بخشی از مقاله
چکیده
دو پدیده مهمی که امروزه در سراسر دنیا به شدت بر شیوه زندگی افراد تاثیر گذاشته اند و باعث تغییر و تحولات عظیمی در ابعاد اجتماعی، ارتباطی، اطلاعاتی و اقتصادی جوامع شده اند، رونق گردشگری و فناوری اطلاعات می باشد. ترکیب و آمیزش این دو پدیده یعنی گردشگری الکترونیک نیز در سال های اخیر به وقوع پیوسته است و باعث افزایش شدت تاثیر گذاری آنها گردیده است. اما متاسفانه در ایران در مقایسه با سایر کشورها بویژه کشورهای پیشرفته، گردشگری الکترونیک کمتر رواج یافته است و نیاز به رونق رشد آن احساس می شود. تحقیق حاضر سعی نمود با شناسایی چالشهای گردشگری الکترونیک در ایران، آنها را از لحاظ اهمیت اولویت بندی نماید تا با تمرکز بر چالشهای مهمتر، بتوان راه را برای اجرای هر چه بیشتر گردشگری الکترونیک در ایران هموار نمود. در این راستا یک پرسشنامه مقایسه زوجی تهیه شد و داده هایی از 74 نفر از کارمندان و مدیران 9 آژانس گردشگری شهر بوشهر جمع آوری شد. نتایج تحلیل داده ها با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی - AHP - نشان داد که دسترسی به اینترنت و شکاف دیجیتالی، آموزش در توسعه گردشگری الکترونیک ، فقدان سواد اطلاعاتی و فقدان زیر ساختار الکترونیکی به ترتیب مهمترین چالشهای گردشگری الکترونیک در ایران به شمار می روند.
واژههای کلیدی:گردشگری، گردشگری الکترونیک، فناوری اطلاعات، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی - AHP -
-1 مقدمه
امروزه توسعه ی گردشگری در تمامی عرصه ها چه در سطح ملی و منطقه ای و چه در سطح بین المللی مورد توجه برنامه ریزان دولتی و شرکت های خصوصی قرار گرفته است. بسیاری از کشور ها به طرز فزاینده ای به این حقیقت پی برده اند که برای بهبود وضعیت اقتصادی خود باید ابتکار عمل به خرج دهند و درصدد یافتن راه های تازه ای برآیند - لطفی، . - 1384 به طوری که یکی از صاحب نظران به نام دوکت گردشگری را گذرگاه توسعه نامیده است - حیدری، . - 1386 موسسه آینده نگری و برآورد اقتصادی وارتون برآورد کرده است که در بین شاغلین سراسر جهان از هر 16 نفر یک نفر در بخش جهانگردی شاغل است. گزارش موسسه تاکید می کند که گردشگری از نظر اشتغال بزرگترین صنعت جهان است - کروبی، . - 1387
لویس ترن گردشگری را امید بخش ترین و پیچیده ترین صنعتی می داند که جهان سوم با آن روبروست و معتقد است که گردشگری بیشترین قابلیت را برای جانشینی دیگر صنایع درآمدزا دارد - لی، . - 1387 حجممبادلات بین المللی گویای آن است که بیش از 20 درصد مبادلات با جریان گردشگری آغاز می گردد و در برخی کشورها درآمدهای ناشی از آن یکی از منابع عمده در جهت تقویت اقتصاد ملی روزافزون آنها می شود - سنایی، - 1386 آگاهی جوامع از این که گردشگری منبع درآمدی ارزی بسیار مناسب و قابل ملاحظه ای در اختیار اقتصاد یک کشور قرار می دهد، باعث شده است که گردشگری مفهومی بسیار گسترده در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیدا کند و به عنوان یک صنعت تلقی شود - طهماسبی پاشا و همکاران، - 1384 بطوری که بعد از صنعت های نفت، و اتومبیل، مردمی ترین منبع درآمد شمرده می شود، زیرا بیشتر در آمد حاصل از آن به طور مستقیم و بدون واسطه به دست مردم میرسد - گندمکار، . - 1390
بر این مبنا دلیل اصلی توسعه گردشگری غلبه بر پایین بودن سطح درآمد و ارایه فرصتهای جدید شغلی و تحولات اجتماعی در جامعه است و می تواند امیدهایی را برای کاهش فقر بخصوص در نواحی که به نحوی دچار رکود اقتصادی شده اند فراهم آورد - پاپلی و سقایی، . - 1386در این میان کشورها و سازمانهای گردشگری در صدد هستند تا با استفاده از شیوه های جدید اقدام به جذب بیشتر گردشگر نمایند و بخشی از بازار گردشگری را که هنوز دست نخورده یا کمتر دست خورده است جذب نمایند. بدین منظور از ابزارهای مختلفی کمک می گیرند. یکی از این ابزارها گردشگری الکترونیک است که با رونق یافتن و توسعه فناوری اطلاعات، بخش در حال رشدی از گردشگری را در سطح جهان به خود اختصاص داده است.
