بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش، رابطه بین هوش هیجانی و اضطراب با عملکرد تحصیلی دانشآموزان دختر مقطع متوسطه اول شهر ایلام 94 میباشد. برای دستیابی به این هدف 350 نفر از دانشآموزان دختر مقطع متوسطه اول شهر ایلام که با روش نمونهگیری طبقه ای تصادفی از میان دانشآموزان دختر مقطع متوسطه اول مشغول به تحصیل بودهاند، انتخاب شدند . طرح پژوهش حاضر از نوع توصیفی- همبستگی بود. ابزار مورد استفاده در این پژوهش، پرسشنامه اضطراب آشکار و پنهان اشپیل برگر و هوش هیجانی شات و دیگران و عملکرد تحصیلی فام و تیلور استفاده شده است.
فرضیات این پژوهش با استفاده از نرمافزار spss مورد سنجش قرار گرفتند که در این میان از آزمونهای آماری ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون گام به گام برای تأیید یا رد فرضیات استفاده شد. نتایج نشان میدهد بین هوشهیجانی و اضطراب با عملکرد تحصیلی دانشآموزان دختر ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. بدین معنی که هوش هیجانی واضطراب میتوانند متغیر های پیشبینی کننده عملکرد تحصیلی باشند.
کلیدواژه: اضطراب، هوش هیجانی، عملکرد تحصیلی، دانشآموزان.
مقدمه
هوش هیجانی در مفهوم هوش اجتماعی ریشه دارد که اولین بار توسط ثرندایک در سال 1920 شناخته شد، از آن پس تاکنون روانشناسان سایر مؤلفههای هوش را نیز مورد شناسایی قرار دادند. در سال1970 برای اولین بار، دو روان شناس آمریکایی به نام سالووی و مایر بحث علمی هوش هیجانی را مطرح کردند. در سال 1975گاردنر ایده هوش چند گانه را مطرح کرد. عبارت هوش هیجانی ابتدا در سال 1985 توسط پین مطرح شد اما توسط گلمن درسال 1995 محبوبیت یافت. بیشتر پژوهش ها در این زمینه توسط سالوی و مایر در دهه90 صورت گرفته است.
هوش هیجانی، یک توانایی جدا از »هوش منطقی« به حساب میآید که با آن تناقض ندارد؛ ولی وجود هر دوی آنها در یک فرد، باعث موفقیت او می گردد. کسی که از هر دو هوش منطقی و هیجانی بالایی برخوردار است، میداند که چگونه هیجاناتش را کنترل کند و هوش منطقی خود را در راه صحیح به کار گیرد. اما کسی که از هوش هیجانی پایینی برخوردار باشد، ولو آنکه هوش منطقی خوبی داشته باشد، گرفتاریهای زیادی در زندگی خواهد داشت.
منبع هوش هیجانی مفهوم نسبتاً جدیدی در روانشناسی است که میتوان آن را در مقابل - یا به تعبیر بهتر، در کنار - هوش ذهنی تعریف نمود. بسیاری از موفقیتها و عدم موفقیتهای ما در زندگی بیش از آنکه مرهون هوش ذهنی ما باشند، متأثر از سطح هوش هیجانی ما هستند. هوش هیجانی به توانایی درک، ابراز، و کنترل هیجانها و انگیزه های خود و دیگران اشاره دارد.
هوش هیجانی به معنی توانایی هایی از این قبیل است که فرد بتواند انگیزه خود را حفظ نماید و در مقابل ناملایمات پایداری کند، تکانش های خود را کنترل نماید و کامیابی خود را به تعویق بیندازد، حالات روحی خود را کنترل کند و نگذارد پریشانی خاطر قدرت تفکر او را خدشه دار نماید، وغیره شواهد فزایندهای وجود دارد که نشان میدهد مواضع اخلاقی اساسی در زندگی انسان از قابلیتهای هیجانی پایه نشأت میگیرد.
یکی از پدیده های همبسته با هوش هیجانی اضطراب است، اضطراب به منزله بخشی از زندگی هر انسان، در همه جوامع، به عنوان یک پاسخ مناسب و سازگار تلقی می گردد. فقدان اضطراب یا اضطراب بیمارگونه ممکن است ما را با مشکلات و خطرات زیادی مواجه سازد. اضطراب در حد متعادل و سازنده ما را وا می دارد که برای انجام امور خود، به موقع و مناسب تلاش کرده، بدین ترتیب زندگی خود را بادوام تر و بارورتر سازیم.
