بخشی از مقاله
چکیده
جایگاه مهم رسانه در عصر حاضر و نقش های مهم آن از جمله تبادل اطلاعات، آموزش های رسمی و غیر رسمی، تفریح و سرگرمی، آموزش مسائل اجتماعی به افراد و ... باعث گردیده است که مردم، به عنوان یک ضرورت بخش اعظمی از زندگی شخصی خویش را به فضای مجازی اختصاص بدهند. یکی از رسالت های اساسی رسانه ها، در بحث هویت یابی قشر جوانان، تحکیم هویت ملی آنان است که در رسیدن به اهداف متعالی و جامعه ای سالم بسیار موثر است.
احترام به هویت فردی افراد جامعه حائز اهمیت است چرا که هر کدام برای خود هویت شهروندی و خصوصی دارند و بایستی به حوزه خصوصی و هویت فردی آنها احترام گذاشته شود، در صورتی که با مدیریت صحیح و تحکیم انواع هویت های ملی، دینی، اجتماعی و حتی فردی این مهم تحقق یابد، جامعه ای شکوفا رقم خواهد خورد. این پژوهش به بررسی نقش و تاثیر رسانه در نگرش و هویت دانش آموزان دبیرستانی می پردازد.
جامعه آماری این تحقیق شامل 213 دانش آموز دختر و پسر دبیرستان های متوسطه اول سطح شهر زاهدان می گردد که نسبت به نحوه و میزان اختصاص ساعات اوقات فراغت خویش به فعالیت های مختلف از جمله تماشای برنامه های مختلف تلویزیون و استفاده از رایانه و شبکه های اجتماعی مورد پرسش قرار گرفته اند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد که اکثریت دانش آموزان، مدت زمان زیادی از وقت خویش را جلوی تلویزیون و رایانه سپری می نمایند که می تواند در شکل گیری شخصیت و هویت آنان نقش به سزایی داشته باشد.
-1 مقدمه
رسانه ها در به وجود آمدن هویت جوانان نقش دارند، همچنین رسانه مانند محملی برای انتقال عنصرها، پدیده های فرهنگی و دستکاری کردن باورها و هنجارهای اجتماعی است. چنین پدیده ای، سبک زندگی افراد یک جامعه را تغییر می دهد و این تغییر سبک که در خانواده ها به وقوع می پیوندد، موجب تغییر ارزش ها و در نهایت شیوه تربیتی فرزندان می شود و به این ترتیب هویت آنها دچار دگرگونی خواهد شد. امروزه، پیشرفت بی سابقه رسانه های جمعی یکی از عوامل موثر در پیشرفت های اجتماعی جوامع بشری تلقی می گردد.
رسانه ها نقش انتقال همه نوع اطلاعات را در عرصه های مختلف در سراسر کره زمین ایفا می نمایند. رسانه در نگاه کلی تحت عنوان یک پشتیبان فنی تعریف می گردد که نقش آن تبادل اطلاعات به گروه افراد می باشد - برتراند، . - 2001 رسانه یک واسطه ارتباطی است چرا که با استفاده از یک ابزار واسطه ای به یک یا چند فرستنده امکان انتشار اطلاعات را بین یک یا چند گیرنده فراهم می نماید و ابزار واسطه ای خود اشاره به عناصری دارد که عامل برقراری ارتباط میان فرستنده و گیرنده می باشند.
مهمترین بخش های رسانه عبارت است از رسانه های صوتی و تصویری مانند رادیو و تلویزیون، اینترنت از طریق کامپیوتر، رسانه های چاپی مانند روزنامه ها و مجلات، کتابخانه ها، کتابفروشی ها، نمایشگاه های کتاب، سینما و ... . در دهه های اخیر، رسانه ها از طریق ایجاد تنوع در برنامه های ارتباطی سعی در جذب حداکثری مخاطب به سمت خویش داشته اند. به عنوان مثال، شرکت های ارتباطی چندرسانه ای را می بینیم که از طریق کانال های رادیویی، ویدیویی و آنلاین با ارائه حجم وسیعی از اطلاعات درصدد جذب مخاطبین بیشتر بوده اند. براین اساس می توان اینگونه قضاوت نمود که رسانه ها با توجه به نیروی نفوذ بسیار بالایی که دارند مهمترین قدرت هر کشور محسوب می شوند.
در زمینه های آموزشی، رسانه به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای آموزش غیر رسمی شناخته می شود. از نظر مفهومی، آموزش غیر رسمی اشاره به بعد تاثیر اجتماعی دارد که برخلاف آموزش رسمی دارای ماهیت غیر سیستماتیک بوده و روزانه مرتب مخاطبین خویش را در معرض پیام های آموزشی قرار می دهد - کازنو، ترجمه ساروخانی و محسنی، . - 1370 از این جهت، غیر رسمی بودن از مشخصه های اصلی فضای اجتماعی محسوب می گردد که قادر است در هر زمینه ای اثر گذاری لازم را کم و بیش بر روی مخاطب خویش داشته باشد.
این اثر گذاری بر روی قشر نوجوان و جوان جامعه به خصوص دانش آموزان متوسطه به مراتب بیشتر از بقیه اقشار می باشد. در این سن که نوجوان با خانواده اش زندگی می کند و فعالیت های خود را همسو با برنامه ریزی های خانواده منطبق می نماید، ممکن است بین خواسته های او و والدین تعارض و تضاد هایی وجود داشته باشد. وقتی دانش آموز وارد مدرسه می گردد از نظر فکری و اجتماعی آموزه های بسیاری دریافت می نماید و در ابعاد مختلف از قبیل دانش زبانی، هوش، تفکر، تخیل و خلاقیت پیشرفت های قابل ملاحظه ای کسب می نماید و مربیان وظیفه دارند که در پرورش این قابلیت ها تا حد ممکن به دانش آموزان کمک نمایند.
