بخشی از مقاله
چکیده :
ارتباط فرهنگی بین ملت ها از طریق مهاجرت قابل توسعه و تعامل و تأثیر پذیري است و مهاجرت پل ارتباطی بین فرهنگ ها محسوب می گردد. ارتباط و تعامل ایرانیان و شبه قاره از نمونه هاي بارز یک ارتباط فرهنگ موفق و توسعه یافته است. گیلان به عنوان یکی از خطه هاي فعال و پرشور در تولید علم و فرهنگ شناخته شده است و صنعت چاپ سنگی در هند به عنوان یکی از دوره هاي درخشان در زمینه خلق آثار عربی و فارسی است که از زوایاي مختلف قابل تحقیق و بررسی است.
این پژوهش بر آن است تا به شخصیت ها و رجال از گیلان و یا هندیانی که اصالتاً گیلانی هستند و در دوره چاپ سنگی هند یعنی از سال 1790 میلادي تا ده هاي اخیر در هند در خلق آثار چاپ سنگی به گونه هاي مختلف مشارکت داشته اند بپردازد. محدوده پژوهش حدود 20000 عنوان کتاب هاي چاپ سنگی هند به زبان عربی و فارسی ، موجود در گنجینه بزرگ کتابخانه آیت االله مرعشی نجفی قم و همچنین فهرست هاي کتاب هاي چاپ سنگی موجود بوده است.
در نتیجه این پژوهش به اسم ها و شخصیت هایی بر می خوریم که براي نخستین بار به عرصه علم و دانش معرفی می گردند. و نام و یاد آنان براي اولین بار به عنوان رجال گیلان در عرصه فرهنگ و دانش و زمینه هاي هنري و شغلی معرفی نمایه می گردد. افزون بر آن سعی شده است این نام ها در منابع و تذکره هاي موجود مورد کاوش قرار گیرد . این پژوهش می تواند مقدمه اي براي پژوهش هاي بعدي و شناساندن فرهیختگان و فرهنگی مردانی از خطه گیلان بینجامد که تا کنون ناشناخته مانده اند و شناخت آن ها دریچه هاي تازه اي به سوي شناخت تاریخ درخشان علم و فرهنگ در خطه گیلان بینجامد.
مقدمه
از دیرباز تا کنون مهاجرت نه تنها به عنوان یک جابه جایی جغرافیایی یک شخص بلکه به عنوان عامل تحرك و جنبش نهضت هاي بزرگ فرهنگی در جوامع هدف بوده است تأثیري که شخصیت ها مهاجر در فرهنگ جامعه هدف داشته اند گاهی باعث دگرگونی عظیم و تحول ماندگار در آن جوامع گردیده است مهاجرت ایرانیان به هند سواي از انگیزه و علل و عوامل آن بی شک تأثیر ماندگار بر تحولات فرهنگی جامعه هند داشته است شاید نخستین مهاجرت ایرانیان به عنوان یک حرکت و نهضت جمعی مربوط به قرن هشتم میلادي و پس از انقراض حکومت ساسانیان و گسترش اسلام است شخصیت ها بزرگ و صاحب نام که با پسوند گیلانی در اقصا نقاط شبه قاره حضور دارند بازماندگان معزّز مهاجرانی هستند که از با اهداف گوناگون مذهبی سیاسی اجتماعی اقتصادي راهی سفر به هند شدند و به تدریج نقش مهمی در تحولات گوناگون شبه قاره ایفا نموده اند. نام هایی که در فرهنگ هند سایه اي جاودانه داشتند و نام هایی چون عبدالقادر گیلانی ، حزین لاهیجی از بزرگاناین عرصه هستند.
-1 اهمیت و ضرورت پژوهش
ضرورت تدوین یک شناسنامه بزرگ از هویت تاریخی و فرهنگی سرزمین معنویت و دریا و تشیع یعنی گیلان ایجاب می کند که تمامی فرهیختگان و نخبگان موثر در تولید علم و فرهنگ به خوبی شناخته شوند و این مهم نه تنها پژوهش در تاریخ فرهنگ منطقه گیلان و در سطح ملی و تاریخ ایران بلکه فراتر از حدود و مرزهاي ایران عزیز ، باید مورد توجه و مداقه قرارگیرند. اگر قرار است گیلان پژوهی ، تمامی ابرمردان و نام آوران و انسان هاي گرانقدر این خطه را براي ثبت تاریخ مورد توجه قرار دهد بی شک یکی از ارکان ا ین پژوهش ، توجه به رجال گیلان در خارج از این مرز و بوم می باشد. از سوي دیگر پیوستگی و ارزش ها متعالی و مشترك ایران و هند در طول تاریخ از زمان ضرورت توجه پژوهشگران این عرصه را دارد.
-2 پیشینه پژوهش
تاکنون آثار زیادي در باره رجال و دانشمندان وشاعران گیلان قلمی شده و به چاپ رسیده است اما دامنه شمول این پژوهش ها گاهی به طور عام از آغاز تا کنون را مورد توجه قرار گرفته است و محدود به هیچ قید و چهارچوبی نبوده است - لاهیجانی, 1317ق - و یا این که در برخی از این موارد سعی در محدود کردن این پژوهش ها به قشري خاص از رجال فقط در باره علما و یا شاعران گیلان بدون محدویت زمانی صورت گرفته است - شمس گیلانی, 1327ش - و یا در بعضی موارد پژوهش در رجال گیلان در محدود دوره هاي تاریخی مرتبط با حکومت هاي تاریخ بوده است - آزموده, 1393ش - و - یوسفدهی, رجال گیلان در عصر ناصري, 1393ش - ویا رجال مرتبط با یک واقعه بزرگ تاریخ مثل مشروطه مورد توجه قرار گرفته است.
اما رجال گیلان حاضر در یک محدوده جغرافیایی مثل شبه قاره تا کنون مورد تحقیق و پژوهش مستقل قرار نگرفته است البته نویسندگان و پژوهشگران در ضمن گزارش پژوهش در باره یک شخصیت به شکل مقالات و یا کتاب ها در بسیاري از موارد به حضور او در جغرافیا و مرز و بوم خارج از منطقه گیلان اشاره نموده اند که در جاي خود قابل استفاده و سودمند است. در بین مقالات نیز به ندرت مقالاتی یافت می شود که به طور تخصصی در باره مهاجرت و حضور و تأثیر رجال و شاعران گیلان در هند به عنوان مثال در باره مهاجرت حزین لاهیجی فراهم گردیده و قابل استفاده است.
- هاشم زاده محمدیه, 1388ش - اما این که تحقیق در باره رجال گیلانی موثر در یک سرزمین دیگر به ویژه شبه قاره هند با این همه پیوستگی ها و وابستگی هاي جدي به فرهنگی اسلامی ایران تا کنون صورت نگرفته است. و این مقاله نخستین تلاش در این زمینه است. از سوي دیگر با توجه به متأخر بودن نهضت چاپ سنگی در هند در برخی موارد شخصیت هایی که در ا ین مقاله مورد توجه قرار گرفته اند در هیچ منبعی نامشان قید نشده و براي نخستین بار است که می توانیم در یک گزارش پژوهشی مستقل نامی از آنان مشاهده نمود.
