بخشی از مقاله
چکیده
کنترل و خود کنترلی از مهمترین ابزارها و وسائل، براي نیل به اهداف سازمانی - کارایی و اثربخشی - و اهداف فردي و الهی - در ابعاد معنوي - است. در جامعهي اسلامی با توجه به نقش و جایگاه ویژهي دین در زندگی افراد جامعه و سازمان، استفاده از روشهاي مدیریتی که مبتنی بر تعالیم اسلامی باشد یا از آن سرچشمه بگیرد میتواند نتیجه و اثربخشی بهتري را به ارمغان آورد. در این میان الگوگیري از نظامهاي مطلوب مدیریتی در دوران رهبري ائمهي اطهار علیهم السلام نیز از اهمیت خاصی برخوردار است؛ به خصوص دوران پر برکت حکومت و مدیریت الهی امام علی - ع - ، که یکی از نمونه-هاي عالی و عینی مدیریت مطلوب میباشد.
لذا، در تحقیق حاضر تلاش شده است با استناد و استنباط از روایات نقل شده و سیرهي عملی مولاي متقیان، مهمترین راهکارهاي ترویج و تقویت خودکنترلی یا تقواي کاري از دیدگاه آن حضرت مورد بررسی قرار گیرد. این پژوهش گویاي این حقیقت است که راهکارهاي تقویت خودکنترلی از دیدگاه امیر مؤمنان - ع - مبتنی بر سه روش عمدهي: تقویت ایمان و ترویج ارزشهاى اسلامی، اصلاح گزینش، تأمین رفاه کارکنان می-باشد. در صورتی که بتوان وجدان کاري افراد را بیدار وآنها را خودکنترل کرد، در بسیاري از هزینههایی که صرف نظارت و کنترل بیرونی میشود، صرفهجویی خواهد شد و میتوان این منابع را صرف آموزش و بهبود وضعیت نیروهاي انسانی کرد.
واژگان کلیدي: خودکنترلی، مراقبت درونی، تقویت خودکنترلی، مدیریت علوي.
.1مقدمه
خداوند سبحان انسان را از کمترین موجود آفرید و به سوي ملکوت اعلی سیر داد. از فرشتگانی سراپا مطیع محض، بالاتر برد و به خود نزدیکتر کرد و براي خلقتی اینچنین، خود را ستود که: ﴿فَتَبارك اللﱠه أَحسُن الْخالقینَ﴾ - مومنون - 14/؛»آفرین باد بر خدا که بهترین آفرینندگان است« و در نهاد بشر ویژگیهایی به ودیعه گذاشت که شایسته جایگاه خلیفهاللهی شود. یکی از ویژگیهاي خاص انسان، خودکنترلی است که درواقع نوعی مدیریت بر خویشتن است. با تقویت این ویژگی انسان میتواند بر خویشتن خویش لگام زند و از انحرافات و اشتباهات و جرایم دوري کند. در معاشرت صحیح آن را به کار بندد و بدینترتیب، به سوي کمال انسانی رهنمون شود. بنا بر آموزههاي دینی، کنترل نفس گاه با ترك گناه و معصیت، و گاه با انجام دادن واجبات دینی میسر میشود که ثمرة این کنترل تقواست.
