بخشی از مقاله
چکیده
تنزل شاخصهای کیفی در فضاهای شهری بافتهای فرسوده یکی از انبوه معضلاتی است که پهنههای شهری با آن دست بهگریبان هستند و از آنجاکه فضاهای شهری اوج تجلی مکانی حیات شهری و حضور شهروندان را به نمایش میگذارند این موضوع اهمیت بیشتری پیدا میکند. اثر متقابل تنزل کیفیت فضاهای شهری بر تنزل کیفیت زندگی شهری، عمق و ابعاد این معضل در بافتهای فرسوده را روشنتر میسازد. سؤالی که این تحقیق در پی پاسخ به آن است عبارتست از این که چه عواملی باعث سرزندگی یا سرزنده کردن بافت فرسوده میشوند؟ همچنین فرضیات مورد بررسی در پیشناخت تأثیر متقابل متغیرهای بافت فرسوده، طراحی طبیعتگرایانه و سرزندگی این بافتها بر یکدیگر است. نوشتار حاضر در پی آن است که با رویکرد طبیعتگرایانه به ارائه راهکاری در جهت بهبود شرایط سرزندگی محیطی در فرآیند بهسازی بافتهای فرسوده بپردازد.
این مطالعه با بررسی مبانی نظری موجود در باب فرسودگی شهری با رویکردهای سرزندگی و طبیعتگرایانه به مبنایی کلی، از شاخصههای سنجش این فضاها دستیافته - 14 شاخص - و در ادامه استدلال میکند که تنزل کیفی سرزندگی فضاهای شهری از مصادیق فرسودگی به شمار میرود و در مقابل بدون توجه به ارتقاء کیفی این فضاها نمیتوان فرآیند بهسازی بافتهای فرسوده را کامل و موفق پنداشت. محدوده موردمطالعه ناحیه 5 - شامل 5 محله - در منطقه 7 تهران است. به این منظور پرسشنامهای با توجه به شاخصهای استخراجی تهیه و بین جامعه آماری با کمیت 379 نفر توزیع شد. روشهای مورد تحلیل در این مطالعه TOPSIS و SWOT میباشند که در نهایت با توجه به نتایج آنها به فرضیات و سؤالها پاسخ دادهشده است. نتایج نشانگر ضعف این ناحیه در ارتباط با سرزندگی شهری و ضعف در توسعه رویکرد طبیعتگرایانه به این منظور دارد در نهایت پیشنهادهایی جهت بهبود وضعیت منطقه ارائه شده است.
واژگان کلیدی: بافت فرسوده، سرزندگی، رویکرد طبیعتگرایانه، ناحیه 5 منطقه 7 تهران
-1 مقدمه
شهرسازی در هم آمیختن هنر و دانش - فناوری - در جهت خلق محیطی مناسب برای نیاز های انسانی است. با تاکید به این تعریف و عنایت به اینکه طبیعت سرچشمه احساسات، شور، شعف، رایحه، فضا، و زیبایی است و با توجه به اینکه انسان نیزفطرتاً طبیعت گرا و طبیعت خواه است پس می بایست همواره دست ساخته های بشری در هماهنگی و همخوانی با طبیعت باشد. بافتی عاری از فضای سبز با کوچههایی باریک و پیچدرپیچ، کمبود و در ب سیاری از موارد عدم وجود پارکینگ امکان ا ستفاده از و سایل نقلیه شخ صی در این بافت با مع ضل روبهرو ا ست و به دلیل وجود گذرهایی با عرض کم د ستر سی سی ستم حملونقل عمومیتقریباً غیر ممکن ا ست.
در مواقع خطرات همچون زلزله، آتش سوزی و... - مشخصاتی کهتماماً گویای بافت فرسوده است - . این بافتها بهعنوان بافتهای آسیب پذیر تحت خطر قرار خواهند گرفت و روز به روز از سطح کیفی و کمی زندگی در آنها کاسته خواهد شد. اما هنگامیکه کارایی و کیفیت زندگی در یک محله شهری به دلایل مختلف کاهشیافته یا دچار فرسودگی می شود و این مسئله مشمول زمانی طولانی میگردد ساکنان دیگر تمایلی به نوسازی محل سکونت خود ندارند درنتیجه بهتدریج آن محدوده شهری از چرخه تو سعه خارج می شود. علاوه بر این محلات فر سوده افرادی از اق شار کم درآمد و ضعیف را در خود جایداده است که توان مالی نوسازی ابنیه خود را - حتی با وجود انگیزه و تمایل - نخواهند داشت.