با این وجود این نوع گردشگری هنوز در ایران به اندازه کافی جای خود را پیدا نکرده است. بدون شک در آینده شاهد استفاده هر چه بیشتر از گردشگری الکترونیک در سطح جهان خواهیم بود و ایران نیز از این قائده مستثنی نیست. از این رو باید چالشهای گردشگری الکترونی در ایران را شناسایی نمود و سعی در برطرف نمودن آنها کرد. البته از آنجا که ممکن است چالشهای متعددی برای گردشگری الکترونیک در ایران وجود داشته باشد و از آنجا که برطرف نمودن همه این چالشها به طور همزمان ممکن است به دلایل مالی و برنامه ریزی و ... امکان پذیر نباشد، بنابراین باید این چالشها را از لحاظ اهمیت رتبه بندی نمود و در مرحله آغازین با تمرکز بر چالشهای مهمتر، اقدام به برطرف نمودن مرحله به مرحله موانع گردشگری الکترونیک در ایران نمود و گردشگری الکترونیک را به طور کامل در ایران مستقر نمود.در ادامه با مروری بر ادبیات تحقیق، به بیان مفاهیم گردشگری الکترونیک، مزایای آن و چالشهای گردشگری الکترونیک در ایران خواهیم پرداخت. سپس اقدام به توضیح چگونگی جمع آوری داده ها و رتبه بندی این چالشها خواهیم کرد.
-2 مبانی نظری تحقیق
-2-1 گردشگری اکترونیک
سازمان جهانی گردشگری - UNWTO - واژه گردشگری الکترونیکی را این گونه تعریف می کند: واژه "گردشگری الکترونیکی" به معنای کاربرد کسب و کار الکترونیکی در مسافرت و گردشگری است. گردشگری الکترونیکی یعنی دیجیتالی شدن همه فرایندها و زنجیره های ارزش در گردشگری، مسافرت و میهمان پذیری و فراغت است تا سازمان ها قادر به حداکثر سازی کارایی و اثر بخشی خود باشند - بوهالیس، . - 2003 نکته قابل توجه در این واژه آن است که گردشگری الکترونیکی به معنای گردش یا سفر به صورت الکترونیکی نیست، اگرچه سفرهای مجازی نیز می تواند زیر مجموعه ای از فعالیتهای مورد نظر این واژه باشد. بلکه مفهوم گردشگری الکترونیکی شامل کلیه اجزای کسب و کار - تجارت الکترونیک، بازاریابی الکترونیکی، حسابداری الکترونیکی، مدیریت منابع انسانی الکترونیکی، تحقیق و توسعه الکترونیکی و تولید الکترونیکی - و همچنین راهبردهای الکترونیکی شامل برنامه ریزی و مدیریت الکترونیکی برای کلیه بخش های صنعت است - فرزین، . - 1384سرویس هایی که در گردشگری الکترونیک مرسومند عبارتند از :
·اطلاع رسانی شفاف، دقیق و معتبر
·انجام کلیه تشریفات اخذ ویزا
·رزرو هتل ها و مراکز تفریحی سیاحتی -
·رزرو و اجاره وسایب نقلیه
·اخذ بلیت هواپیما، اتوبوس و قطار و ...
·خرید برنامه های سفر و تورهای مختلف و بسیاری سرویس های دیگر که روز به روز ایجاد می شود، از آنجا که اطلاعات کلیه سرویس های فوق به صورت مجتمع به گردشگر ارایه می شوند همواره امکان مقایسه گزینه های مختلف و انتخاب گزینه بهینه برای گردشگر با توجه به معیارها و انتظارات او میسر است، به عهارتی دیگر در عرصه ET هر گردشگری امکان می یابد که برنامه ای برای سفر خود انتخاب کند که بیشترین مطلوبیت را برای او دارد، این سرویس بدون حضور فن آوری اطلاعات مبتنی بر اینترنت امکان پذیر نموده است و تنها از طریقET میسر است.
