بخشی از مقاله
چکیده
در سالهای اخیر رقابت به عنوان یک مفهوم اقتصادی که بر توسعه پایدار صنعت سفر و گردشگری تأثیرگذار است، مطرح میباشد.[1] با درک پتانسیل و فرصتهای زیاد دراین زمینه، بسیای از کشورهای درحال توسعه به این رقابت پیوستهاند و هماکنون به طور فعالانهای خطومشیهای مؤثری را دنبال میکنند تا جذابیتهای خود به عنوان مقصد را دراین بخش پرسود از صنعت جهانی گردشگری افزایش دهند[2] و .[3] چنانچه کشوری به هر علت نتواند به این موج شتابان فراگیر بپیوندد، درآیندهای نه چندان دور در صفحه رقابتهای بینالمللی به حاشیه رانده میشود و بسیاری از فرصتهای کسبوکار رابه نفع دیگران از دستمیدهد .[4] در این بین، گردشگری سلامت و به طور خاص گردشگری پزشکی نقش ویژهای در برخی مناطق مانند شهر مشهد ایفا میکند.
چنانچه مسئولین امر نتوانند با برنامهریزی به موقع موجبات توسعه این صنعت را بوجود آورند، فرصت جذب و به تبع آن توسعه و گسترش گردشگری پزشکی از دست خواهد رفت. لذا این تحقیق به تعیین اوزان و اولویتهای عوامل مؤثر برگردشگری پزشکی در ارتباط با یکدیگر و در شهر مشهد خواهد پرداخت تا بدین وسیله اولویتهای برنامهریزی تبیین شوند. دراین رابطه پرسشنامه دیماتل بر اساس عوامل بدست آمده از تحقیق اسفندیاری و کاظمی [5]، طراحی و توسط پزشکان آشنا به امر گردشگری در شهر مشهد تکمیل گردید. نتایج تجزیه و تحلیل پرسشنامه ها نشان داد عامل " امکانات و تسهیلات مناسب" تأثیرگذارترین عامل بر دیگر عوامل و "تبلیغات و اطلاعرسانی در مورد مراکز درمانی" تأثیرپذیرترین عامل از دیگر عوامل میباشد.
مقدمه
امروزه رقابت فزایندهای میان کشورهای مختلف به ویژه کشورهای درحال توسعه آسیایی برای جذب گردشگران سلامت آغاز شده است. در سطح کلان دولتها علاقهمند به بهرهمندی از مزایای اقتصادی ناشی ازاین صنعت هستند [6] ، نقش قوی و قابلتوجهی در بازاریابی و ترفیع صنعت نوظهور آن ایفا میکنند [7] و منافع بالقوه اقتصادی گردشگری پزشکی، این صنعت را به گزینهای جالب توجه برای آنان تبدیل کرده است . [6] درحال حاضر باتوجه به کمهزینهبودن و پردرآمدبودن این صنعت، بسیاری از کشورهای علاقهمند به توسعه گردشگری، توجه خودرا براین بخش از صنعت گردشگری متمرکز و برای آن برنامهریزی می کنند .[8] در چند دهه اخیر توجه مسئولان کشورمان نیز به این مسأله مهم جلب شده است.
لغت گردشگری tourism از کلمه tour به معنای گشتن اخذ شده که ریشه در لغت لاتین turns به معنای دورزدن، رفت و برگشت بین مبدأ و مقصد و چرخش دارد که از یونان به اسپانیا وفرانسه ودرنهایت به انگلیسی راهیافتهاست .[9] یونانیان و رومیان اولین کسانی هستند که از طریق برگزاری فستیوالها، اعیاد ومناسبتهای مذهبی و ورزشی در امر گردشگری متقدم بودهاند. میزبانی بازیهای المپیک در 776 قبل از میلاد در روم شاهد این مدعاست.
