بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر تحلیل محتوای کتاب علوم تجربی پایه پنجم ابتدایی بر اساس الگوی مریل است. کتاب درسی علوم تجربی یکی از اصلی ترین دروس دوره ی ابتدایی و راهنمایی تحصیلی میباشد. جامعه آماری این پژوهش شامل محتوای کتاب درسی علوم تجربی پایه پنجم ابتدایی در سال تحصیلی 1394 - 95 میباشد. جمعیت نمونه برابر با حجم جامعه آماری انتخاب گردیده است.
پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش تحقیق آن، توصیفی و از نوع تحلیل محتوا میباشد. کتاب علوم تجربی پایه پنجم ابتدایی مشتمل بر دوازده درس میباشد که هر درس به طور مجزا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و در نهایت اطلاعات به دست آمده از هر درس جمع بندی شده و کل کتاب تجزیه و تحلیل گردید. تجزیهو تحلیل کتاب مذکور براساس چک لیستی که با مقیای درجه بندی »خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی کم« تهیه گردیده، انجام گرفت به این شکل که همه موارد موجود - متن، تصاویر، تکالیف و فعالیت ها - در محتوای کتاب براساس الگوی طراحی مریل مشخص گردیده و با توجه به فراوانی شان در یکی از مقیاسهای درجه بندی قرار گرفتند. مقیاسهای درجه بندی به صورت زیر معین گردیده است:
%0 تا %20 درجه ی خیلی کم، %21 تا %40 درجهی کم، %41 تا %60 درجهی متوسط، %61 تا % 80 درجهی زیاد و %81 تا %100 درجهی خیلی زیاد. برای تحلیل محتوای کتاب متون، تصاویر، تکالیف و فعالیتها بر اساس انواع محتوا - حقایق، مفاهیم، روش کار و اصول و قوانین - و سطوح عملکرد الگوی مریل - یادآوری، کاربرد، کشف و ابداع - مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان میدهد که محتوای کتاب بیشتر به ایجاد و توسعه مفاهیم می پردازد و محتوای کتاب بیشتر با هدف ایجاد سطح عملکرد کشف و ابداع طراحی شده است.
مقدمه
کتاب درسی یکی از مهم ترین دروندادهای آموزشی است - پینگل 1، . - 2010 با وجود تنوع و گوناگونی منابع و فنآوری های آموزشی، کتابهای درسی هنوز یکی از عناصر مهمی هستند که در فرایند یادگیری، معلم و دانش آموز از آن بهره میبرند حتی بعضی از نویسندگان پا را فراتر گذاشته و ادعا کردهاند که تنها دلیل فوقالعاده برای توضیح دادن یک علم در یک زمان معین، مقدمهای از کتابی است، که در هر رشته عرضه شده است
در چند دههی اخیر، هیچ یک از موضوعات درسی در سطح جهانی، به اندازه دروس علوم تجربی دچار تغییر و تحول نشده است. گرچه محتوای درسی علوم تجربی به خودیخود به دلیل پیشرفت فزاینده علم و دانش بشری، روزبهروز جدیدتر و حجیمتر می شوند، ولی این تغیرر تنها از جنبه محتوایی، آموزش علوم را در بر نمی گیرد. ویژگیهای عصر کنونی ایجاب میکند تا برنامه های آموزشی علوم تجربی به گونهای ساماندهی گردند تا با بهرهگیری از آنها، همه تواناییهای شناختی و شخصیتی دانشآموزان رشد کرده، فراگیران با برخورداری از مزایای علوم و فناوری، توانمندیهای لازم برای رویارویی با تحولات جدید را کسب نمایند و فعالیتهای دانشآموزان را متناسب با ه دفهای درس در مسیر صحیح پیش ببرند
در مورد تحلیل کتاب علوم تجربی دوره ابتدایی بر اساس مریل تحقیقاتی انجام گرفته ولی با توجه به اینکه علوم تجربی یکی از دروس پایه در ابتدایی است و باتوجه به پیشرفتهایی که همه روزه در مورد این درس انجام میگیرد، نیاز به تحول و تغییر در کتابها احساس میشود.
در تحلیل محتوای کتابهای علوم تجربی سوم و چهارم، توسط امام جمعه نشان داده شده است که مسایلی مانند غلبه نظری درس و ارائه موضوعات نظری متنوع و گوناگون باعث شده است که جنبه عملی درس نادیده گرفته شود و در هر دو کتاب تنها یک درس از هر کتاب به ارائه دانش عملی بپردازد و در کتاب سوم تنها در سه درس و در کتاب چهارم نیز تنها در یک درس به عملکرد کشف و ابداع توجه شده است
در یک تحقیق کتاب پنجم در سازماندهی کتاب چهارم نیز در برخی موارد دشواری مفاهیم درسی و عدم انطباق آنها با توانایی ذهنی دانشآموزان سبب عدم درک صحیح مفاهیم شده و به ایجاد تعادل و توزان مناسب میان عناصر محتوا - مهارتها، نگزرشها، دانشها - توجه چندانی نشده است
درپژوهشی طراحی محتوای کتاب علوم تجربی چهارم ابتدایی محتوای کتاب بیشتر به ایجاد و توسعه دانش میپردازد، محتوای کتاب بیشتر با هدف ایجاد سطح عملکرد طراحی شده است، نحوه ارائه اولیه ی محتوای کتاب در قسمت تمرین با الگوی مریل مطابقت دارد ولی در قسمت ارائه مطابقت کمتری دارد و درحد مورد قبول نیست
در تحقیقی نقاط قوت کتاب علوم تجربی پنجم این است که اصل تفکیک و تنوع در این کتاب کاملا رعایت شده است ، این ویژگی کتاب تجربی چهارم عبارت است از این که در بیشتر دروسی که موضوع آن ها روشکار است، عملکرد مورد انتظار کاربرد است. در نحوه ارائه و ارزشیابی اصل تفکیک، تنوع و سطح دشواری رعایت شده است. نقاط ضعف علوم تجربی چهارم این است که کمتر به دانش عملی پرداخته، در نوع موضوع، با توجه به تأکید علوم بر روشکار و قوانین، کمتر به این موضوع دقت شده و در نوع عملکرد کمتر به کشف و ابداع پرداخته شده است.