پدیده اضطراب امر جدیدی نیست و انسان ها در همه اعصار و با هر فرهنگی آن را تجربه کرده اند. مطالعات نشان داده است که، اضطراب نقش مهمی در زندگی و سلامت انسان ها ایفا می کند اضطراب رابطه مهمی با یادگیری دارد. اضطراب و فشارهای عصبی ریشه بسیاری از مشکلات جسمی و ناکامی هایی است که نمی توان آنرا از بین برد و همیشه وجود دارد به هر روی اضطراب در توانایی تمرکز و حافطه دانش آموزان تأثیر می گذارد، یادآوری مطالب آموخته شده را دشوار و یا غیر ممکن می سازد و اجازه نمی دهد که دانش آموزان توانایی های آموزشی و هوشی واقعی خود را بروز دهند.
فرد در مقابله با اضطراب، علاوه بر پاسخ های رفتاری، پاسخهای شناختی می دهد. این قبیل پاسخها ممکن است بصورت تقلیل توجه و تمرکز، افزایش فراموشی و حواس پرتی، افزایش میزان خطا، تقلیل ظرفیت خلاقیت، غیرقابل پیش بینی شدن سرعت پاسخها، کاهش قدرت سازماندهی و نقصان حافظه کوتاه مدت و بلند مدت آشکار شود یکی دیگر از عوامل وابسته به هوش هیجانی عملکرد تحصیلی دانش آموزان است با این حال زمانی که اضطراب بر عملکرد تحصیلی تأثیر می گذارد، مشکلات بسیاری را برای دانش آموزان ایجاد می کند و می تواند دارای اثرات منفی بر تواناییهای تحصیلی کسانی باشد که از آن رنج میبرند.
مطالعات نشان داده است که اضطراب رابطه مهمی با یادگیری دارد. اضطراب و فشارهای عصبی، ریشه بسیاری از مشکلات جسمی و ناکامی ها می باشد که نمی توان آن را از بین برد. اضطراب امتحان، عامل اصلی کمک به تنوع نتایج منفی از جمله ناراحتی روانی، عدم موفقیت در اتمام تحصیلات و ناامنی است با توجه به نقش و اهمیت هوش هیجانی در زندگی خصوصی و بین فردی مطالعات عدیده بیانگر آن است که زندگی بشر امروز با اضطرابهای متعدد و پیچیدهای عجین شده است و توانایی مقابله با این اضطراب ها زمینه حفظ و تأمین سلامت جسمی، روانی و هیجانی شخص را تأمین می کند و ناتوانی در تنظیم هیجانها زمینه بروز بیماریهای متعدد جسمی و روانی را فراهم میسازد.
به این ترتیب، روشهای ارتقاء هوش هیجانی را نوعی عامل مهم در شکل گیری سلامت جسمی و روانی اشخاص می توان محسوب کرد. در نظام آموزشی ما نیز این مشکل وجود دارد که صرفا بر توانایی تحصیلی تأکید میشود و هوش هیجانی یعنی مجموعهای از صفاتی که بیاندازه در سرنوشت افراد اهمیت دارند، نادیده انگاشته می شود چرا که توانمندیها و شایستگی های اجتماعی و هیجانی از عوامل تعیین کننده و تاثیرگذار بر موفقیت تحصیلی محسوب میشوند. پژوهشگر در این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این سؤال پژوهشی است که آیا بین هوش هیجانی و اضطراب با عملکرد تحصیلی دانش آموزان دختر مقطع متوسطه اول رابطه وجود دارد؟
روش تحقیق
تحقیق حاضر از نظر هدف در حیطه تحقیقات کاربردی است. همچنین بر اساس ماهیت و روش، این پژوهش توصیفی و از نوع همبستگی است. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی، با توجه به موضوع تحقیق از نوع روش همبستگی میباشد که به بررسی ارتباط بین هوش هیجانی و اضطراب با عملکرد تحصیلی پرداخته شده است و جمع آوری اطلاعات با روش پیمایشی و طرح پرسشنامه صورت گرفته است. جامعه آماری این تحقیق را کلیه دانشآموزان دختر مقطع متوسطه اول شهر ایلام در سال تحصیلی 94-95 که تعداد آنها 4024 نفر میباشد، تشکیل میدهند.