[10] گردشگری شامل تمام فعالیتهای افرادی است که برای کمتر ازیک سال متوالی برای فراغت، تجارت وسایر اهداف غیر ازکسب درآمد از مقصد، به محلی غیراز محل زندگی معمول خود سفرمیکنند و درآن اقامت مینمایند .[11] بررسی تاریخ سفر از سدههای گذشته مؤید آن است که انسانها به انگیزههای گوناگونی به سفر پرداختهاند[12] گردشگری باتوجه به انگیزه، اهداف، حجم، تعداد و قلمرو جغرافیایی به انواع متعددی تقسیممیشود. یکی از این شاخهها، گردشگری سلامت است که گردشگری پزشکی نیز از آن منشعب میشود.
مروتی شریفآبادی و اسدی اردکانی[13] در تحقیق خود با استفاده از تاپسیس فازی نشان دادند که 11 عامل در صدر عوامل مؤثر بر گردشگری سلامت در استان یزد قرار دارند. رضایتمندی ازتعداد، مهارت و برخورد مناسب افراد مسئول رسیدگی بیمار،کیفیت خدمات درمانی و رسیدگی کامل به بیماران، سه عانل برتر در توسعه گردشگری سلامت در استان یزد شناسایی شدند. همچنین فرهادی [14] با بررسی عوامل مؤثر بر گردشگری سلامت در ایران از دید مدیران و متخصصین سلامت استان تهران، نشان داد داشتن مزیت رقابتی، نیروی انسانی، شاخصهای عملکرد وزیرساخت و همچنین قوانین بیشترین امتیاز را درتأثیرگذاری بر رونق گردشگری سلامت دارد.
سیفزادهبهمبری [15]، طی پژوهشی تحت عنوان بررسی عوامل مؤثر در توسعه توریسمدرمانی در بیمارستانهای شهر کرج، نقش عوامل شرایط عمومی، نیروی پرسنلی، تجهیزات پزشکی، شرایط جانبی، شرایط جغرافیایی و ضوابط وبسایت مراکز پزشکی را درتوسعه صنعت توریسمدرمانی در بیمارستانهای شهر کرج تأثیرگذار توصیفکردهاست. موسی و همکاران [16]، در مقالهای با عنوان رفتار سفر درمیان گردشگران پزشکی واردشده به کوالالامپور، به شناسایی مشخصات جمعیتشناختی، انگیزههای سفر، میزان استفاده از مراقبتهای سلامتی و رفتار هزینههای آنان پرداخته اند.
پژوهشگران در این تحقیق به نتایج زیر دستیافتند. معیارهای برتر از نظر پاسخدهندگان برای انت خاب کوالالامپور جهت مقاصد پزشکی عبارتند از: محیط تمیز و بهداشتی بیمارستانها، روشهای درمان مدرن و بهروز، سابقه معتبر و عالی، طیف گسترده خدمات درمانی. این تحقیق در پی دستیابی به اولویتهای برنامهریزی در زمینه توسعه گردشگری پزشکی در شهر مشهد میباشد. بدیع بودن این تحقیق به جهت موضوع مورد بررسی و نیز تکنیک مورد استفاده جهت اولویتبندی عوامل است.
بدنه اصلی مقاله
افزایش رشد بینالمللی از یک سو و افزایش علاقه به مقصدهای گردشگری از سوی دیگر سبب شدهاست که روز به روز پسوند و پیشوندهای بیشتری همچون گردشگری جنگ، گردشگری مذهبی، گردشگری شهری، گردشگری روستایی، گردشگری ورزشی، گردشگری سلامت و بومگردی را درکنار واژه گردشگری شاهد باشیم .[17] دراین راستا، جنینگز [18] تیپشناسی خودرا برمبنای گردشگران فرهنگی و بومی1، داخلی2، ماجراجو3، مستقل4 وبینالمللی، بازدیدکننده رخدادهای خاص 5 وتجاری6 بناکرده است. در طبقهبندی دیگری، ویلیامز[19]، از چارچوب تیپشناسی گردشگری به منظور طبقهبندی انواع گردشگری بهرهجستهاست. دراین تیپشناسی گردشگری به انواع تفریحی 7، تجاری8، سلامت9، آموزشی10، فرهنگی11 و اجتماعی12 طبقهبندی میشوند.
