بخشی از مقاله
چکیده
هدف تحقیق حاضر، تعیین ملاک های ارزیابی و ارتقای مرتبه - نظام رتبه بندی - معلمان با تکیه بر اخلاق تربیتی بوده است. روش تحقیق، توصیفی از نوع پیمایشی بوده است. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه دبیران دوره دوم متوسطه شهر اصفهان - تعداد 3537 نفر - بوده است. شیوه نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای بوده که بطور تصادفی تعداد380 نفر برای تحقیق انتخاب شدند.
ابزار تحقیق پرسشنامه محقق ساخته ملاک های ارزیابی و ارتقای مرتبه معلمان با تکیه بر اخلاق تربیتی بوده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون کایزر مایر - - KMO، آزمون تحلیل عاملی اکتشافی، آزمون t تک نمونه ای، و آزمون تحلیل واریانس چندراهه استفاده شد.
بطور کلی نتایج تحقیق نشان داد، ابعاد اخلاق تربیتی معلمان عبارتند از: رفتار عادلانه، رفتار فداکارانه، رفتار مؤدبانه، رفتار مراقبانه، رفتار صبورانه، رفتار دوستانه، رفتار خداپسندانه، رفتار اسلام مدارانه. بیشترین میانگین مربوط به رفتار فداکارانه - 9/37 - و کمترین میانگین مربوط به رفتار عادلانه - 6/74 - بوده است. نیز نتایج تحقیق نشان داد، بین نظرات پاسخگویان در خصوص ابعاد رتبه بندی ملاک های ارزیابی و ارتقای مرتبه - نظام رتبه بندی - معلمان با تکیه بر اخلاق تربیتی بر حسب ویژگی های دموگرافی - سابقه خدمت، جنسیت، رشته تحصیلی، مدرک تحصیلی - در سطح P<0/05 تفاوت معناداری وجود دارد.
مقدمه
رتبه بندی، انگیزه کاری معلمان را افزایش داده و جایگاه شغلی، اجتماعی و معیشتی آنها را تأمین می نماید. رتبه بندی معلمان موجب می شود تا آنها در راستای ارتقای دانش، وسطح حرفه ای خود تلاش بیشتری نمایند. بدین روش عدالت نزد آنها بهتر درک می شود. رتبه بندی عبارت است از طبقه بندی شایستگی معلمان حسب شاخص های چهارگانه - فرهنگی-تربیتی - ، - آموزشی - ، - پژوهشی - ، اجرایی -
یکی از ملاک های ارزیابی و ارتقای مرتبه معلمان در خصوص اخلاق تربیتی است.عمل تربیت به اعلاء درجه واجد خصوصیات اخلاقی است از قبیل عدالت، ایثار، همکاری، احترام، و حقوق شاگردان. از طریق مراعات اخلاق آموزشی، هدف تعلیم و تربیت که همانا بهبود رشد و شکوفایی فراگیران در جهت رسیدن به مراتب کمال است، فراهم می شود
درسیستم آموزشی باید از معنویات و اعتقادات مذهبی در راستای ایجاد انگیزه و انطباق رفتار با معیارها و موازین اخلاقی-اسلامی بهره جست. استارات - 1991 - 4، معتقد است که جنبه های سه گانه اخلاق آموزشی یعنی مراقبه، عدالت، و انتقاد از اهمیت خاصی در نظام یاددهی-یادگیری برخوردار است.جنبه مراقبه ای اخلاق به روابط، شأن، یا ارزش انسانی می پردازد و به نیازهای عالی انسانی توجه دارد.
