بخشی از مقاله
چکیده
کشور ایران اگرچه در زمره یکی از معدودترین کشورهای جهان از منظر جاذبههای گردشگری و نیز غنای فرهنگی محسوب میشود اما شواهد موجود نشان دهنده آن است که ایران همچنان در رده کشورهایی است که دارای کمترین میزان جذب گردشگر خارجی است. این در حالی است که ایران میکوشد با تدوین الگوی دو وجهی اسلامی-ایرانی زمینه را برای بازشناسی جایگاه خود در تعاملات بینالمللی، که گردشگری به عنوان نمود بارز آن تلقی میشود، بازیابد. شواهد تاریخی و فرهنگی ایران نشان میدهد کشور ایران مهد تمدنهای کهن و شاهراه همزیستی فرهنگهای متفاوت است.
براین اساس این مقاله میکوشد تا توانمندیهای این کشور را از حیث جذب گردشگران خارجی با رویکردی فرهنگی، که همزیستی مسلمانان و سایر ادیان و به ویژه زرتشتیان نمودی مثال زدنی از آن است، زمینه را برای شکوفایی این توانمندیها فراهم نمایند. این بررسی در محدوده استان یزد، به عنوان مرکزیت این تعامل، انجام شده است. نتایج این مطالعه نشان میدهد تدوین راهی به نام راه مغان در ایران به مرکزیت استان یزد میتواند زمینه ساز شکوفایی بخش گردشگری در این سرزمین کهن و باستانی و با رویکردی فرهنگی-مذهبی باشد.
1. مقدمه
صنعت گردشگری یکی از مهمترین صنایع برای دستیابی به توسعه پایدار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در مناطق روستایی شهری و سطوح ملی و بین المللی است. این صنعت در ساختارهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی چنان تأثیر شگرفی دارد که دستاندرکاران این صنعت را به پیشبرد اهداف بلند مدت و شناسایی راههای توسعه صنعت گردشگری هدایت میکند. این صنعت با گستردگی و میان رشتهای بودن خود توانسته است بخش گستردهای از رفتارهای اقتصادی انسان امروز را تحت تأثیر قرار دهد. تنوع در اشکال گردشگری از یک سو و افتراق مکانی و تفاوتهای جغرافیایی از سوی دیگر، موجب ظهور تکنیکهای گوناگون در برنامهریزی و توسعه گردشگری مناطق و مکانهای مختلف شده است.
به همین دلیل برنامهریزی دقیق توسط متخصصان عامل مهمی برای دستیابی به موفقیت در بخش گردشگری برای هر کشور میشود - آقاجانی، . - 1394 این در حالی است که کشور ایران با داشتن جاذبههای گردشگری و به خصوص جاذبههای مذهبی و فرهنگی در دنیا توانسته است در گروه ده کشور نخست از این منظر قرار گرفته و از منظر جاذبههای اکوتوریسمی و تنوع اقلیمی در بین پنج کشور برتر جهان قرار گیرد. از این رو، و با توجه به اهمیت اقتصادی این صنعت، شناخت و بازشناسی قابلیتها و توانهای گردشگری و کارکردها و پیامدهای آن برای جامعه ایران امری مهم و ضروری میباشد.
بنابراین، این پژوهش درصدد است تا به شناسایی قابلیتهای گردشگری استان یزد، که به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران و بیست و دومین اثر تاریخی کشور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است، در جهت جذب گردشگر بیشتر به معرفی این قابلیتهای بزرگ فرهنگی استان و به ویژه در تعاملات فرهنگی با جامعه زرتشتیان بپردازد. در این راستا، مطالب این مقاله در پنج بخش تنظیم شده است.
پس از مقدمه، بخش دوم به معرفی جاده ابریشم که در گذشتهها قویترین پل ارتباطی بین شرق و غرب بوده، میپردازد. مسیری جدید و پل ارتباطی دیگری در بخش سوم به عنوان راه مغان معرفی و در بخش چهارم زیارتگاهها و اماکن مقدس زرتشتیان، که میتوان به عنوان جاذبههای گردشگری قلمداد کرد، ارائه میگردد. یافتههای این مطالعه و مسیرهای پیشنهادی برای گردشگران خارجی، موضوعات بخش پنجم را تشکیل میدهد.
2. راه ابریشم و کارکرد اقتصادی آن
تأسیس جاده تاریخی و بازرگانی ابرایشم، بیگمان یکی از برجستهترین تحولات اقتصادی و ارتباطی در جهان قدیم بودهاست. این جاده مسیری طولانی را از چنگ-آن1 در چین تا کنارههای دریای مدیترانه2 و دریای سیاه3 طی مینمود و دارای بالاترین ویژگی ارتباطی در دنیای قدیم، یعنی تبادل فرهنگها بین شرق و غرب بوده است. این در حالی است که سهم ایرانیان نیز در رونق این جاده از اهمیتی گسترده برخوردار بوده، زیرا ایران عصر اشکانی- بویژه از سال 100 قبل از میلاد به بعد- به مثابه پل ارتباطی بین شرق و غرب واقع شده و دریچههای تازهای از فرهنگ و تمدن را میان این دو دنیا گشوده است.
