بخشی از مقاله
چکیده
هدف مقاله حاضر ارائه راهکارهای فرهنگ سازی و تقویت باورهای دینی در مدارس می باشد. روش انجام این بررسی مرور مقالات و تحقیقات انجام گرفته در این زمینه می باشد. در این مقاله ابتدا به اهمیت تقویت باورهای دینی در جامعه و به ویژه دانش آموزان پرداخته شده، سپس به اهمیت این موضوع از جنبه آیات وحی و تربیت دینی پرداخته شده است. سپس راهکارهای فرهنگ سازی و همچنین روش های راهبردی در فرهنگ سازی دینی ارائه شده است.
در ادامه راهکارهای تعمیق باورهای دینی در مدارس ذکر شده و بهترین راهکارهای فرهنگ سازی دینی ارائه شده است. نتایج این بررسی نشان می دهد تنها راه مقابله با تهاجم و نفوذ دشمن، فقط و فقط فرهنگ سازی است، زیرا دشمن عقبه و فرهنگ ما را مورد هجوم قرار داده است. عقبه ما عبارت از اخلاق اسلامی، توکل به خدا، ایمان و علاقه به اسلام است. که باید در حفظ آن کوشا باشیم فرهنگ اسلامی را در جوانان و نوجوانان خود نهادینه کنیم.
مقدمه
ارزش ها و باور های دینی غرایز بشر را در جهت صحیح هدایت کرده و خواسته ها و تمایلات او را اصلاح کرده و انسانهایی برای جامعه تربیت می نماید که قادر به بالندگی کشورشان باشند. تربیت دینی شکوفا کردن قوای انسان به طور متعادل و در چارچوب ارزش های الهی است - بیات و تلخابی، . - 1381 بر این اساس، رشد و تثبیت باورهای دینی به طور اعم در جامعه و به طور اخص در مورد دانش آموزان، در درون نظام آموزشی، یکی از مسائل اساسی کشور است .
نهادهای مختلفی می توانند بر امر درونی کردن ارزش های دینی نقش داشته باشند؛ ولی اهمیت مراکز آموزشی در این بین بسیار زیاد است، به خصوص این که در جمهوری اسلامی ایران به مدارس و تربیت دینی، به خصوص در دوره دبیرستان، اهمت ویژهای داده می شود زیرا مراحل اولیه رشد شخصیت در دوران نوجوانی تثبیت می شود و گاهی برای تمام عمر پایدار باقی می ماند. ما نیز بیش از هر زمان دیگر نیازمند تفکر و اندیشه درباره مؤثرترین روشهای پرورش و تقویت احساس مذهبی و رفتار خداجویانه در میان جوانان و نوجوانان کشورمان هستیم .
یکی از مکانهایی که ساعات بسیاری از وقت نوجوان را به خود اختصاص می دهد مدرسه است، اگر محیط مدرسه و مدیران و مربیان تربیتی طوری شکل داده شوند که به تثبیت باورهای نوجوان بپردازند، کمک بزرگی به اعتلای روح خداجوی نوجوان می کنند .هدایت نوجوان در مسیر رشد و سیراب کردن روح تشنه معنویات وی، یکی از اهداف مدارس است. - قربانزاده، - 1376 تأکید بر تربیت دینی و اخلاقی و تقویت آن در دانش آموزان از این جهت اهمیت دارد که آنها در آینده ای نه چندان دور مسئولیت اداره جامعه را به عهده خواهند گرفت و اگر این تربیت، درست اتفاق بیفتد می توان امیدوار بود که آیندگان نیز در انتقال آن ارزش ها به نسل بعد موفق باشند .
در این باره، درونی کردن ارزش ها می تواند به این هدف بزرگ جامه عمل پوشاند - الماسی، . - 1379 مقصود از درونی کردن این است که جزئی از وجدان شخصی شود و اهمیت درونی کردن ارزش های اسلامی در دانش آموزان این است که اگر این ارزش ها درونی نگردد تا مادامی که زور و اجبار وجود داشته باشد، دانش آموزان به صورت ظاهری نسبت به این ارزش ها اظهار وفاداری می کنند؛ اما هر وقت که احساس آزادی و اختیار کنند، بی اعتقادی خود را نسبت به این ارزش ها نشان می دهند و این امر سبب ترویج روحیه تملق، چاپلوسی و ظاهرسازی، نفاق در جامعه می شود - خادمی، . - 1379 تقویت باورهای دینی در دانش آموزان از جنبه های زیر قابل بررسی است:
الف - تربیت دینی در کلام وحی
در آیات شریفه سوره لقمان آمده است :
ای فرزند عزیزم نماز بپا دار و امر به معروف و نهی از منکرکن و بر آنچه که بر تو می رسد صبر کن حقیقتا که این - کارها - از کارهای ثابت و راسخ است. و به تکبر و ناز از مردم رخ بر متاب و در زمین با غرور و تکبر قدم بر مدار که خدا هرگز مردم متکبر و را دوست نمی دارد. در رفتارت میانه روی اختیار کن و صدایت را پایین بیاور که حقیقتا و زشت ترین صداها صدای الاغ است.
ب - تربیت دینی
در تربیت دینی چند مرحله را پشت سرمی گذاریم که این مراحل به صورت مستمر و منظم یکی پس از دیگری خواهد بود.
