بخشی از مقاله
چکیده:
این پژوهش با هدف تعیین رابطه پایگاههای هویت و مهارتهای حل مساله با انگیزش پیشرفت در بین دانشآموزان دختر و پسر دوره متوسطه شهرستان کهگیلویه - دهدشت - انجام گردید.نمونه آماری پژوهش شامل 251 دانش آموز دختر و پسر متوسطه بود که با استفاده از روش نمونهگیری خوشهای چند مرحلهای انتخاب شدند.در این پژوهش از پرسشنامههای گسترش یافته سنجش عینی منزلت هویت من، شیوههای حلمسأله هپنر و انگیزشپیشرفت هرمنس استفاده گردید. برای تحلیل دادهها از آزمون معنیداری ضریب همبستگی و ضریب رگرسیون چند گانه استفاده شد.
نتایج نشان داد که پایگاه هویت پیشرفته با انگیزش پیشرفت رابطه مستقیم معنیدار و پایگاههای هویت زودرس و سردرگم با انگیزش پیشرفت رابطه معکوس معنیدار دارند، پایگاه هویت تعویقی با انگیزش پیشرفت رابطه معنیدار ندارد،از بین مهارتهای حلمسأله، درماندگی با انگیزش پیشرفت رابطه معکوس معنیدار و خلاقیت، اعتماد در حلمسأله و رویآورد با انگیزش پیشرفت رابطه مستقیم معنیدار دارند، بین پایگاههایهویت پیشرفته و سردرگم و انگیزش پیشرفت رابطه خطی معنیدار وجود دارد و پایگاههایهویت پیشرفته و سردرگم به طور معنیدار قادر به پیشبینی انگیزشپیشرفت می باشند، بین مهارتهای حلمسأله خلاقیت و رویآورد و انگیزشپیشرفت رابطه خطی معنیدار وجود دارد و مهارتهای حل مسأله خلاقیت و رویآورد به طور معنیدار قادر به پیشبینی انگیزش پیشرفت میباشند.
مقدمه
مفاهیم انگیزش پیشرفت تحصیلی و شیوه های حل مسأله،به ویژه در دانش آموزان نوجوان از مفاهیم مهم مورد بررسی توسط روان شناسان،چامعه شناسان، و مربیان تربیتی است و متغیرهای زیادی در ارتباط با آن شناخته شده اند،ولی بیشتر بررسی ها پیرامون مسائل شخصیتی و خانوادگی موثر در این فرایندها انجام شده و به نقش پایگاه هویت که از اهمیت زیادی در نوجوانی برخوردار است،کمتر پرداخته شده است.
منظور از انگیزش پیشرفت یا انگیزش موفقیت،میل یا اشیاق برای کسب موفقیت و شرکت در فعالیتهایی است که موفقیت درآنها به کوشش و توانایی شخصی وابسته است.افراد دارای سطح انگیزش پیشرفت بالا،برای حل مشکلات و رسیدن به موفقیت بسیار کوشا هستند.این افراد حتی پس از آنکه شکست می خورند،دست از تلاش بر نمی دارند و تا رسیدن به موفقیت به کوشش ادامه می دهند. - اسلاوین،2006،به نقل از سیف . - 1379
انگیزش پیشرفت تحصیلی در مدرسه،به رفتارهایی اطلاق می گردد که منجر به یادگیری و پیشرفت می شود.انگیزش پیشرفت با عوامل بسیاری در ارتباط است که می توان دو مقوله ویژگی های آموزشگاهی و اجتماعی را از مهمترین آنها دانست. نیاز به پیشرفت،یکی از نخستین انگیزه هایی است که به تفصیل مورد مطالعه قرار گرفته است. افرادی که نیاز به پیشرفت در آنها نیرومند است،می خواهند کامل شوند و عملکرد خود را بهبود بخشند.
آنان وظیفه شناسند و ترجیح می دهند،کارهایی را انجام دهند که چالش برانگیز باشد. - اسمیت1،1969،به نقل از بهرامی و رضوان، . - 1385انگیزش پیشرفت را در بسیاری از حوزه های فعالیت مثل شغل،مدرسه،هنرهای خانگی یا مسابقات ورزشی و قهرمانی می توان مشاهده کرد. از آن جایی که شرط مهم برای رشد و شکوفایی هر جامعه ای وجود افراد آگاه،کارآمد و خلاق است،لذا پرورش و تقویت انگیزه پیشرفت،سبب ایجاد انرژی و جهت دهی مناسب رفتار،علایق و نیازهای افراد در راستای اهداف ارزشمند و معین می شود. - صمدی،0 - 2008
یوسوف - - 2012 در پژوهشی که تحت عنوان تاثیر خودکارآمدی،انگیزش پیشرفت و راهبردهای یادگیری خود تنظیم در پیشرفت تحصیلی دانشجویان دوره کارشناسی انجام داد،به این نتیجه رسید که خودکارآمدی ،انگیزش پیشرفت و راهبردهای یادگیری خود تنظیم در پیشرفت تحصیلی تاثیر دارند و باورهای خودکارآمدی به طور قابل توجهی موفقیت یادگیری را افزایش داده اند. اریکسون - 1997 - 2هویت را احساس همانندی،تداوم،یکتایی و استقلال فردی می داند که از باور وی در زمینه هدف ها،ارزش ها و تصویر بدنی اش سرچشمه می گیرد.در میان نظریات گوناگون هویت،نظریه اریکسون و مارسیا از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند.اریکسون نخستین روانشناسی است که ایجاد هویت را به عنوان مهمترین پیشرفت شخصیت در دوره نوجوانی مطرح کرده و آن را گامی اساسی در راستای رسیدن به بزرگسالی شادمانه و مولد شناخته است.