جنبه عدالتی اخلاق، به مشارکت فراگیران در آموزش و فرایند تدریس و دخالت آنها در تصمیم گیری های مربوط به تعالی آنها توجه دارد. جنبه انتقادی اخلاق به بررسی وضعیت شیوه تدریس و وضعیت موجود و نیز صلاحیت و شایستگی ها بر اساس معیارهای و ملاکهای علمی، عقلی و منطقی توجه دارد و برای قانع سازی، استدلال های خود را بیان می نماید. در خصوص مراقبه اخلاقی، و محاسبه نفس ، سفارشات زیادی در اسلام شده است
مراقبه به معنای پرهیز از رفتارهایی است که انسان را از خدای خویش دور می کند و به ارزشهای انسانی و شأن او آسیب می رساند. مراقبه اخلاقی موجب می شود که انسان فقط برای رضای خدا گام بردارد. لذا معلمانی که بیش از پیش، به این بعد اخلاقی توجه دارند، برای رضای خدا در راستای یادگیری دانش آموزان و متربیان خود، تلاش می کنند و برای تریبیت آنها از خود دریغ ندارند
امام خمینی - ره - می فرماید: مربی باید دارای صفات خودداری باطنی، آرامش درون و طمانینه باشد. اخلاق وعمل معلم تاثیر به مراتب قوی تری نسبت به سخن وکلام او برشاگردان دارد - مظاهری،. - 1370 لذا در روایات بسیاری از ائمه معصومین، در خصوص اهمیت صداقت درگفتار وکردار سفارش شده است.پیامبر اکرم - ص - در باره اهمیت سجایای اخلاقی هادی وراهنمای جامعه می فرماید:بعثت لاتمم الاخلاق. قیام من درجامعه بشری به منظور تتمیم وتکمیل سجایای اخلاقی بشر است
از امام حسین - ع - سؤال شد که چگونه و برچه معیاری می توان اهل نجات و رستگاری راشناسایی کرد؟ امام - ع - فرمود : هر که کردارش با گفتارش مطابق باشد چنین کسی از رستگاران خواهد بود. امام علی - ع - دریکی از فرازهای تربیتی درجمله ای کوتاه ، وظایف اصیل معلم ومربی را بیان می دارد:"هر که نقش رهبری وارشاد را برعهده دارد باید پیش از آنکه به تربیت دیگران بپردازد خویشتن را بسازد و باید تلاش کند که تربیت وسازندگی دیگران بوسیله رفتار وسیرت خویش انجام دهد.نه آنکه با بیان وگفتار به این کار بپردازد"
تعلیم و تربیت اخلاقی و ارزشی به آنچه که مدارس و دیگر نهادهای آموزشی برای کمک به افراد جهت تفکر پیرامون مسائل مربوط به درست و نادرست امور و در پی آن تمایل به سمت خوب بودن اجتماعی و نیز کمک به آنها جهت رفتار به روش و منش اخلاقی و ارزشی انجام میدهند، اطلاق میشود
از نظر وایتهد ارزشها نه فقط در هدایت زندگی انسانی مهم هستند، بلکه درک ارزشهای زیباییشناختی و اخلاقی به زندگی هدف میدهد. ارزشها قدرت برانگیزاننده در مذهب و اخلاقیات هستند و زندگی ما را غنی میکنند و شناخت چیزی که این نقش را داراست، ممکن و لازم است. از نظرگاه برزینکا مسئله استخراج بایدهای ارزشی از هستها،مسئله نسبیبودن ارزشها، مسئله ابزار - هدف، درونی یا بیرونی بودن ارزشها... همه امروزه بر تحقیقات تربیتی مربوط به روشهای تربیت و آموزش اخلاقی و ارزشی تأثیر میگذارد
پیشینه تحقیق
در حدیثی از پیامبر اسلام - ص - آمده است که فرمود: معلم وآموزگار باشید]ودرس شمازمزمه محبت باشد[ درتعلیم خود، دشخوار و سختگیرنباشید. نیز فرمود: لینوا لمن تعلمون ولمن تتعلمون منه. - روایات ازمنیهالمرید، ص - 69 بکارگیری روش لطف و محبت در تربیت،پرورش دهنده عواطف واستعداد های بالقوه دانش آموزان است."پیامبر اکرم - ص - فرمود: محبت بنیاد و اساس]روش وسنت[ من است. نیز فرمود: - نهج الفصاحه باب تکریم - فرزندان خود را شخصیت داده به تربیت کردن آنان بپردازید
خداوند درسوره لقمان می فرماید: هنگامی که لقمان فرزندش را پند داد، لقمان با پند واندرز و با استدلال پسر خود را تربیت کرد - مظاهری،1370،ص. - 27 خداوند در قرآن کریم درخصوص ویژگی محبت و دلسوزی پیامبر در سوره آل عمران آیه 159 می فرماید:پس به برکت رحمت الهی با آنان نرمخو و مهربان شدی واگر تندخو وسخت دل بودی قطعاً از پیرامون تو پراکنده می شدند.مهمترین رسالت انبیاء و پیامبران انسان سازی است.
