بخشی از مقاله
چکیده
ظلمستیزی در اندیشه و فرهنگ شیعه با توجه به شرایط زمانه و عدم بهرهگیری از قدرت حکومتی - به جز حضرت محمد - ص - و امام علی - ع - - به عنوان مهمترین شاخصهای است که به ویژه با بهرهگیری از فرهنگ عاشورا و عدم پذیرش ظلم حکومت یزید و مقاومت در برابر آن شناسایی شده است. در این مقاله ابتدا به چارچوب نظری آن یعنی چیستی راهبرد هوشمند اشاره خواهد شد؛ سپس با تقسیمبندی راهبردهای ظلمستیزی امام به دو قسم سخت و نرم، در پایان آنها را در چارچوب هوشمند تحلیل خواهیم کرد. شیوه گردآوری دادهها به صورت کتابخانهای- اینترنتی است و به صورت توصیفی-تحلیلی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. سؤال اصلی این مقاله بر این مبناست که راهبرد هوشمند امام در برابر ظلمستیزی چگونه بوده است؟ نتایج نشان میدهد که تمامی دوران زندگی ایشان ظلمستیزی به صورت هوشمند اعمال میشده است.
1مقدمه
ظلم ستیزی در اندیشه و فرهنگ شیعه با توجه به شرایط زمانه و عدم بهره گیری از قدرت حکومتی - به جز حضرت محمد و امام علی - به عنوان مهمترین شاخصه ای است که به ویژه با بهره گیری از فرهنگ عاشورا و عدم پذیرش ظلم حکومت یزید و مقاومت در برابر آن شناسایی شده است. یکی از امامانی که توجه زیادی به این مقوله داشته اند، امام سجاد بوده است که از دوران کودکی خود تا لحظه شهادتشان با ظلم مواجه بوده اند.
ایشان که در جمادی الثانی 38 ه.ق به دنیا آمدند و شاهد ظلم های زیادی که علیه امام علی، امام حسن و امام حسین - علیهم السلام - بوده اند. خود حضرت هم در دوران امامت خویش، حداقل با شش خلیفه ظالم یزید - 64-61 - ، عبداالله بن زبیر - 73-61 - ، معاویه بن یزید - 64 - ، مروان بن حکم - 65 - ، عبدالملک مروان - 86-65 - ، ولید بن عبدالملک - 96-86 - روبرو شده بودند و نتیجتا راهبردهایی در برابر ظلم آن ها داشته اند که در مقاله بدان اشارت خواهد شد.
در مجموع امام به مدت 34 سال امامت کرد و در سال 94 یا 95 ه.ق به دست ولید بن عبدالملک مروان به شهادت رسیدند. در این مقاله ابتدا به چارچوب نظری آن یعنی چیستی راهبرد هوشمند اشاره خواهد شد؛ سپس با تقسیم بندی راهبردهای ظلم ستیزی امام به دو قسم سخت و نرم، در پایان آنها را در چارچوب هوشمند تحلیل خواهیم کرد.شیوه گردآوری داده ها به صورت کتابخانه ای- اینترنتی است و به صورت توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در این مقاله به دنبال سوالات زیر هستیم:
-1 راهبرد هوشمند امام در برابر ظلم ستیزی چگونه بوده است؟
-2 مولفه های نرم راهبرد هوشمند امام در برابر ظلم ستیزی چیست؟
-3مولفه های سخت راهبرد هوشمند امام در برابر ظلم ستیزی کدامند؟
همچنین در این پژوهش به دنیال رد یا تایید این فرضیه که امام در برابر ظلم و ستم راهبرد هوشمند به کار گرفته اند.