گردشگری سلامت، سفری سازمانیافته از محیط زندگی فرد به مکان دیگر است که بهمنظور حفظ، بهبود و دستیابی مجدد به سلامت جسمی و روحی فرد صورت میپذیرد که بیش از 24 ساعت و کمتر از یکسال بهطول بیانجامد .[20] این، یک مفهوم جدید نیست بلکه مسافرت به مناطق دارای چشمههای آبمعدنی و آبگرم - اسپاها - که برای رهایی از تنشهای زندگی روزمره و تجدید قوا بدون مداخله و نظارت پزشکی انجام میپذیرد و تحت عنوان گردشگری تندرستی نامیده میشود، از قرن 18 در اروپا رواج داشته استمعمولاً. این توریستها بیماری جسمی مشخصی ندارند و بیشتر در پی بهرهمندی از طبیعت شفابخش مناطق دیگر هستند .
[21] گردشگری سلامت درایران نیز پدیده جدیدی بهشمارنمیرود. درگذشته ساکنین کشورهای همسایه به ویژه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس برای دریافت خدمات بهداشتی و سلامت به ایران و به خصوص به استان فارس مسافرت میکردند .[22] به هر حال تمام مصرف کنندگان خدمات گردشگری پزشکی برای بهرهمندی از بهروزترین خدمات مراقبت سلامت همراه با مراقبتهای پس از درمان مناسب و همچنین اجتناب از لیست انتظار درمان به این خدمات روی میآورند.[23] نوع رایجتر تقسیمبندی گردشگری سلامت که در متون و تحقیقات مختلفی به آن اشاره شده است، به شرح زیر است: گردشگری پزشکی13، گردشگری تندرستی14 وگردشگری درمانی15 است.
گردشگری پزشکی: مسافرت به منظور درمان بیماریهای جسمی یا انجام نوعی از عملهای جراحی تحت نظارت پزشکان در بیمارستانها و مراکز درمانی را گردشگری پزشکی گویند. در این نوع از گردشگری سلامت، بیمار ممکن است پس از درمان و معالجه، نیازمند استفاده از فضاها و خدمات گردشگری درمانی - مانند چشمههای آب معدنی - باشد.
گردشگری تندرستی: مسافرت به دهکدههای سلامت و مناطق دارای چشمههای آب معدنی و آب گرم، برای رهایی از تنشهای زندگی روزمره و تجدید قوا بدون مداخله و نظارت پزشکی و در مواردی که گردشگر بیماری جسمی مشخصی نداشته باشد را گردشگری تندرستی گویند.
گردشگری درمانی: مسافرت به منظور استفاده از منابع درمانی طبیعی - آبهای معدنی، نمک، لجن و غیره - جهت درمان برخی بیماریها یا گذران دوران نقاهت تحت نظارت و مداخله پزشکی را گردشگری درمانی گویند .[24] طبق یافتههای اسفندیاری و کاظمی [5]ده عامل در توسعه گردشگری پزشکی شهر مشهد نقش دارند که این عوامل عبارتند از: هزینه درمان، قرابت فرهنگی گردشگر با کشور ایران، ترکیب هدف پزشکی و زیارتی، قانون بیمه گردشگران پزشکی، تبلیغات و اطلاعرسانی در مورد مراکز درمانی، توصیه دوستان و آشنایان بیمار و همکاران پززشک مربوطه، نحوه برخورد افراد مسئول رسیدگی به بیمار، مهارت و به روز بودن دانش پزشکان، امکانات و تسهیلات مناسب و نگرش گردشگران پزشکی از امنیت در کشور ایران.