اگرچه اساس شکلگیری جاده ابریشم را انگیزهای اقتصادی تشکیل میداده، چرا که روم نیاز بسیاری به ابریشم چین و دیگر محصولات ایران و چین داشت و از طرفی محتاج به فروش محصولات و مصنوعات خود برای رونق چرخهای صنایع و بهبود اوضاع اقتصادی خویش بوده، اما این جاده تأثیرات فرهنگی شگرفی بر تمامی جوامع جای گرفته در این مسیر برجای گذاشته است. این جاده علاوه بر آنکه مسیر جابجایی حجم سنگینی از کالاهای بازرگانی شرق و غرب بوده است، به عنوان بستر مبادلات فرهنگی و اعتقادی نیز عمل نموده و به عنوان نمونه، آیین هندو توسط بازرگانان به چین وارد شده و تأثیرات متقابل آیین زرتشت بر چینیها و بودائیان را نیز از آثار فرهنگی این جاده در جهت هدایت اینگونه جریانها میتوان قلمداد نمود.
با این وجود و در شرایط کنونی اگرچه اهمیت اقتصادی جاده ابریشم به مراتب کاهش یافته است اما میتوان زمینه-های احیای آن را با برجسته نمودن تعاملات فرهنگی فراهم نمود. این در حالی است که شاید بتوان گستره تمایزات فرهنگی جوامع این مسیر را بیش از گستره تمایزات کالایی آن محسوب کرد. بر این اساس و با سابقه وجود جاده ابریشم، جاده دیگری که بتواند نمایانگر این تعاملات فرهنگی باشد از هر حیث قابلیت بررسی داشته و ما این مسیر را راه مغان نامیده ایم بنابراین راه مغان، مسیر گسترده تعاملات مسالمتآمیز فرهنگی در راستای رونق گردشگری برای تمامی جوامع این مسیر و به ویژه پایگاه آن ایران و زادگاه آن یزد است.
3. راه مغان و کارکرد فرهنگی و اقتصادی آن
در طول تاریخ زندگی بشر، جابجایی انسانها در زمین و مهاجرت آنها از سرزمینی به سرزمین دیگر همواره نقش اساسی در ایجاد و گسترش تمدنها داشته است. سیر و سیاحت و به تعبیر امروز گردشگری که به عنوان صنعت توریسم یاد میشود، موضوع تازهای نیست بلکه از دیرباز که انسان پا به عرصه وجود نهاد موجودی مهاجر، سیاح، زائر یا جهانگرد بوده است. این در حالی است که گردشگری مذهبی به عنوان یکی از راهکارهای بسط توسعه و تبادل فرهنگی و تعامل اجتماعی میان اقوام و ملتها تأثیرات اقتصادی و فرهنگی گستردهای برای هر جامعه در بر داشته و با توجه به اینکه مذهب نقش مهم و برجستهای در شکلگیری بسیاری از شهرهای ایران ایفا نموده میتوان از این توانمندی برای توسعه صنعت گردشگری استفاده کرد. چه آنکه گردشگری مذهبی در زمره قدیمیترین و پررونقترین انواع گردشگری در سراسر جهان و به ویژه ایران قرار داشته که حتی دشواریهای اقلیمی نیز مانع آن نمیشود.
ایران نیز به لحاظ موقعیت فرهنگی مذهبی خاص در مقایسه با سایر کشورها از زمینههای گسترده رشد گردشگری مذهبی برخوردار بوده، به طوری که تنوع آثار و بناهای تاریخی و زیارتگاههای ادیان مختلف موجود در مناطق مختلف کشور، موقعیت ایران را در تمام جهان کم نظیر و پررنگ کرده است. در این میان وجود اماکن مقدس و زیارتگاههای زرتشتیان نمودی از این جایگاه منحصر به فرد بوده و استان یزد مجموعهای بینظیر و نمودی مثال زدنی از این قابلیتها است. بنابراین سر منشا راه مغان را میتوان استان یزد در نظر گرفت و از این رو در ادامه کوشیده شده است تا نقطه آغازین و به عبارتی مبدا راه مغان از بعد توانمندیها و جاذبههای فرهنگی مذهبی معرفی نماید.
4. معرفی مسیرهای گردشگری در مبدا راه مغان: یزد
از جمله مزیتهای اصلی استان یزد در گردشگری و جذب گردشگران خارجی حضور زرتشتیان و جاذبههای گردشگری زرتشتی است که اکثر گردشگران این استان به دنبال این جاذبهها و زیارتگاههای زرتشتیان هستند. همچنین بزرگترین گردهماییهای زرتشتیان جهان در استان یزد برگزار میشود و گردشگران علی الخصوص زرتشتیان از اقصا نقاط دنیا برای شرکت در این گردهماییها به استان یزد سفر میکنند. و همچنین وجود زیارتگاهها، آتشکدهها و مراسمات ویژه زرتشتیان که گویای تمدن اصیل و جلوههای فرهنگی پارس در استان یزد است، به شدت گردشگران را به خود مجذوب ساخته است. در ادامه بناها و مکانهای مقدس زرتشتیان چه آنهایی که تخریب شده و فقط آثار آن بر جاست و چه بناهایی که هم اکنون مورد توجه زرتشتیان است معرفی میگردد.
-1-4 معرفی جایگاههای فرهنگی مذهبی زرتشتیان در استان یزد با توجه به مطالعات انجام شده در مورد زیارتگاهها، آتشکدهها و اماکن مقدس زرتشتیان، بسیاری از این اماکن در گذشته با حمله اعراب تخریب گردیده و اثری از آنها باقی نیست. این درحالی است که برخی از این زیارتگاهها مثل پیر نارستانه، پیرنارکی و پیر سبز بعد از حمله اعراب بوجود آمده است. جدول 1 زیارتگاههای مهم استان یزد که هم اکنون مورد توجه زرتشتیان است نشان میدهد.