الگوی پایگاه هویت مارسیا بیشتر بر پایه نظریه اریکسون در رابطه با شکل گیری هویت در نوجوانان است.او چهار سطح جداگانه در رشد هویت من پیشنهاد کرده است که عبارتند از:-1موفق یا پیشرفته، -2تعویق-3زودرس و -4سردرگم." هویت موفق یا پیشرفته " از نظر رشدی پیشرفته ترین پایگاه هویت است که در آن فرد دوره ای از جستجوی هویت را پشت سر گذاشته و تعهدهای تعریف شده ای را در خود ایجاد کرده است.پایگاه "تعویق"،پیش درآمدی به دستیابی هویت است که در آن فرد در حال گذراندن دوره ای از جستجو یا بحران است،ولی هنوز به تعهد مشخصی دست نیافته است.در پایگاه "زودرس" افراد بدون گذراندن بحران هویت،تعهدهای نیرومندی را بر پایه همانند سازی به ویژه با والدین پدید می آورند.
"سردرگمی" هویت از نظر رشدی دارای کمترین پیشرفت است که در آن فرد نه دارای تعهد روشنی است و نه در حال تجربه بحران هویت می باشد.بر پایه الگوی پایگاه هویت،با تحول فرد از کودکی به بزرگسالی از میزان پایگاههای هویت سردرگم و زودرس کاسته می شود و فرد به سوی پایگاه موفق یا پیشرفته پیش می رود - کرسینی3،1999،به نقل ازشاره وآقامحمدیان،. - 1386 »من کیستم؟ « این سؤالی است که ذهن هر نوجوانی را به خود مشغول می کند و به دنبال همین سؤال است که در جست و جوی خویشتن و کسب هویت تلاش می کند.
البته این سؤال به یکباره در نوجوانی ظاهر نمی شود، بلکه ریشه های آن از دوران کودکی وجود داشته است. در جریان رشد، کودکان به تدریج وجود خود را از دیگران و به ویژه مادر متمایز می کنند و خود را کمابیش مستقل و جدا از دیگران می بینند. این روند از سال های کودکی آغاز می شود.هویت یابی، در دوران نوجوانی و به موازات رشد فیزیکی، شناختی، اجتماعی و عاطفی، اهمیتی خاص می یابد. - احدی و جمهری، . - 1380
به طور کلی حل مسأله به فرایند شناختی-رفتاری و ابتکاری فرد اطلاق می شود که به وسیله آن فرد می خواهد راهبردهای موثر و سازش یافته مقابله ای برای مشکلات روزمره را تعیین،کشف یا ابداع کند.به عبارت دیگر حل مسأله یک راهبرد مقابله ای مهمی است که توانایی و پیشرفت شخصی و اجتماعی را افزایش و تنیدگی و نشانه شناسی روانی را کاهش می دهد.حل مسأله مستلزم راهبردهای ویژه و هدفمندی است که فرد به وسیله آن مشکلات را تعریف می کند،تصمیم به اتخاذ راه حل می گیرد،راهبردهای حل مسأله را انجام داده و بر آن نظارت می کند - دزوریلا،شیدی،1992، به نقل از باباپورخیرالدین و همکاران،. - 1382مسائل و مشکلات بسیاری در زندگی وجود دارد که نیازمند تلاش برای کنار آمدن با آنها و حل آنها هستیم.وجود مشکل در زندگی طبیعی است.
در واقع خوشبختی انسان در آن نیست که با هیچ مشکل و مسأله ای روبرو نشود،بلکه در آن است که به هنگام رویارویی با آنها،توانایی حل آنها را داشته باشد.بعضی از افراد در مقابل کوچکترین مسأله و مشکل دچار ناراحتی و پریشانی می گردند و قادر به برطرف کردن آن نیستند.اینگونه افراد مستعد انواع آسیب های روانی و اجتماعی هستند.افراد دیگری نیز هستند که با بحران های بسیار سختی روبرو می شوند و توانایی آن را دارند که با موفقیت آنها را پشت سر بگذارند.یکی از دلایلی که اینگونه افراد را توانمند می سازد و امکان موفقیت را در بحرانها فراهم می سازد، این است که از روش های صحیحی جهت حل مسائل استفاده می کنند.در حالیکه افرادی که به هنگام رویارویی با مشکلات دچار پریشانی می شوند،فاقد این توانمندی می باشند.