.2 ظلم ستیزی
در معنی لغوی به معنای مخالف و مبارزه علیه ظلم است. البته خود ظلم دو معنا دارد؛ یکی جامع همه رذایل بوده، و شامل ارتکاب هر یک از زشتیهای شرعی و عقلی است. و دیگری ضرر و اذیت رسانیدن به غیر، از قبیل: کشتن و یا زدن، دشنام و فحش دادن، غیبت کردن، تصرف کردن مال غیر به ناحق و یا غیر اینها از کردار یا گفتاری که باعث اذیت دیگری شود. بنابر این، ظالم به کسی میگویند که خود را به سپاسگزاری از نعمتهای بیشمار الهی و مراعات تکالیف شرعی ملزم نمیداند و در برابر تواناییها و استعدادهایش مسئولیتی احساس نمیکند و از سویی حقوق دیگران را نیز پایمال میکند.
اولین ظلمی که در تاریخ و آیات قرآن اشاره شده است؛ ظلمی است که توسط شیطان با اعمال وسوسه، در حق حضرت آدم و حوا کرد و موجبات اخراج آن ها از بهشت شد. و نتیجتا خود حضرت آدم با عبادت و درخواست عفو از خدواند به عنوان اولین ظلم ستیز ظاهر شده است. براساس آموزههای الهی، انسان ها همان گونه که باید عدالت خواه و ستم ستیز باشند، باید در شرایطی که به ایشان ستم روا میشود دست بر روی دست نگذارند بلکه به مقابله با ستم و ستمگران برخیزند.
به این معنا که ستم ستیزی به عنوان امری واجب بر شخص ستم شده و افراد جامعه است. هیچ کس نمی تواند به سبب این که در معرض ستم است و یا به وی ستم میشود، نسبت به ستم و ستمگران واکنش نشان ندهد و ستم پذیر باشد؛ چرا که ستم پذیری، خود گناهی نابخشودنی است. مظلوم کسی است که به وی ظلم شده است ولی منظلم کسی است که ظلم و ستم را پذیرفته و به آن تن داده و نسبت به آن واکنش منفی نشان نمی دهد و به مبارزه با آن نمی پردازد. از نظر اسلام پذیرش ظلم و ستم روا نیست و شخص به سبب همین پذیرش ظلم نشان میدهد که گرایش به ظلم و ظالم دارد و میبایست به سبب همین پذیرش و رکون، مجازات شود.
- رحمتی، - 1389 پیامبران هم خودشان به عنوان مخالفین ظلمی که از سوی خانواده، جامعه، اقلیت و حکام زمانه شان ابراز می شده؛ در زمینه ظلم ستیزی اقدام می کرده اند. در زمان حکومت حضرت محمد و علی - ع - هم خودشان نقش بارز و موثرتری علیه ظلم ایفا می کرده اند به طوریکه با حاکمیت امام علی ظلم ستیزی مترادف با عدالت بود. اوج ظلم ستیزی در فرهنگ شیعه را می توان در شهادت امام حسین در راه مقابله با ظلم دید؛ به طوریکه بعد از شهادت ایشان تا کنون نهضت ها، قیام ها و انقلاب های شیعی با بهره گیری از فرهنگ ظلم ستیزی امام حسین به مقابله با ظالم و سلطه گر می پردازند. در این بین امام سجاد هم علیه ظلم ستیزی راهبردهایی داشته اند که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد.
.3 راهبرد
راهبرد که برگردان واژه لاتین strategy است از کلمه یونانی استراتگوس - Strategos - به معنای لشکر گرفته شده است. گرچه در ابتدا این واژه کاربرد نظامی داشته با این حال امروزه علاوه بر فرماندهان نظامی و سیاستمداران، دست اندرکاران امور تجاری، اقتصاددانان، کارفرمایان عرصه صنعت نیز دارای راهبرد هستند. البته در اینجا استراتژی به مفهوم هدف نیست بلکه اقدامات و برنامه هایی برای نیل به اهداف از قبل تعیین شده، می باشد. استراتژی چگونگی دستیابی به اهداف را مشخص می کند و به این که اهداف چه چیز هستند یا چه باید باشند یا چگونه باید تعیین شوند کاری ندارد. - صباغیان، - 1386 با اینحال تعاریف بسیاری از راهبرد شده است که شامل موارد زیر است:
.1 حلقه اتصال منابع و فعالیتهای سازمان با محیط اطراف به عبارت دیگر شناسایی فرصتها و تهدیدها در محیط و حوزه مأموریت سازمان و تطبیق منابع و مهارتهای سازمان با آنها .
