بخشی از مقاله
B0چکیده:
توسعه و ایجاد فضای سبز لازمه تولید هوای سالم و زیبائی محیط های شهری است. در اغلب شهرهای بزرگ مناطق خشک، کمبود آب عامل اصلی محدود کننده توسعه فضای سبز می باشد. برای کاهش دادن این محدودیت، جمع آوری و ذخیره آب باران، استفاده صحیح از آب با بکار گیری روش صحیح آبیاری و کاشت گونه های مناسب، راهکارهائی در این زمینه می باشند. با عنایت به مشکل آبی که در عرصه مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی از نظر تامین آب برای ایجاد فضای سبز وجود داشت، در قالب طرحی تحقیقاتی و ترویجی با حمایت شهرداری مشهد، آب انباری در پائین دست اراضی احداث گردیده است که روانآب های حاصل از بارندگی ها از خیابان ها و محوطه های بالا دست به این مخزن هدایت و در آن ذخیره می گردد.
متعاقب آن در سال 1387، تعداد حدود 80 گونه درختی و درختچه ای در عرصه موجود کشت و با روش آبیاری بابلر، هر کدام از نهال های مورد کاشتهر ساله در طی فصل رشد از خرداد ماه تا مهرماه با فاصله تقریبی 15 روزه، به میزان 40 تا 50 لیتر در هر نوبتبه عنوان آبیاری تکمیلی، مورد آبیاری قرار می گیرند. در طول این مدت زنده مانی و شادابی گونه ها مورد ارزیابی واقع شده است . نتایج حاصله تا کنون نشان داده است که تعداد.......... گونه کاملا شاداب و از رشد و سرسبزی مناسبی برخورد ار می باشند.
بعضی از گونه ها آلودگی به آفات را نشان دادند و تعداد 9 گونه به دلایل مختلف و بویژ ه عدم تامین نیاز آبی کاملا خشک گردیده اند. با این روش آب مناسبی هم قابل جمع آوری است و آبیاری حداقل هدر رفت آب را در بر دارد. در مجموع در این بررسی اجمالی، برخی از گونه ها ویژه گی ها و سازگاری بهتری را برای استفاده در فضای سبز از خود نشان داده اند و جمع آوری آب باران هم چشمنداز خوبی برای این منظور دارد . لذا استفاده از این روش کاربرد عملی در مناطق مختلف و از جمله در مناطق شهری برای تامین آب مورد نیاز فضای سبز دارد.توصیه می شود این طرح به عنوان یک الگوی استحصال آب باران و نحوه استفاده از آب باران حفظ و مورد بازدید علاقه مندان قرار گیرد.
مقدمه:
در مناطق خشک و نیمه خشک کمبود آب عامل عمده محدود کننده توسعه کشاورزی، صنعتی و گردشگری است. در مناطق شهری برای امکان زیست جمعیت های انبوه و متراکم ساکن، فضای سبز کافیهم نیاز است که کمبود آب یکی از چالش های اساسی توسعه فضای سبز می باشد. آنچه که در این زمینه به عنوان رفع بخشی از مشکل قابل تعمق است، وجود روان آبهای حاصل از اغلب بارندگی ها است که از سطوح سخت مثل خیابانها و پشت بام ها جاری و نهایتا در طی مسیر پس از آلوده شدن از دسترس به صورت رواناب و سیلاب خارج می شوند.در این مناطق چنانچه روان آبها به گونه ای جمع آوری و از آن به صورت صحیح برای تامین نیاز آبی فضای سبز استفاده گردد، در کنار آن هم از گونه های سازگار و کم آب استفاده شود، امکان توسعه فضای سبز هم به میزان بهره گیری از این روش ها فراهم می گردد. این فرضیه اساس کار این بررسی را تشکیل می دهد.
البته با توجه به محدودیت منابع آبی در کشور تعیین نیاز آبی گیاهان یکی از اولویت های پژوهشی بوده و به روش های مختلفی آب مورد نیاز و یا سازگاری بسیاری از گونه ها در شرایط تنش رطوبتی اندازه گیری شده است. نتیجه این تحقیقات به نحوی در دسترس است و بطور مثال در نشریه شماره 24 سازمان خواروبار جهانی - دورنبوس و پرئیت - 1977 ارائه شده است. در زمینه گونه های فضای سبز، تحقیقات صورت گرفته بر روی چمن به عنوان یک گونه مرجع زیاد است که تحقیقات انجام شده توسط شریعتی - - 1377، رضوی پور و یزدانی - - 1379 ، صمدی و مجدزاده - 1382 - از این جمله است.
در مورد سایر گونه ها می توان به تحقیقات انجام گرفته توسط شبان و همکاران - 1385 - بر روی درختان غیرمثمر به منظور انتخاب گونههای مقاوم به خشکی بر اساس پتانسیل آب برگ و مرگ و میر گیاهان تحت تنش آبی در مناطق خشک و نیمه خشک اشاره نمود. بررسی سازگاری درختان مثمر و غیر مثمر درآبخوان پلدشت آذربایجان غربی توسط قائمی - 1384 - و ارائه نتایج میزان زنده مانی و شادابی گونه های گیاهی در چند عرصه پخش سیلاب از ایستگاه های آبخوانداری کشور توسط انصاری - - 1382 هم انجام شده استولی. رویهمرفته اطلاعات برای گونه های متعدد فضای سبز و متناسب با شرایط محل کاشت و روش تامین آب و آبیار ی کمتر در دسترس است.