اینگونه افراد در صورت وجود مشکل خود را ضعیف یا بی کفایت می دانند،خود را سرزنش و ملامت می کنند،بدون تفکر و تحمل و عجولانه عمل می کنند و یا از مشکل فرار می کنند و قدرت تفکر در مورد راه حل های مناسب تر و سازگارانه تر را ندارند.از آنجاییکه همه افراد در زندگی خود با مسأله و مشکلاتی روبرو می شوند،ضروری است که نحوه حل صحیح مشکلات را بیاموزند تا بتوانند به طرز موثری با این مسائل و مشکلات برخورد نموده و از بروز مشکلات و مسائل پیچیده تر بعدی پیشگیری نمایند - ضربی،. - 1390
نتایج پاره ای از تحقیقات - بورنشتاین4، - 2003 نشان داده اند که یکی از شاخص های مهم سلامت روانی،توانایی حل مساله و تصمیم گیری است.همچنین خودکار آمدی و تشخیص به موقع موقعیت های مساله مدار از جمله معیارهایی هستند که به واسطه آنها می توان سطح تندرستی افراد را برآورد کرد.دیدگاه هپنر - 1995 - 5تلفیقی از نظریه های شناختی -رفتاری است.وی برای حل مسأله شش نوع سبک در نظر می گیرد که عبارتند از:
-1درماندگی:که استیصال فرد را در موقعیت مسأله دار نشان می دهد.
-2مهارگری:که نشانگر برخورد با مسائل بر حسب مهارگری درونی و بیرونی است.
-3خلاقیت:بیانگر درنظر گرفتن راه حل های متنوع در هنگام مواجهه با مومقعیت مسأله دار است.
-4اعتماد در حل مسأله:که سطح پذیرش توانایی خویش برای حل مشکلات را نشان می دهد.
-5اجتنابی:نشانگر پرهیز ازموقعیت های مسأله دار است.
-6سبک روی آورد یا گرایش:که مبین »بازخورد« مثبت به مشکلات و گرایش به مقابله با آنهاست. - ضربی،. - 1390
بررسی حاضر با هدف مقایسه نوع پایگاه هویت در دانش آموزان و بررسی ارتباط پایگاه هویت و شیوه های حل مسأله دانش آموزان با انگیزش پیشرفت انجام می شود،تا نقش احتمالی پایگاه هویت و شیوه های حل مسأله در انگیزش پیشرفت شناخته شود.اهمیت این پژوهش افزون بر جنبه اجتماعی آن،از نظر تحصیلی و آموزشی نیز مورد توجه است.علاوه بر این در این پژوهش سهم متغیر های پیش بین - پایگاه هویت و شیوه های حل مسأله - در تبیین و پیش بینی متغیر ملاک - انگیزش پیشرفت - تعیین می گردد.
*جامعه آماری،نمونه و روش آماری
از آنجا که هدف اصلی این پژوهش،تعیین رابطه پایگاه هویت و شیوه های حل مسأله با انگیزش پیشرفت دانش آموزان است،لذا پژوهش از نوع همبستگی است.جامعه آماری شامل ،کلیه دانش آموزان دختر و پسر دوره متوسطه شهرستان دهدشت به تعداد 6398 نفر بود،که در سال تحصیلی 1391-1392 مشغول به تحصیل بودند.از این جامعه تعداد 251 نفر با روش نمونه برداری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند.
*ابزار و مقیاس های پژوهش
الف - پرسشنامه گسترش یافته سنجش عینی منزلت هویت من،تجدید نظر دوم:آزمون گسترش یافته عینی پایگاه هویت توسط آدامز ایجاد و توسعه یافته است. .این آزمون دارای 64 سئوال است که 4 مقیاس هویت معوق،تعویقی،زودرس و سردرگم را می سنجد. پاسخنامه این آزمون بصورت مقیاس لیکرت شش گزینه ای است.اعتبار آزمون با روش همسانی درونی محاسبه شده است و نتایج آن رضایت بخش بوده است. اعتبار مقیاس های آزمون بین0/40تا0/73و ضریب اعتبار کل آزمون 0/78بوده است.
روایی آزمون به روشهای همگرا-واگرا و روایی همزمان بررسی شده و در نتایج بدست آمده،همگرایی زیر مقیاس ها تا0/93و واگرایی بین زیر مقیاس ها تا0/76بوده است.همچنین بین نتایج تشخیص پایگاه های هویت از طریق مصاحبه پایگاه هویت مارسیا و از طریق آزمون عینی برای هر چهار خرده مقیاس دستیابی،تعلیق،ممانعت و پراکندگی،همبستگی متوسط0/54تا قوی0/78به دست آمده است - آدامز،1999،به نقل از آقامحمدیان و شیخ روحانی،. - 1388در پژوهش حاضر پایایی حاصل از روش آلفای کرونباخ برابر 0/78 بدست آمد.
