بخشی از مقاله
رتبهبندی استانهای کشور از نظر فعالیتهای بیمه محصولات کشاورزی
چکیده
نخستین گام در برنامهریزی، شناخت کامل از امکانات و پتانسیلهای انسانی و طبیعی است. برنامهریزی در بخش کشاورزی به این جهت از اهمیت ویژهای برخوردار است که این بخش، با امنیت غذایی مردم سروکار دارد و هرگونه رشد و توسعه در این بخش، محرک رشد و توسعه در سایر بخشها (صنایع و خدمات) است. بیمه محصولات کشاورزی به عنوان یکی از راهکارهای نوین برای مقابله با خطرات فعالیتهای کشاورزی و در نتیجه کاهش نوسانات درآمدی کشاورزان مورد توجه و تأکید قرار گرفته است. در ایران پس از تصویب قانون بیمه محصولات کشاورزی در سال 1363، صندوق بیمه محصولات کشاورزی با هدف بیمه انواع محصولات کشاورزی و دامی وسیلهای برای دستیابی به هدفها و سیاستهای بخش کشاورزی، در بانک کشاورزی تشکیل و شروع به فعالیت کرده است. در این پژوهش با استفاده از آخرین آمارنامه کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی و با بکارگیری روش اسکالوگرام، سطح و رتبه استانهای ایران از لحاظ بیمه محصولات کشاورزی تعیین شده است. بر این اساس، در بین 30 استان کشور، استانهای خراسان رضوی، خوزستان، فارس، آذربایجان غربی و اردبیل به ترتیب در مکانهای اول تا پنجم و در مقابل استانهای قم، خراسان شمالی، لرستان، هرمزگان و ایلام به ترتیب در مکانهای بیست و ششم تا سیام قرار گرفتهاند. در نهایت با توجه به سطح بیمه محصولات کشاورزی استانها، پیشنهادها و راهکارهای اجرایی برای رشد و توسعه این فعالیتها، ارایه شده است.
واژههای کلیدی: بیمه محصولات کشاورزی، برنامهریزی، اسکالوگرام، ایران.
مقدمه
کشور ایران تشنه فعالیت اقتصادی سالم و ایجاد اشتغال برای جوانان و سرمایه گذاری مطمئن است و این همه به فضایی نیازمند است که در آن سرمایه گذار، صنعتگر، عنصر فعال در کشاورزی، مبتکر علمی، جوینده کار و همه قشرها، از صحت و سلامت ارتباطات حکومتی و امانت و صداقت متصدیان امور مالی و اقتصادی مطمئن بوده و احساس امنیت و آرامش کنند. مقوله امنیت به ویژه امنیت اقتصادی از مباحث بسیار مهم و حساس است که نمیتوان یک شبه و با تصویب یک طرح یا لایحه به آن دست یافت، بلکه این پدیده انعکاسی است از رفتارهای مختلف سیاسی، اقتصادی، نظامی، فرهنگی و اجتماعی آحاد مردم و مسؤولان؛ از این رو باید شرایط کشور را در طول زمان به گونهای تغییر داد و رفتارهای اجتماعی را در عرصه های مختلف به گونهای تعریف کرد که در نهایت هر چیزی در جایگاه واقعی خود قرار گیرد و با طبیعت آن منطبق گردد واِین مستلزم تلاش گسترده همه اقشار و آحاد جامعه و حکومت است.