روابط و تعاملات اجتماعی و همسایگیها به دلیل تراکم زیاد بافت از بین رفته - عدم د ستر سی ساکنین به پاتوق - کاهش چ شمگیر سطح کیفی زندگی در اینگونه بافتها منجر به عدم رضایت و کاهش دلبستگی ساکنین می شود. هرروز که میگذرد ساکنین اصلی منطقه مجبور به مهاجرت میشوند و هرروز بر تعداد مهاجرین - غیربومیها - به بافت افزوده می شود. نمونه موردی در این مطالعه ناحیه 5 منطقه 7 تهران استاین ناحیه از بافتی تقریباً فرسوده برخوردار است و از شاخصهای اصلی آن وجود بلوکهای بزرگ با کاربری نظامی میباشند که عملاً به زمینهای بایر شبیه شده است این درصورتی است که این ناحیه از فقر شدید سرانه فضای سبز رنج میبرد. این مطالعه در پی بررسی و مطالعه بافت فرسوده با رویکرد طبیعتگرایانه منطقه مورد نظر و تأثیر آن بر سرزندگی است.
-2 اهداف تحقیق
1 بررسی نقاط قوت. ضعف. فرصتها و تهدیدها در بافت فرسوده ناحیه 5 منطقه 7 شهر تهران با رویکرد طبیعتگرایانه 2 ارائه راهکار و پیشنهادهایی بهمنظور بهبود وضعیت محدوده مورد مطالعه با تأکید بر رویکرد تحقیق
-3 روش تحقیق
روش تحقیق پژوهش حاضر از نوع پیمایشی است و در گردآوری اطلاعات از مطالعات اسنادی و کتابخانهای و روش میدانی - روش میدانی به صورت مصاحبه و توزیع پرسشنامه است - استفاده شده است. در مرحله تجزیهو تحلیل اطلاعات و ارائهی راهبردهای بهبود بافت فرسودهی منطقه 7 از ماتریس تحلیلی SWOT بهره گرفته شده که بدین منظور فهر ستی از نقاط قوت. ضعف. فر صت و تهدید بر ا ساس و ضع موجود بافت و نظر کارشناسان امر و همچنین از پرسشنامهها استخراج گردیده است.
-4 شهرسازی طبیعت گرا
شهرسازی طبیعت گرا که به صورت مشخص توسط فرانک لویدرایت در قالب یک نظریه منسجم صورت بندی شد، از قواعد همین الگوی فراگیر یاد شده تبعیت می کند - حمزه نژاد:. - 1386این شکل از شهر سازی در تقابل با شهر سازی مدرنی ستی و ستایش بیمارگونه آن از فرایندهای مدرنیزاسیون که به شهر و شهروند ساکن در آن همچون اشیای ژنریک استاندارد شده می نگریست، در جستجوی شهری بود که فرد بتواند در متن آن وحدت گم شده خویش با طبیعت پیرامون را بازیابد. در یک نگاه اجمالی می توان از ف ضای ارگانیک، تماس با طبیعت، تمرکززدایی و حیات دموکراتیک به عنوان مولفه های اساسی این الگوی شهرسازی و شهر نمونه ای آن - شهر گسترده - نام برد.
برخلاف دو الگوی پیشین این الگوی شهرسازی مدل جدیدی است که مشابه آن در اندیشه های پیش شهرسازی وجود نداشته است. اساس این الگو بر آن است که شهر بزرگ صنعتی ان سان ها را به ازخود بیگانگی دچار می سازد و تنها راه حل برون رفت از این مع ضل "تماس باطبیعت" ا ست. ف ضای الگوی طبیعت گرا ترکیبی پیچیده دارد و خصوصیاتی از هر دو الگوی پیشین در آن راه یافته است. رایت معتقد است چنانچه افراد بتوانند با آزادی عمل رفتار کنند و خود را از قید و بند صنعت گرایی رها سازند به " دموکرا سی" مورد نظر وی د ست یافته اند. این ا صطلاحصرفاً دارای بار سیا سی نی ست و همه ی جنبه های اختیار را در بر می گیرد. ف ضای زندگی که رایت ت صویر می کند خانه های جدا از هم احداث شده در مساحت های بزرگ است که در آنها اوقات فراغت انسانها به کشاورزی سپری می شود.