کنجکاوی بچه ها نسبت به محیط اطراف در نگرش های اجتماعی وی نسبت به والدین، معلمان و دوستان و در زمینه فکری نسبت به کتاب، تلویزیون، فیلم و ... تبلور پیدا می کند. در زمینه پیشرفت اجتماعی، ای. اریکسون معتقد است که وقتی والدین بچه را مورد تشویق، ستایش و جایزه دادن قرار می دهند حس تسلط و رهبری در وی تقویت می گردد؛ و در مقابل وقتی والدین و مربیان تلاش های موفقیت آمیز وی را نادیده گرفته و باعث تحقیر یا عدم پذیرش وی گردند، این امر موجب سرخوردگی و احساس حقارت وی در جامعه می گردد - بلاندول، . - 2014 بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران رسانه معتقد هستند که آموزش، خود هدف نبوده و از طریق رسانه ها میسر می گردد.
بنابراین محتوای آموزشی در رسانه ها تحت الشعاع محتوای سرگرمی قرار می گیرد. ساتوری - 2006 - معتقد است که با ظهور پدیده ویدیو، کلمات از شکل نوشتاری به شکل تصویری تبدیل شده اند، انسان ها به وسیله تلویزیون آموزش می بینند، حتی قبل از این که خواندن و نوشتن را یاد بگیرند. کمیت و کیفیت استفاده از رسانه بستگی به عوامل مختلفی از جمله عادات خانواده، میزان تحصیلات والدین و محیطی که فرزند در آن متولد شده و رشد و نمو پیدا نموده دارد.
عادت های موجود در هر خانواده زیر ساخت های فکری فرزندان را تشکیل می دهد بطوری که آنها را مانند قانون خود را ملزم به پذیرش و رعایت آنها می دانند. متاسفانه در کنار آنچه که تا اینجا به عنوان نقاط قوت رسانه برشمردیم، رسانه اثرات منفی متعددی نیز بر روی رشد شخصیتی دانش آموزان از جمله ضعف قدرت شنیداری، ضعف توانایی در ارائه خود از طریق گفتاری و نوشتاری، سعی در برقراری ارتباط با حرکات اشاره ای به جای استفاده از دانش واژگانی قوی و ... دارد.
-2 تحقیق
-1-2 اهداف
افراد جامعه حد اقل به یکی از دلایل ذیل ناگزیر به استفاده از رسانه ها می باشند.
کسب اطلاعات: پاسخ دهندگان یکی از عوامل توجه و علاقه خود به رسانه ها را کسب اطلاع و آگاهی درباره جامعه و جهان و راهنمایی در مورد مسائل زندگی معرفی کردند.
وحدت و تعامل اجتماعی: کسب بصیرت درباره وضعیت دیگران، احساس تعلق به جمع و کمک به اجرای نقش های اجتماعی.
تفریح و سرگرمی: یکی از عوامل روی آوردن افراد به رسانه ها تفریح و سرگرمی است.
هویت یابی: از دیگر علل روی آوردن افراد به رسانه ها به ویژه تلویزیون، کسب آگاهی در مورد خویشتن، تقویت ارزشهای شخصی، یافتن الگوهای رفتاری، همانندسازی با ارزشهای مورد اعتنای دیگران و در یک کلام »هویت یابی« است.
رسانه ها و بویژه تلویزیون، از میان نقش های مهمی که برای آن ها برشمرده شده است - نقش ارتباطی، نقش اطلاع رسانی، نقش آموزشی و نقش سرگرمی - ، بیشتر از همه در نقش تفریح و سرگرمی برای گذراندن اوقات فراغت مورد استفاده قرار می گیرد و در این میان بیشترین تاثیر را بر روی دانش آموزان از نظر شکل گیری شخصیت و اجتماعی شدن آنها دارد - هسکت، . - 2012 هدف این تحقیق بررسی نگرش دانش آموزان نسبت به رسانه و تاثیر آن بر روی شکل گیری شخصیت و هویت دانش آموزان می باشد.
-2-2 جامعه آماری
تعداد 213 دانش آموز با میانگین سنی 15 سال در این پژوهش شرکت داشتند . از این تعداد 113 دانش آموز دختر و 113 دانش آموز پسر با روش انتخاب تصادفی از مدارس متوسطه اول دخترانه و پسرانه سطح شهر زاهدان انتخاب گردیدند.
-2-3 روش تحقیق
ابزار اصلی مورد استفاده در این پژوهش را پرسشنامه ای تشکیل می داد که شامل 27 آیتم می گردید که از این میان تعداد 21 پرسش پاسخ انتخابی داشت که دانش آموز از بین پاسخ ها باید انتخاب می نمود و تعداد 6 پرسش بصورت پاسخ باز مطرح گردیده بود. مضامین اصلی که پرسشنامه بر مبنای آنها شکل گرفته بود عبارتند از: فعالیت های مورد علاقه دانش آموزان در اوقات فراغت؛ مدت زمان اختصاص داده به هر فعالیت؛ نقش رسانه در خصوص موضوعات مربوط به دانش آموزان؛ استفاده از رایانه و تلویزیون در امر آموزش دانش آموزان و بالاخره توصیه جهت برنامه ریزی های آموزشی مفید تر رسانه به منظور بهره برداری بهتر دانش آموزان. تحلیل کمی داده ها از طریق جمع آوری آماری پاسخ های مشابه دانش آموزان صورت گرفت و نتایج حاصل به صورت جدول و نمودار ارائه گردید.