در شرایط کنونی، اقتصاد ملی که در آن الگوی کاهش دخالت مسقیم اقتصادی دولت و افزایش مشارکت بخش خصوصی در فعالیتهای تولیدی و اقتصادی، اصل آزمون شده و مورد قبول به شمار میآید، دولت کوشش می کند تا زمینه جلب و جذب سرمایههای خصوصی در بخش کشاورزی را فراهم سازد. البته باید توجه داشت که برای نیل به این هدف، بکارگیری راهکارهای افزایش ضریب اطمینان برای سرمایه گذاری و کاهش نرخ مخاطرات، یک اصل ضروری و غیر قابل اغماض است. یکی از راهکارهای مؤثر در این خصوص را میتوان در صنعت بیمه و بهره مندی از مزایای آن در بخش کشاورزی جستجو کرد، که از آن به عنوان کارامدترین اهرم حمایتی دولت در این بخش نام برده میشود (رحمانی کرچگانی، .(1381
امروزه پرداختن به موضوع بیمه و استفاده از چتر حمایتی حاصل از آن، یکی از موضوعات اصلی در برنامههای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور به حساب میآید. این در حالی است که پیشرفت بیمه با توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور ارتباط مستقیم دارد. بهبود وضع اقتصادی، افزایش مبادلات، ارتقای سطح زندگی و توسعه سرمایهگذاری، موجب پیشرفت صنعت بیمه شده و در مقابل نیز پیشرفت بیمه، خود موجب بهبود وضع معیشت مردم، حفظ ثروت ملی و پس انداز میگردد. بیمه (Insurance)، قراردادی است که به موجب آن، یک طرف قرارداد به نام بیمه گر((Insurer متعهد می شود که در قبال دریافت یک حق بیمه قطعی یا برآوردی (Premium) در صورت وقوع حادثهای که هدف قرارداد، پوشش ریسک (Risk) آن است، مبلغی به طرف دیگر، به نام بیمه گزار (Insured) بپردازد. بیمه از دید بیمه گزار، یک انتقال و از دید بیمه گر، یک مکانیزم انباشت است. قرارداد بیمه، قراردادی است که اغلب به عنوان قرارداد جبران خسارت تعریف میشود (رحمانی کرچگانی، .(1386
یکی از ویژگیهای بارز فعالیتهای تولیدی بخش کشاورزی، وابستگی زیاد آن به طبیعت و شرایط غیر قابل کنترل و گاهی غیر قابل پیش بینی محیطی میباشد. بنابراین تولید کشاورزی در شرایط طبیعی یکی از پر مخاطره ترین نوع فعالیتهای اقتصادی محسوب میشود. طغیان آفات، انواع بیماریهای گیاهی و دامی، تغییرات ناگهانی دما، کمبود و پراکنش نامناسب بارندگی، بروز خشکسالیهای پیاپی و پیامدهای ناشی از آن و نیز وقوع بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله، ممکن است خسارتهای زیادی به کشاورزان و بخش کشاورزی وارد کند که جبران آن نه تنها از عهده تولیدکنندگان خارج است، بلکه بدون اعمال یک روش نظام مند و مطالعه شده دولتی نیز میسر نیست (رحمانی کرچگانی، .(1381
در جهان امروز، بیمه برای بسیاری از محصولات کشاورزی عرضه میشود و بیشتر آنها توسط دولت یارانههای سنگینی دریافت میکنند (Smith & Glouber , 2012)، پاسخ تولید کنندگان به برنامههایی که اطمینان بیشتری برای دریافت غرامت از بیمه دارند، بهتر است و این امر اثرات قابل توجهی بر مشارکت مردم دارد ( Bekkerman et al, (2012 و بیمه محصولات، در یک دهه گذشته، به مهمترین برنامه دولت آمریکا برای پرداخت یارانه به بخش کشاورزی تبدیل شده طوری که برای سال مالی 2013، برنامههای بیمه محصولات کشاورزی، حدود 63 درصد از یارانههای همه محصولات را به خود اختصاص داده و پیشنهاد حذف برنامههای پرداخت مستقیم در تمام مزارع ارایه شده است .(Sumner & Zulauf, 2012)