رایت الگوی استقرار مورد نظرش را برودایکر - broadacre - نامیده است - حمزه نژاد: . - 1386 از میان سه الگوی یاد شده بیشترین اقبال جهانی به الگوی ترقی گرا بوده است. الگوی طبیعت گراصرفاً در برخی حومه های شهری ایالات متحده پیاده شده و الگوی فرهنگ گرا نیز در تعدادی از بناهای شهرهای انگلی سی نمود یافته است - حمزه نژاد:. - 1386 اندیشه شهرسازی جدید دیگر شهر انسان - anthropopolis - است که ایده ای انسان دوستانه برای شهرهای آینده در نظر دارد . طراحان این شهرها نه معمار و شهرساز بلکه مجموعه ای از متفکران علوم اجتماعی، روانشناسی، تاریخ، اقتصاد و حقوق استند که عمدتاً به کشورهای آنگلوساکسون تعلق دارند . شهر انسان حاصل این اندیشه است که شهرصرفاً یک پروژه فنی و مهندسی برای ساختن سرپناه نیست بلکه باید تمامی جنبه های تمدن یک جامعه را پوشش دهد.
در این نگرش - طبیعت گرا - بیش از همه دیدگاه های قبلی بر رابطه سامانه ای ان سان با طبیعت تاکید می شود به طوری که همواره ان سان را جزئی از طبیعت می داند و راز ماندگاری و پایداری در هماهنگی با آن ا ست. اگر چه سابقه این نظریه در مکاتب شرقی ب سیار کهن ا ست اما امروزه شکل جدیدی از طبیعت گرایی ظهور کرده است که در آن رابطه معماری با طبیعت را بیشتر از نوع غیر ساختاری و ظاهری دنبال می کند و آن را ارگانیک نمی داند. مهمترین دیدگاه را در این زمینه باید مکاتب ارگانیک دانست. در این نگرش انسان از طبیعت جدا نیست و نه قصد مقابله با طبیعت را دارد و نه در پی مهار کردن آن است بلکه بر آن است تا از طریق پیوند با آن به پایداری و آرامش و امنیت برسد. زیر بنای حکمت عملی این دیدگاه، دو ستی، بهره مندی، و صمیمیت با طبیعت ا ست و به همین جهت به حقوق طبیعت اهمیت داده و آداب و دستورات خاص را در مواجهه با طبیعت ضروری می داند - حمزه نژاد،. - 1386
-5 مطالعات کلیات وضع موجود محدوده مورد مطالعه
منطقه هفت شهرداری تهران از شمال همجوار مناطق سه و چهار از شرق با منطقهی هشت از غرب با منطقه شش و از جنوب با مناطق سیزده و دوازده شهرداری تهران همسایه است. مرز شمالی این منطقه بزرگراه رسالت مرز شرقی خیابانهای مجیدیه - استاد حسن بنا و سبلان - مرز جنوبی خیابانهای انقلاب و دماوند و مرز غربی آن بزرگراه مدرس و خیابان شهید دکتر مفتح است.این منطقه دارای 5 ناحیه و 16 محله و و سعتی حدود 1536800 متر مربع - که معادل %1 2 م ساحت کل شهر تهران ا ست - ا ست. محلات گرگان - شهید نامجو - بهار - شمالی و جنوبی - نظام آباد، عباس آباد، عشرت آباد و اندیشه از محلات مهم این منطقه به شمار میروند. در حال حاضر جمعیت منطقه 7 تهران بهعنوان یکی از مناطق پر تراکم، به بیش از سیصد هزار نفر بالغ میگردد.
-6 یافته های پژوهش
به منظور بررسی و تحلیل دادهها و یافته های تحقیق از طریق نمونه مورد بررسی به تحلیل آماری دادهها پرداختهشده است. در توصیف جداول عمدتا" تأکید بر شاخصهای مطرح شده در چارچوب نظری و در غالب متغیرهای مستقل و وابسته است.همچنین به منظور برسی تاثیرات گویه های مؤثر در ساماندهی و شناخت بافتهای فرسوده با رویکرد زیستمحیطی در ناحیه 5 منطقه 7 سؤالاتی در ارتباط بازیبایی شناسی، حس تعلق به مکان، کیفیت فضا، امنیت، حضور پذیری، سرزندگی، روابط اجتماعی، فضاهای باز و در قالب یک پرسشنامه تدوین و بین جامعه آماری در 5 محله در ناحیه 5 منطقه 7 توزیع شده است. انتخاب افراد جامعه آماری بهصورت تصادفی بود و در هر محله حدود 75 پرسشنامه توزیع شده است. در ادامه نتایج پرسشنامه را بهصورت نمودارهایی ارائه میگردد.