در اهمیت این موضوع همین بس که در قرآن کریم چند مرتبه به آن قسم خورده است: ﴿و نَفْسٍو ما سواها، فَأَلْهمها فُجورهاو تَقْواها؛ قَد أَفْلَحمْنزکﱠاها؛و قَد خابمْندساها﴾ - شمس» - 7-11/سوگند به نَفْس و آن کس که آن را درست کرد؛ سپس پلیدکارى و پرهیزگارىاش را به آن الهام کرد؛که هر کس آن را پاك گردانید، قطعاً رستگار شد؛و هر که آلودهاش ساخت، قطعاً درباخت.«خودکنترلی همان خویشتنداري است که قرآن کریم از آن به تقوا تعبیر میکند. و کرامت انسان در نزد خداوند، براساس آن سنجیده میشود: ﴿إِنﱠ أَکْرَمکُمعنْد اللﱠه أَتْقاکُم﴾ - حجرات - 13/؛» در حقیقت ارجمندترین شما نزد خدا پرهیزگارترین شماست.«
بیتردید مدیران سازمانها وظایفی بر عهده دارند که انجام دادن آنها، زمینه موفقیت آنان، و نیز دستیابی به اهداف سازمان را فراهم میکنند. از جمله این وظایف، کنترل و نظارت است، که هماکنون بخشی وقت مدیران را به خود اختصاص داده و احیانا، آنان را از وظایف دیگري همچون برنامهریزي، انگیزش باز داشته است. به جرأت میتوان گفت یکی از معضلات مدیریتی درکشور ما لزوم نظارت جدي و مداوم در عملکرد کارکنان است؛ زیرا بسیاري از کارکنان مادام که مورد نظارت شدیدي قرار نگیرند، وظایف خود را به درستی انجام نمیدهند؛ از اینرو، باید مدیر آنان را پیوسته تحت نظارت خویش قرار داده و پیگیر امور باشد تا سازمان از چرخه حیات خود باز نایستد.
اینجا است که مدیر به طور طبیعی از پرداختن به وظایف دیگر خود باز میماند. از سوي دیگر نتیجه پژوهشها نشان داده است که چنین نظارتی، به ویژه در مورد کارکنان متخصص و نیروي انسانی سطح بالا، نه تنها باعث افزایش بهرهوري نخواهد شد، بلکه تا حد بسیار زیادي با ایجاد احساس عدم وابستگی به سازمانی که به او عدم اعتماد نشان میدهد، موجب کاهش بهرهوري واقعی خواهد شد. به طور کلی نظارت نیروي انسانی باعث کاهش انگیزه براي کار و به این ترتیب انجام دادن کار واقعی میگردد. در ضمن نظارت نیروي انسانی باعث از بین رفتن قوه خلاقیت شده و از بروز احساس مسئولیت و سهیم شدن در رسیدن به هدفهاي سازمان جلوگیري می نماید - جمعی از اساتید مدیریت ، نظریه هاي مدیریت ، مجموعه سوم ، ص - 105 از اینرو، قالب سازمانها از یک بلاي دیگرکنترلی رنج می برند.
البته این مطلب به معناي نفی ضرورت نظارت نیست ، اما زیادهروي در آن ، پیشامدهاي منفی در پی دارد. براي رهایی از این گرفتاري، که بیش-ترین وقت مدیران را به خود مشغول کرده است، باید در پی یافتن نوعی دیگري از نظارت بود که مضرات دیگر کنترلی را نداشته یا در عین حال مکمل نظارت نیز باشد. این در صورتی است که هر فرد، از درون، ناظر و کنترل کننده خویش باشد.یکی از عناصر حیاتی مدیریت سالم و کار آمد، وجود نظامی کامل و دقیق براي نظارت و کنترل است. نظارت بر اجراي هر چه بهتر برنامهها و وظایف کارکنان، ضرورتی است که بخش عمدهاي از وقت مدیران را به خود اختصاص داده است .
از سوي دیگر کنترل عملکرد کارکنان از سوي مدیران، اصولا باعث بروز مقاومت از سوي کارکنان شده و دیواري از بیاعتمادي را میان مدیران و کارکنان ایجاد میکند. هر گاه بتوان در کارکنان مراقبتی از درون خودشان ایجاد نمود، میتوان امیدوار بود که این پیامد به وجود نیاید و در عین حال عملکردها نیز مورد نظارت قرار بگیرند. اینجاست که مسئله خود کنترلی شکل میگیرد.امام علی - ع - میفرماید: »اجعل من نفسک علی نفسک رفیبا«؛ - غررالحکم و دررالکلم ، حدیث - 2429 از حوادث مراقبی بر خویشتن قرار بده. خودکنترلی به معناي نظارت و مواظبت فرد بر اعمال و رفتار خویش، و در نتیجه انجام دادن وظایف به نحو مطلوب و پرهیز از انحراف و تخلف شغلی و اداري می باشد. این روش در مقایسه با روش نظارت بیرونی - نظارت سازمان بر