روش تحقیق:
این طرح در شهر مشهد اجرا شده است. در این شهر متوسط بارندگی دراز مدت 255 میلیمتر در سال می باشد. درجه حرارت متوسط سالانه 14 درجه سانتیگراد و مقادیر حداکثر و حداقل مطلق آن بین -28تا 43/8 درجه سانتیگراد متغیر بوده است. میانگین تبخیر و تعرق سالانه برای منطقه مورد مطالعه در حدود 1400 میلیمتر بدست آمده است. بر اساس اقلیم نمای آمبرژه، اقلیم آن خشک سرد است.
مشکل اصلی در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، داشتن زمینی بدون آب قابل دستر س بود و استفاده از آب شرب شهری نیز برای ایجاد و نگهداری فضای سبز منطقی و اقتصادی به نظر نمی رسید. از آنجا که عمدتا در زمستان و بهار باران هایی در مشهد ریزش نموده که منجر به تولید رواناب می شود، از این رو برای رفع این مشکل ایده جمع آوری آب باران مدنظر قرار گرفت. برای این منظور آب انباری به سبک آب انبارهای سنتی به حجم 1200 متر مکعب احداث ورواناب های خیابان ها و پارکینک مرکز آموزش جهاد کشاورز ی خراسان رضوی در جوار مرکز تحقیقات از سطح حدود 19000 متر مربع جمع آوری و در پائین در این آب انبار ذخیره می گردد.
برای ایجا د فضای سبز عرصه ای به وسعت 27000 متر مربع از اراضی مرکز تحقیقات در اختیار بود . در این عرصه تعداد 80 گونه درختی و درختچه ای از گونه های فعلی و قابل استفاده در فضای سبز با فواصل 2 تا 4متر از همدیگر و به تعداد بیش از 3 اصله از هر گونه در سال 1387 غرس گردید. فهرستی از گونه های مورد کشت در جدول - 1 - ارائه گردیده است. نحوهی کاشت گیاهان بر اساس فرم و تیپ رویشی گیاهان انتخاب شده بود و بر این اساس که برای درختان فاصله 4 متر و برای درختچهها 2 متر در نظر گرفته شد. برای کاشت هر گیاه چالهای متناسب با اندازه و نوع گیاه و عمدتا به ابعادتقریبی 70*70 سانتیمتر مربع آماده گردید .
خاک چاله ها تعویض و با مخلوطی از خاک زراعی و کود حیوانی پر شده و گیاه در این چاله ها غرص گردیدند. چاله ها به گونه ای بود که آب باران را نیز در خود حفظ می نماید. عملیات داشت گیاهان همه ساله شامل آبیاری تکمیلی، حذف علف های ناخواسته پای درختان و درختچه ها و خاک ورزی های معمول اطراف سطح چاله ها می باشد.
همزمان با کاشت گونه های مختلف، سیستم آبیاری تحت فشار با روش آبیاری بابلر در سطح مورد نظر احداث گردید و با این روش هر نهال به طور جداگانه به میزان مورد نظر در هر دفعه آبیاری می شود.
تا به حال آبیاری نهال ها زمانی در بهار شروع می شده است که بارندگی های اوائل فصل کم شده و فواصل آن طولانی شود. معمولا در مشهد از اواسط خرداد آبیاری شروع و تا مهر آبیاری ادامه پیدا می کرده است . آبیاری تمام گیاهان همزمان شروع و با مدار به فاصله تقریبی 15 روزه، هر نهال در هر نوبت به میزان 40 تا 50 لیتر آب به عنوان آبیاری تکمیلی داده می شد . وضعیت زنده مانی گونه های مورد کشت از جمله شاخص های مورد اندازه گیری در این تحقیق بود. برای یک نواختی بیشتر سال 1387 و 1388 برای استقرار نهال ها در نظر گرفته شد و برای بررسی عکس العمل گونه ها به شرایط محیطی فراهم شده، اطلاعات سالهای 1389، 1390 و 1391 ثبت و ارائه شده است.
نتایج و بحث: کارائی مخزن:
تقریبا در همه سالهای مورد مطالعه، باران هائی نازله تولید رواناب کافی را برای پر کردن مخزن داشته و در بعضی از سالها حتی بیش از ظرفیت هم گردیده است که با بستن دریچه ورودی از ورود آب به مخزن جلوگیری شده است.. این مقدار آب تا کنون برای آبیاری به میزان مشخص شده کافی بوده است ولی به نظر می رسد با رشد درختان و درختچه ها به میزان بیشتری آب در هر دفعه نیاز باشد. اطلاع کامل مخزن توسط طباطبائی و همکاران - 1391 - تشریح شده است.
روش آبیاری:
با این روش آب با سیستم آبیاری تحت فشار از مخزن پمپ و با تنظیم فشار تخلیه آب به میزان مشخص در پای هر درخت یا درختچه امکان پذیر است. از آنجا که خاک پای بوته ها با مخلوطی از کود و خاک می باشد، در مدت کوتاهی آب در خاک نفوذ کرده و ضمن حفظ کمتر تحت تاثیر تبخیر قرار می گیرد. این روش نسبت به آبیاری قطره ای که نیاز به آب کاملا تمیز و بدون آلودگی فیزیکی دارد مناسب تر به نظر می رسد و انسداد لوله ها کمتر رخ می دهد.
سازگاری گونه ها:
وضعیت زنده مانی و شادابی و سازگاری هر کدام گونه ها در جدول - - 1 درج گردیده است. بر اساس نتایج ثبت شده از زنده مانی گونه ها، از89 گونه اولیه مورد کاشت تعداد حدود 70 گونه تا کنون بقاء و زنده مانی خود را حفظ کرده اند و تعداد 10 گونه درختی به دلایل مختلف از قبیلعدم تامین نیاز آبی، آلودگی به آفات، ناسازگاری به سایر شرایط اقلیمی و خاک ،کاملا خشک شده اند و گونه های دیگری جایگزین آنها شده است. بقیه گونه ها از شادابی و سازگاری متوسطی بر خوردارند.