مطالعات گل پرور و عریضی - - 1387،گل پرور و همکاران - - 1389، شفیع پور و همکاران - - 1390، شفیع پور و همکاران - - 2010، نشان داده است که برخورد عادلانه با دانش آموزان به عنوان یکی دیگر از ابعاد اخلاق آموزشی است. بدون تردید اخلاق و ارزشهای اخلاقی سهم قابل ملاحظه ای در جهت دهی رفتاری دانش آموزان دارد.
پژوهش ونگ - 2003 - نشان داد که رضایت یادگیرندگان در نتیجه تعامل مؤثر با معلمان است. مادامی که این ارتباط برای فراگیران رضایت بخش باشد، نگرش خوشایندی به معلم داشته و نسبت به اخلاق آموزشی معلم خود اعتقاد پیدا می کنند. احترام گذاشتن معلم به دانش آموزان از ابعاد اخلاق تربیتی است - حجتی، . - 1358 هیچکس حق ندارد که دیگری راتحقیرنماید،چون ممکن است پیش خدا ارج داشته باشد - سوره نجم، آیه . - 32
مطالعات باقری - - 1379 نشان داد، موعظه دانش آموزان به حسنه، یادآوری نعمت ها، عبرت آموزی ، دعوت دیگران به راه خدا به عمل صالح از وظایف تربیتی معلمان است - سوره فصلت، آیه . - 33 به نقل از خوش اندام - - 1373، تربیت اخلاقی دو رکن دارد: یکی، شناخت فضایل و رذایل و رفتارهای اخلاقی و ضداخلاقی و دیگری، به کارگیری شیوههایی برای تقویت یا تضعیف آنها. از آنجایی که در اخلاق، بیشتر تأکید بر خودسازی و در تربیت بر دیگرسازی است، تربیت اخلاقی نیز شامل خودسازی و دیگرسازی است.
یک معلم توانا با بهرهگیری از شیوههای متفاوت میتواند پل ارتباطی بین خود و دانشآموز را ساخته و استحکام بخشد. مهارتهایی نظیر: اجتناب از تنبیه شدید و مکرر، اجتناب از شوخی، پرهیز از پیش داوریهای غیر منصفانه، ابراز علاقه و توجه به دانشآموز، احترام به آنها، دوستانه رفتار کردن، اهمیت دادن به نظرات آنها و..
خواجه نصیر الدین طوسی نیز چنین نوشت: تربیت صناعتی است که از طریق آن مدارج عالیه انسانی فراهم می آید و پست ترین مراتب انسانی به کامل ترین رتبه خود می رسند.انسان در پرتو تربیت اخلاقی از رذایل و صفات نکوهیده می رهد و به فضایل و خصلت های ستوده آراسته می گردد، فضایل با تکرار اعمال شایسته به تدریج در نفس رسوخ یافته، رو به افعال نیکو از فرد سر می زند و او از انحطاط و پستی رهایی یافته و رو به سوی تعالی می نهد
یکی از شیوههای تربیتی قرآن، ربط دادن ارزشهای اخلاقی با تمایلات اساسی انسان است؛ بهطور مثال، با بیان اینکه انجام عمل صالح سبب خوشی ابدی انسان میشود، میکوشد تا عواطف انسان را در خدمت تشخیص عقلی قراردهد. قرآن با بیان اینکه بیتردید شکیبایان، پاداش بیشمار آخرتی خواهند گرفت.