روش تحقیق
درطبقهبندی انواع پژوهشها برمبنای هدف، پژوهش پیشرو از نوع پژوهشهای کاربردی بهشمارمیرود چراکه بدنبال زمینهیابی جهت حل مسائل ومشکلات مربوط به توسعه گردشگری پزشکی میباشد و نتایج حاصل از این تحقیق میتواند درراستای بهبود حیطههای اولویتدار در برنامهریزیهای مربوطه و کاهش موانع موجود برسرراه گردشگری پزشکی استفادهشود. هدف از تحقیق کاربردی بدست آوردن درک یا دانش لازم برای تعیین ابزاری است که به وسیله آن نیازی مشخص و شناختهشده برطرف گردد.
دراین نوع تحقیقات هدف کشف دانش تازهای است که کاربرد مشخصی را درباره فرآورده یا فرآیندی درواقعیت را دنبال میکند. به عبارت دقیقتر تحقیق کاربردی تلاشی برای پاسخ دادن به یک معضل و مشکل عملی است که دردنیای واقعی وجود دارد.[25] جامعه مورد مطالعه عبارتست از مجموعهای از افراد، اشیاء و... - واحد - که حداقل در یک صفت مشترک باشند. معمولاً جامعه مورد مطالعه را با N نشان میدهند .[25] جامعه مورد مطالعه گزشکان آشنا به امر گردشگری پزشکی بودهاند. انتخاب این پزشکان بر اساس قاعده نمونهگیری هدفمند بوده است.
ابزار مورد استفاده جهت جمعآوری دادههای تحقیق، پرسشنامه مقایسه زوجی دیماتل بوده که با استفاده از عوامل یادشده در تحقیق اسفندیاری و کاظمی[5] طراحی شده است. این پرسشنامه پس از تکمیل توسط پزشکان آشنا به امر گردشگری پزشکی، توسط تکنیک دیماتل تجزیه و تحلیل شد. مقصود از روایی آن است که آیا ابزار اندازهگیری میتواند خصیصه و ویژگی که ابزار برای آن طراحی شده است را اندازهگیری کند یا خیر؟ موضوع روایی از آن جهت اهمیت دارد که اندازه-گیریهای نامناسب و ناکافی سبب بیاعتبارسازی هر پژوهش علمی میگردند .
[25] از آنجا که عوامل مورد استفاده دراین پرسشنامه، همان عوامل استخراج شده از تحقیق اسفندیاری و کاظمی [5] هستند ، لذا به خودی خود دارای روایی محتوا میباشند. روایی محتوا نشان میدهد که ابعاد وعناصر یک مفهوم تا چه حد تحت پوشش دقیق قرارگرفتهاند .[26] همچنین پرسشنامه در اختیار متخصصان قرارخواهدگرفت تا ازروایی صوری آن اطمینان حاصلشود. روایی صوری به این مطلب اشاره میکند که سؤالهای آزمون تاچه حد در ظاهر شبیه به موضوعی هستند که برای اندازهگیری آن تهیه شدهاند .[27]
طراحی مدل با استفاده از متدولوژی دیماتل، روش برنامهریزی شدهای برای تبادل نظر پیشرفته است که موجب میشود گروهی از افراد مثل یک تیم عمل کرده و از ساختاری استفاده کنند که روابط بین اجزای یک مجموعه را تعریف مینماید. این ساختار با پاسخگویی به سؤالاتی ساده به دست میآید و اجزای ساختار - اهداف، موانع، مشکلات و ... - تعیین میشوند. ماتریس اولیه اطلاعات مورد نیازمستقیماً از این دادهها و یا ازاِجماع عمومی حاصل میشود. در واقع این متدولوژی، روشی ترکیبی هم محسوب میگردد چرا که توجه به نظرات کیفی خبرگان در آن لحاظ میگردد .[28]
