاز دارند . افرادی که این سبک تفکر را به کار می گیرند ، متمایل به چالش طلبیدن هنجارها و پذیرش خطر هستند . دومین نوع سبک های تفکر - از قبیل اجرایی ، جزئی نگر ، تک قطبی و محافظه کارانه - به پردازش اطلاعات ساده نیاز دارند . افرادی که این سبک تفکر را به کار می گیرند ، مایل به حفظ هنجارها ، و اقتدار - محور می باشند . چهار سبک تفکر باقی مانده - از قبیل آنارشی ، الیگارشی ، درونی و بیرونی - بسته به سبک تکلیف خاص می توانند در هر یک از دو نوع سبک های تفکر پیچیده و یا ساده انگارانه قرار گیرند - استفان ، 2008 ؛ به نقل از شکری ، 1387 ، مرجع 15 و 7 .[ محققان معتقدند خوبی و بدی سبک های تفکر نسبی است و در طول زمان ، مکان و موقعیت ها متفاوت است و افراد در ارائه سبک های تفکر انعطافپذیری دارند . ] کراس ، 2005 ، مرجع . [ 17 در پژوهشی چین و چوان - - 2004 نشان دادند که بین خلاقیت ، تفکر انتقادی و سبک های تفکر رابطه وجود دارد . همچنین ] سری واستا ، 2010 ، مرجع [ 20 در پژوهشی نشان داد که بین سبک های کلی نگر و خلاقیت رابطه مثبت و بین خلاقیت و سبک تحلیلی رابطه منفی وجود دارد . بعلاوه در ایران نیز ]رضوی و نوری ، 1384 ، 1382 مرجع 4 و [ 12 در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که بین سبک های تفکر و خلاقیت رابطه وجود دارد .
به طوری که سبک تفکر آزاد منشانه با افزایش خلاقیت و سبک تفکر محافظه کارانه با کاهش خلاقیت رابطه وجود دارد . ضرورت انجام چنین پژوهشی برای شناخت رابطهی بین خلاقیت با سبک های تفکر دانش آموزان امری لازم و ضروری می باشد . ] لوبارت ، 2004 ، مرجع [ 13 ، در پژوهشی نشان دادند که سبک های تفکر با خلاقیت رابطه دارند و افراد خلاق به سبک های تفکر قانون گذاری و کلی گرایش دارند . ] لیومب ، 1994 ، مرجع . [ 16 همچنین نتایج یافته های ] ناطقیان و سلطا ن آبادی و عابدی ، 1387 و 1381 ، 1372 ، مرجع 8 و 11 و 10 [ در رابطه با سبک های تفکر و خلاقیت نشان داد که سبک های تفکر قانونگذار ، قضاوتگر ، کلینگر ، سلسله مراتبی و آزاداندیش می توانند نمره های خلاقیت بالاتری را پیش بینی نمایند ؛ لذا محققان در این پژوهش برآنند ، که کدام یک از سبک های تفکر پیش بینی کننده قوی تری برای خلاقیت دانش آموزان می باشد .
فرضیه های پژوهش
-1 بین سبک های تفکر با خلاقیت دانش آموزان رابطه معناداری وجود دارد .
-2 بین خلاقیت دانش آموزان دختر و پسر تفاوت معناداری وجود دارد .
-3 بین سبک های تفکر دانش آموزان دختر و پسر تفاوت معنی داری وجود دارد .
پرسش های پژوهش
-1کدام یک از سبک های تفکر پیش بینی کنندهی قوی تری برای خلاقیت دانش آموزان می باشند ؟
-2 میزان استفاده از انواع سبک های تفکر در دانش آموزان چگونه است ؟
روش شناسی پژوهش :
روش تحقیق ، جامعه آماری ، روش نمونه گیری و حجم نمونه تحقیق حاضر توصیفی از نوع همبستگی است . جامعه آماری پژوهش حاضر را تمامی دانش آموزان دختر و پسر مدارس متوسطه منطقه 5 شهر تهران در سال تحصیلی 1396 -97 تشکیل می دهند که از بین آن ها 375 دانش آموز - 191 دختر و 184 پسر - به صورت نمونه گیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند .
ابزار های پژوهش
- 1 پرسشنامه سبک های تفکر استرنبرگ و واگنر - : - 1992 در این پژوهش برای بررسی سبک های تفکر از فرم کوتاه پرسشنامه سبک های تفکر استرنبرگ - واگنر - - 1992 استفاده شد . این پرسشنامه از 65 پرسش و 13 خرده آزمون تشکیل شده است . هر خرده آزمون شامل 5 پرسش است که یک سبک تفکر را اندازه گیری می کند . دامنه ضریب پایایی این پرسشنامه در مطالعات قبلی بین 0/40 تا 0/80 می باشد ، اما در مطالعه حاضر برای سنجش پایایی آن ضریب آلفای کرونباخ به کار برده شد که 0/75 به دست آمد . همچنین روایی همزمان این پرسشنامه با پرسشنامه بلند سبک تفکر 0/79 می باشد . ] واگنر ، 1992 ؛ امامی پور ، 1382 مرجع [ 1 - 2 پرسشنامه خلاقیت عابدی - : - 1372 این پرسشنامه شامل 60 ماده است . هر ماده دارای سه گزینه الف ، ب و ج است که به ترتیب ، نمرهی 1 ، 2 و 3 به آن ها تعلق می گیرد . این پرسشنامه بر اساس آزمون خلاقیت تورنس و برای ارزیابی 4 مولفه سیالی ، ابتکار ، انعطافپذیری و بسط تدوین شده است . عابدی در گزارش خود ضریب آلفای کرونباخ را