-1 انس دینی : اولین مرحله ی تربیت دینی انس دینی است. از دورانی که جنین در رحم مادر است باید کودک را با معنویات آشنا کرد. مثل گوش دادن به قرآن در دوران بارداری. کودکی که در سال های اول زندگی با قرآن و نماز خواندن پدر و مادر آشنا می شود از 4-3 سالگی همین اعمال را تکرار می کند و هنگامی که شما پس از مشاهده رفتار او ، وی را می بوسید و به او لبخند رضایت بخش می زنید به یادش می ماند که هر موقع این حرکات را انجام داده از شما یک پاداش درونی دریافت کرده است. در روان شناسی به این پدیده شرطی کردن می گویند. کودک در سال هایی که زندگی مستقلی را دنبال می کند که نماز می خواند سیمای پدر و مادرش را شاد می کند و در او شوق و علاقه ی به دین ایجاد می شود.
- 2 عادات دینی : وقتی کاری را بارها و بارها تکرار کردیم این عمل در شخصیت ما نفوذ می کند و استوار و پایدار می شود. - مثل عادت به نظم سحر خیزی و مسولیت پذیری - و یا هر عادت دیگری . از خصوصیات مهم دوران دبستان عادت پذیری است. اگر پدر و مادرها و اولیا مدرسه در این سالها همت کنند و عادات ارزشمندی را در فرزندان یا دانش آموزان ایجاد نمایند، در سالهای بعدی نیازی به صرف نیرو و هزینه نخواهد بود. مثلا بچه ها را به خواندن نماز اول وقت عادت دهیم و به آنان بیاموزیم صبح ها قدری زودتر از خواب برخیزند و نماز بخوانند.
- 3 معرفت دینی: کودکی که در سالهای پیش دبستانی و دبستانی با آداب دینی انس پیدا می کند و عادات دینی در او بوجود می آید در سالهای بعدی باید معرفت دینی پیدا کند که اگر این مرحله با آگاهی کامل صورت گیرد مرحله ی چهارم که عمل به آموخته های دینی است انجام می پذیرد.
- 4 خودجوش دینی: وقتی شخصیت دینی شکل گرفت ، فرزند از یک نیروی خودجوش درونی استفاده می کند و به دنبال عشق برتر خدایی و الهی می گردد. آداب و روش های مفید تربیت چنان مهم است که امام صادق - ع - می فرمایند: بگذار فرزندت 7 سال اول بازی کند ، 7 سال دوم او را با آداب و روش های دینی تربیت کن و در 7 سال سوم مانند دوستی صمیمی با او همراه باش. پاسخ صحیح و درست و در حد سن نونهالان و نوجوانان به سوالاتی نظیر خدا ، آفرینش پیامبران ، بهشت و جهنم و ... همگی نشان از فطرت پاک و خداجوی آنان دارد ؛ از همین فرصت باید به بهترین نحو ممکن هم سو با مفاهیم دینی دروس ابتدایی را به صورت تلفیق با قرآن و هدیه های آسمان تدریس نمود .
نونهالان و نوجوانان ما معلم کلاس را به عنوان کسی که همه چیز را می داند سوالات فراوانی از وی می پرسند. بدیهی است که معلم باید از قبل سوالات دانش آموزان پایه ی تحصیلی خود را شناسایی نماید و بتواند نسبت به پاسخ گویی آن اقدام نماید - آموزگار، . - 1379 زنگ قرآن از این جهت بسیار مهم و حائز اهمّیّت است. لکن متاسّفانه به این زنگ در مدارس بهای کم تری داده می شود. شاید علت این باشد که کلاس های ضمن خدمت کم تری در باب روش های نوین تدریس درس قرآن برگزار گردیده است.
لذا بایستی در کلاس قرآن خدمات مشاوره ای را با ظرافت خاص و با حوصله و صبر زیادی به انجام رساند. شاید این سوال مطرح شود که خدمات مشاوره ای در زنگ قرآن چگونه صورت می گیرد؟ترجمه ی آیات درس اگر با آهنگی که دانش آموزان را متاثّر نماید ، خوانده شود و با توضیح معلم - به صورت تفسیری قابل فهم برای نوجوانان و نونهالان - همرا ه شود به طوری که معلم در توضیحاتش از تجاربی که دانش آموزان در زندگی خود با آن همراه بودهندا ، بهره ببرد گامی موثّر در جهت خدمت مشاوره ای برداشته است.
راهکارهای فرهنگسازی
1. تعریف عملیاتی از »دین«، »ارزشهای دینی« و »فرهنگ دینی:« ابتدا باید فرد یا افراد، این توانایی را داشته باشند که ارزشها و معارف دینی را از متن قرآن و سنّت استخراج کنند و تعریف دقیق و کاربردی از آن ارایه دهند.
2. پیرایش ارزشها و مفاهیم دینی از پیرایه های محیطی و اجتماعی و ایجاد دیدگاه مشترک میان بخشهای فرهنگی نظام درباره آن: همه میدانیم که حضرت امام خمینی - ره - در فرآیند نوسازی جامعه، مفاهیمی مانند معنویت گرایی یا آخرت گرایی.