.2افزایش منابع و مزیتهای سازمانی به منظور ایجاد فرصت در محیط .
3. جهتگیری و محدوده فعالیتهای یک سازمان در دراز مدت از طریق سازماندهی منابع و با مورد نظر قرار دادن محیط متغیر و غیر قابل پیشبینی سازمان به منظور برآورده ساختن توقعات ذی نفعان در یک محیط رقابتی.
4. راه و روشهایی که اهداف بلند مدت از طریق آنها محقق میشود.
.6طرح واحد همهجانبه و تلفیقی که نقاط قوت و ضعف سازمان را با فرصتها و تهدیدهای محیطی مربوط ساخته و دستیابی به اهداف اصلی سازمان را میسر میسازد.
.9تدابیر مربوط به توزیع و مانور نیروها و امکانات برای دستیابی به اهداف.
.10 رهنمودهایی در مورد چگونگی اتخاذ تصمیماتی که بر عملکرد بلندمدت سازمان اثر میگذارند. - زین العابدین، بی تا -
.12 مجموعه ای از اهداف اصلی و سیاستها و برنامه های کلی به منظور رهبری و هدایت تمام مقدورات برای تامین خواسته است .
.13 یک برنامه واحد ، همه جانبه و تلفیقی است که محاسن یا نقاط قوت اصلی سازمان را با عوامل و تغییرات محیط مربوط می سازد و به .14 نحوی طراحی می شود که با اجرای صحیح آن از دستیابی به اهداف اصلی سازمان اطمینان حاصل شود. - عاصف، - 1393 .15 آگاهیهای منظم که نحوه به خدمت گرفتن قدرت - توان - سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی را برای رسیدن به هدفهای مورد نظر، نشان میدهد. - شیرودی، - 15 :1385 راهبرد، بیانگر فن، هنر یا دانش تصمیم گیریهای منظم و حساب شده از طریق اطلاعات در امور سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی است.
با توجه به اهمیت قدرت سخت و نرم، نویسنده راهبرد را به معنای به کارگیری قدرت سخت یا نرم شخص یا ملت، هنگام جنگ و صلح، به منظور تأمین حداکثر پشتیبانی از خواسته های ملی یا شخصی و افزایش احتمال دستیابی به نتایج مطلوب برای کسب حداکثر بازدهی و حداقل خسارت تعریف کرده است. راهبرد هوشمند که برگرفته از قدرت هوشمندی است که برای اولین بار توسط سوزان ناسل مطرح و توسط ریچارد آرمیتاژ گسترش یافت. ژوزف نای که خود مبدع قدرت نرم است؛ قدرت هوشمند را ترکیبی از قدرت سخت و نرم ارزیابی کرده است.
.1-3 راهبرد سخت
راهبردی که مبنا و عملکرد و نتیجه آن معطوف به حفظ یا افزایش قدرت سخت شود؛ راهبرد سخت می نامند. این راهبرد که از دو جزء اجبار و تشویق در حیطه نظامی و اقتصادی تشکیل شده توجه خود را به امنیت فیزیکی - جانی - کرده است. اجبار به تهدید یا استفاده از نیروی نظامی یا اعمال مجازات برای تغییر رفتار مطلوب اشاره دارد.
.2-3 راهبرد نرم
راهبردی که مبنا و عملکرد و نتیجه آن معطوف به حفظ یا افزایش قدرت نرم شود؛ راهبرد نرم می نامند. این راهبرد از دو عنصر تدوین دستورکار و جذابیت تشکیل شده توجه خود را به امنیت هویتی - فرهنگی - کرده است. این راهبرد با استفاده از ابزاری غیرمستقیم برای جذب یک بازیگر به گونهای که بدون استفاده از زور منطبق با خواستههای بازیگر دیگر عمل کند. توانایی تأثیر بر تدوین دستور کار به طور مستقیم در رابطه با جذابیت ارزشهای فردی مورد حمایت یک شخص و اعتبار خطمشیهایش است.