اطلاعات بخش پیشینه نظری این تحقیق با روش کتابخانهای و بخش یافتههای میدانی با ابزار پرسشنامه محقق ساخته بر اساس تعریف نظری و تعریف عملیاتی مفاهیم و متغیرها جمعآوری شده است. برای ساخت ابزار جمعآوری اطلاعات از میدان ابتدا متغیرها و مفاهیم اصلی تحقیق بر اساس تعاریف نظری و پس از آن تبدیل کردن به تعاریف عملیاتی قابل سنجش و اندازهگیری شدهاند.
پرسشنامه: اضطراب آشکار و پنهان اشپیل برگر5 STAI
مفاهیم اضطراب آشکار و پنهان، در ابتدا به وسیله کتل و سپس به صورت کاملتری توسط اشپیل برگر مطرح شد. پرسشنامه اضطراب آشکار و پنهان اشپیل برگرکه به پرسشنامه STAI معروف است، به طور عمیقی در پژوهشها و فعالیتهای بالینی مورد استفاده قرار گرفته است. این پرسشنامه شامل مقیاسهای جداگانه خود سنجی، برای اندازهگیری اضطراب آشکار و پنهان می باشد. پرسشنامه اضطراب آشکار و پنهان STAI شامل مقیاسهای جداگانه خود سنجی، برای اندازهگیری اضطراب آشکار و پنهان میباشد.
مقیاس اضطراب آشکار - فرمy-1از - STAI شامل بیست جمله است که احساسات فرد را در این لحظه و در زمان پاسخگویی ارزشیابی میکند. مقیاس اضطراب پنهان فرمy-2 ازSTAI هم شامل بیست جمله است که احساسات عمومی و معمولی افراد را میسنجد. نمونه مقیاسها در انتهای مبحث آورده شده است. به هر کدام از عبارات آزمون STAI ، بر اساس پاسخ ارائه شده، وزنی بین1 تا 4 تخصیص مییابد. نمره 4، نشان دهنده حضور بالایی از اضطراب است، که ده عبارت مقیاس اضطراب آشکار و یازده عبارت مقیاس اضطراب پنهان، بر این اساس نمرهگذاری میشوند.
برای نمرهگذاری سایر عبارات، رتبه بالا برای هر عبارت، نشان دهنده عدم اضطراب است که ده عبارت اضطراب آشکار و نه عبارت مقیاس اضطراب پنهان را شامل میشود.وزنهای نمرهگذاری، برای عباراتی که حضور اضطراب را نشان میدهند، همانند مواردی است که بر روی فرم آزمون سیاه شده است . وزنهای نمرهگذاری، برای عباراتی که عدم اضطراب را نشان میدهند، به صورت معکوس است. به عبارت دیگر متناسب با عبارات، نمرات پاسخها به جای1 - 2 - 3 - 4 به حالت 4 - 3 - 2 - 1 وزن داده میشوند.
پرسشنامه هوش هیجانی
این پرسشنامه توسط شات و دیگران در سال 1998 براساس مدل نظری هوش هیجانی سالووی و مایر و برای سنجش هوش هیجانی نوجوانان ساخته شده است. شات و دیگران با استفاده از تحلیل عامل و تحلیل مولفه های اصلی پاسخ 316 آزمودنی به 62 ماده و مقیاسی که بر مبنای این مدل ساخته بودند چهار عامل به دست آوردند. عامل اول - پرسشنامه حاضر - شامل 32 ماده و دارای ارزش ویژه 10/79 بود و عامل دوم تا چهارم به ترتیب ارزش 3/58، 2/90، 2/53 را نشان دادند.
33 ماده ای که در عامل اول قرار گرفتند، نشان دهنده مدل مفهومی سالووی و مایر از هوش هیجانی بودند. در مجموع این 33 ماده، سه طبقه مشاهده شد: ارزیابی و ابراز هیجان دارای 13 ماده مانند فکر می کنم درک پیام های غیرگفتاری دیگران مشکل است - . تنظیم هیجان دارای 10 ماده - مثل من به دنبال فعالیت هایی هستم که مرا خوشحال می کنند - . بهره برداری از هیجان دارای 10 ماده - مانند زمانی که تغییری در حالت هیجانی خود احساس می کنم، دوست دارم به ایده های نو دست پیدا کنم.