بیمه محصولات کشاورزی به عنوان یکی از راهکارهای نوین برای مقابله با خطرات فعالیتهای کشاورزی و در نتیجه کاهش نوسانات درآمدی کشاورزان مورد توجه و تأکید قرار گرفته است. در ایران پس از تصویب قانون بیمه محصولات کشاورزی در سال 1363، صندوق بیمه محصولات کشاورزی با هدف بیمه انواع محصولات کشاورزی و دامی وسیلهای برای دستیابی به هدفها و سیاستهای بخش کشاورزی، در بانک کشاورزی تشکیل و شروع به فعالیت کرده است. بررسی عملکرد خدمات رسانی بیمه محصولات کشاورزی در سالهای اخیر نشان میدهد که فعالیت آن با فراز و نشیبهایی همراه بوده و عوامل اقتصادی- اجتماعی متعددی بر پذیرش و تقاضای بیمه از سوی کشاورزان تأثیر گذاشتهاست. اصولاً بیمه کشاورزی از سوی دولتها برای حل دو مشکل اساسی »درآمد پایین« و »درآمد بی ثابت« مورد توجه قرار میگیرداساساً. برای پذیرش بیمه از سوی کشاورزان باید سطح آگاهیهای عمومی آنان را نسبت به بیمه بالا برد (پیشرو و همکاران، .(1390
مواد و روشها
این پژوهش با استفاده از اطلاعات آخرین آمارنامه کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی انجام گرفته است. به این ترتیب که آمار مربوط به فعالیتهای بیمه محصولات کشاورزی (زراعت، باغات، دام، طیور، آبزیان و منابع طبیعی) به تفکیک استانها استخراج و با استفاده از روش اسکالوگرام، اقدام به طبقه بندی استانهای کشور شده است. یکی از روشهای مهم در برنامهریزی، استفاده از روش طبقه بندی یا آنالیز اسکالوگرام است. این روش، در تعیین مرتبه فضاها در برنامهریزی کاربرد دارد (مطیعی لنگرودی، .(1392 از این روش اغلب برای طبقه بندی سکونتگاهها و تعیین سطح آنها به لحاظ توسعه در زمینههای مختلف استفاده میشود. همچنین کلیه محاسبات آماری مربوطه توسط نرم افزار
انجام گرفته است.
نتایج و بحث
به منظور شناسایی سطح فعالیتهای بیمه محصولات کشاورزی در استانهای کشور، 18 شاخص مربـوط بـه فعالیـت بیمه محصولات کشاورزی استخراج و مورد استفاده قرار گرفت که فهرست این شاخصها در جدول 1 آمده است.
در مرحله بعدی، به منظور تدوین جدول راهنمای تعیین وضعیت شاخصها، میانگین و انحراف معیار هر یک از شاخصها محاسبه شد. سپس برای طبقه بندی تغییرات شاخصها، سه وضعیت مثبت، خنثی و منفی طبق جدول 2 تعیین و موقعیت شاخصهای هر یک از استانها مشخص گردید.
برای نشان دادن جایگاه هر یک از شاخصها در استانهای مختلف، یک ماتریس 30×18 که سطرها به تعداد استانها و ستونها به تعداد شاخصها است، تدوین گردید که با توجه به حجم زیاد، نتایج حاصله در جدول 3 آمده است.
بر اساس آن چه که در جدول 3 مشاهده میشود، برای وزن دادن شاخصها، ضریب 4 برای شاخصهای دارای وضعیت مثبت، ضریب 2 برای شاخصهای دارای وضعیت خنثی و ضریب 1 برای شاخصهایی که دارای وضعیت منفی هستند، اعمال شد. مجموع تعداد شاخصها در ضرایب آنها، امتیاز نهایی استان را مشخص می کند که نشان دهنده سطح فعالیت بیمه محصولات کشاورزی در آن استان است. جدول 4، استانهای کشور را به ترتیب امتیازی که گرفتهاند، نشان میدهد. طبق این رتبهبندی، استانهای خراسان رضوی با 54 امتیاز، خوزستان با 53 امتیاز، فارس با 52 امتیاز، آذربایجان غربی با 51 امتیاز، اردبیل با 50 امتیاز به ترتیب در مکانهای اول تا پنجم و در مقابل استانهای قم با 22 امتیاز، خراسان شمالی با 21 امتیاز، هرمزگان با 21 امتیاز، لرستان با 21 امتیاز، ایلام با 20 امتیاز در مکانهای بیست و ششم تا سیام قرار دارند.
نمودار 1 نیز، استانهای کشور را با امتیازی که گرفتهاند، نشان میدهد. با توجه به این نمودار، امتیاز استانهای کشور از نظر فعالیتهای بیمه محصولات کشاورزی، از 20 تا 54 در نوسان است.
پس از این مرحله و در گام دوم، شاخصها در 3 خوشه »تعداد قرارداد«، »میزان بیمه شده« و »حق بیمه دریافتی« طبقه بندی شدند که در جدول 5 آمده است.