-2-2 مزایای گردشگری الکترونیک
از آنجا که در طی فرایند گردشگری الکترونیک، اکثر فعالیت های وابسته به فرایند، به صورت الکترونیکی و با بهره گیری از فناوری اطلاعات انجام می شود، بر این اساس مزایای بسیاری را برای آن می توان بر شمرد که در راستای اصلاح الگوی مصرف یا اصلاح ساختار تولید و امکان دهی دسترسی گردشگران به منابع طبیعی و جاذبه های گردشگری قابل تبیین محتوایی است:
·کمک به توسعه اقتصادی مناطق کمتر توسعه یافته، به مدد بازاریابی و تبلیغات در جهت جذب گردشگر، فروش صنایع دستی واستقرار منابع در آن مناطق.
·عدم نیاز به پیمودن مسافت های طولانی و خسته کننده که در نتیجه، برای افراد مسن، بیمار و کودکان که تحمل طی مسافت های طولانی را ندارند، قابل استفاده است.
·بسیاری از نوجوانان، جوانان و دختران، بدون حضور والدین و با امنیت خاطر، می توانند با کمک گردشگری الکترونیکی، به سفر بپردازند.
.امکان سفر به مناطق مختلف جهان، بدون نگرانی از مسائل فرهنگی، اجتماعی، مذههی و سیاست های بین دو کشور.
·کاهش ساخت و سازهای بی مورد جهت سکونت مسافران.
.انجام بازدید های علمی و همایش های مختلف با کمک ابزار های الکترونیکی؛ همچون ویدئو کنفرانس و عدم نیاز به سفر به آن مناطق و در نتیجه، حذف خطر جاده و کاهش هزینه های دانشگاه.
·کاهش صف های طویل تهیه بلیط.
·فراهم آمدن امکان خرید اینترنتی از مراکز خرید صنایع دستی و در نتیجه رونق تجارت الکترونیک و کمک به تولید و راه اندازی کارگاه های کوچک و بزرگ صنایع دستی و محلی.
·اشتغال زایی.
·ایجاد رقابت در زمینه هتلداری و اقامتگاه ها و بهبود سرویس دهی و امکانات رفاهی مکان های تفریحی و گردشگری.
·مناسب بودن برای کشورهای کمتر توسعه یافته، به دلیب عدم نیاز به هزینه های احداث و توسعه مراکز گردشگری و سرویس های سفر.
·عدم نیاز به راهنمای آموز دیده برای معرفی مکان ها و مناطق گردشگری.
·سودمند بودن برای محققان و پژوهشگران، به دلیل بررسی موردی یک موضوع خاص.
·کاهش ترافیک و ترددهای غیرضروری.
·کاهش و تغییر هزینه های سفر.
·صرفه جویی در وقت.
·حفاظت از میراث فرهنگی، به دلیل عدم ارتهاط مستقیم با آثار و... .
هرچند گردشگری الکترونیک به اندازه مسافرت های واقعی، لذت بخش و خاطره انگیز نیست، اما از آن جا که به همه مردم و بدون در نظر گرفتن وضعیت ااتصادی و فرهنگی آنها این امکان را می دهد تا از مناطق دیدنی دنیا بازدید کنند، صنعتی قابل توجه، محسوب می شود. با این حال، در کشور ما به دلایلی چون نبود زیرساخت های اولیه و پرهزینه بودن ایجاد آن ها، رشد ناچیز فناوری طلاعات و عدم استفاده همه افراد از اینترنت و کمبود سایت های گردشگری، این صنعت با اقبال عمومی همراه نشده است؛ اما مزایای بالقوه این فناوری، به ویژه در امر اشتغال زایی و کسب درآمد مستقل از نفت، همه افراد و به ویژه فعالان این بخش را بر آن خواهد داشت تا برای رونق این صنعت، همت گمارند - بمانیان و همکاران، . - 1388
-2-3 چالشهای گردشگری الکترونیک در ایران
در فرایند تحقق گردشگری الکترونیک و بهره مندی از منافع آن، چالش های اساسی وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد و برای رفع آنها برنامه ریزی های مربوط صورت گیرد. این چالش های اساسی دز جدول - 1 - نشان داده شده است.