در شیوهی ارائه و ارزشیابی اصل همتاسازی رعایت نشده است. نقاط ضعف کتاب علوم تجربی پنجم این است که کمتر به دانش عملی پرداخته، در نوع موضوع که به روشکار پرداخته شده، با نوع عملکرد که کاربرد است سنخیت ندارد . با توجه به تأکید علوم بر روشکار و قوانین، کمتر به این موضوعات، به ویژه قوانین پرداخته و در نوع عملکرد کمتر به کشف و ابداع پرداخته شده است. در نحوهی ارائه و ارزشیابی اصل همتاسازی رعایت نشده است. در اصل سطح دشواری، کمتر به این اصل پرداخته شده است بعلت اینکه از سال 1391 به بعد کتابهای علوم تجربی موضوع محور نیستند، محتوا با عملکرد همخوانی ندارد.
بدین ترتیب که فراوانی عملکرد از فراوانی محتوا بیشتر است.در پژوهش حاضر به دو سؤال زیر پاسخ داده میشود.
-1 محتوای کتاب علوم تجربی پایه پنجم ابتدایی بیشتر به ایجاد توسعه چه نوع دانش و محتوایی در فراگیران توجه دارد؟
-2 محتوای کتاب بیشتر با هدف ایجاد کدامیک از سطوح عملکرد طراحی شده است؟
تجزیه و تحلیل درس اول: محتوای درس اول کتاب علوم تجربی پنجم با توجه به الگوی طراحی مریل مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفت و در نهایت 3 مورد مشخص گردیدکه از نظر نوع محتوا؛ 2 مورد = %66/67 - زیاد - از نوع اصول و قوانین و 1 مورد =%34/33 - کم - از نوع روشکار هستند و هیچ موردی از نوع حقایق ومفاهیم نمیباشند. در سطوح عملکرد؛ از بین 3 مورد؛ 1 مورد =%33/34 - کم - ازنوع کاربرد و 2مورد = %66/67 - زیاد - در سطح کشف و ابداع میباشد و هیچ عملکردی در سطح یادآوری وجود ندارد.
جدول شماره:1 انواع محتوا - عملکرد
بنابراین نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل محتوای درس اول کتاب علوم تجربی پایه پنجم ابتدایی از نظر انواع محتوا و سطوح عملکرد این چنین شد: حقایق و مفاهیم در سطح خیلی کم، روش کار در سطح کم و اصول و قوانین در سطح زیاد هستند. در سطوح عملکرد، عملکرد یادآوری در سطح خیلی کم، عملکرد کاربرد در سطح کم و عملکرد کشف و ابداع در سطح زیاد هستند.
تجزیه و تحلیل درس دوم: در درس دوم 9 مورد مشخص گردید که از نظر نوع محتوا؛ 4 مورد =%44/45 - متوسط - مفاهیم، 4 مورد =%44/45 - متوسط - از نوع روشکار و 1 مورد =%11/10 - خیلی کم - از نوع اصول و قوانین میباشد و هیچ موردی از نوع حقایق وجود ندارد. در سطوح عملکرد؛ 13 مورد مشخص شد که 1 مورد = %7/70 - خیلی کم - از نوع یادآوری، 5 مورد = %38/46 - کم - از نوع کاربرد و 7 مورد =%53/84 - متوسط - از نوع کشف و ابداع میباشند.
جدول شماره : 2 انواع محتوا - عملکرد
بنابراین نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل محتوای درس اول کتاب علوم تجربی پنجم ابتدایی از نظر انواع محتوا و سطوح عملکرد این چنین شد: حقایق و اصول در سطح خیلی کم، مفاهیم و روش کار در سطح متوسط هستند. در سطوح عملکرد؛ عملکرد یادآوری در سطح خیلی کم، عملکرد کاربرد در سطح کم و عملکرد کشف و ابداع در سطح متوسط هستند.
تجزیه و تحلیل درس سوم: از مجموع مواردی که تجزیه و تحلیل گردید 10 مورد هستند که از نظر محتوا؛ 4 مورد =%40 - کم - از نوع مفاهیم و 4 مورد =%40 - کم - از نوع روشکار و2مورد =%20 - خیلی کم - از نوع اصول و قوانین هستند
