بخشی از مقاله
چکیده
در ادبیات معاصر جامعه شناختی، بسیاری از مسائل اجتماعی از منظر نظریه های شهروندی مورد بررسی قرار می گیرند. توسعه پایدار شهری را میتوان بهبود کیفیت زندگی در ساختار شهری دانست که بهبود کیفیت زیست محیطی را نیز به همراه دارد. بر این اساس توسعه پایدار شهری، توسعه انسانی پایدار را نیز به همراه میآورد که به شکلگیری سرمایه اجتماعی و ایجاد عدالت اجتماعی مدد میرساند. مفهوم پایداری در توسعه، با بسترسازی برای افزایش رفاه شهروندی ممکن میشود که بهبود زیرساختها و مسکن شهری و توزیع متناسب و عادلانه تسهیلات و خدمات شهری را به همراه دارد. براین اساس رفاه شهروندی را میتوان محور اصلی توسعه پایداری شهری دانست که افزایش امنیت انسانی و رضایتمندی اجتماعی را امکانپذیر میسازد. این نوشتار نیز به توسعه پایدار شهری و طراحی شهری پایدار میپردازد و بر ملاحظاتی برای افزایش رفاه اجتماعی شهروندی در ساختار شهری اشاره می کند. نتایج بررسی نگرش های مختلف نسبت به شهروندی نشانگر ارتباط متقابل میان شهروندی و رفاه اجتماعی است. برخی از رویکردهای رفاه را از مؤلفه های شهروندی دانسته و با عنوان حقوق آن را مطرح کرده و برخی نیز به وجود منابع و امکانات مختلف در قالب رفاه جهت تحقق شهروندی اشاره کرده اند. بنابراین در چارچوب شهروندی به طور مستقیم می توان به تأمین رفاه افراد و گروه های اجتماعی پرداخت و به طور غیر مستقیم نیز با تأمین رفاه در ابعاد مختلف، زمینه را برای تحقق شهروندی فراهم ساخت. این نوشتار نیز به توسعه پایدار شهری و طراحی شهری پایدار می پردازد و بر ملاحظاتی برای افزایش رفاه اجتماعی شهروندی در ساختار شهری، اشارت دارد.
کلمات کلیدی: رفاه اجتماعی، سرمایه اجتماعی، عدالت اجتماعی، توسعه انسانی، توسعه پایدار
.1 مقدمه و هدف
رفاه و تأمین اجتماعی به عنوان یکی از ابزارهای اصلی توسعه و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی مطرح میشود، بنابراین دامنه آن از اقدامات و نیات خیرخواهانه فردی فراتر رفته است و به عنوان حق فردی در کشور مطرح میشود در نتیجه تکلیفی الزامی برای دولتها ایجاد میکند و به این ترتیب مقوله تأمین اجتماعی وارد نظامهای دولتی و عمومیکشورها میشود. این موضوع پس از جنگ جهانی دوم براساس ماده 22 اعلامیه جهانی حقوق بشر که در 10 دسامبر 1948 به مجمع عمومی سازمان ملل متحد رسیده بود تأمین اجتماعی را از جمله حقوق اساسی انسان ها دانست. امروزه برنامههای اجتماعی در بیش از 170 کشور جهان از جمله در ایران برقرار است و با پوششهایی برای بازنشستگی، حوادث ناشی از کار و حمایت بازماندگان در حل اجرا است. نیمی از کشورها دارای پوشش بیماری ها یا بیمه خدمات درمانی هستند و تعدادی دیگر علاوه بر پوششهای مذبور پرداختهای نیز به خانوادههای نیازمند صورت میگیرد.
توسعه پایدار شهری را می توان بهبود کیفیت زندگی در ساختار شهری دانست که بهبود کیفیت زیست محیطی را نیز به همراه دارد. بر این اساس توسعه پایدار شهری، توسعه انسانی پایدار را نیز به همراه می آورد که به شکل گیری سرمایه اجتماعی و ایجاد عدالت اجتماعی مدد می رساند. مفهوم پایداری در توسعه، با بسترسازی برای افزایش رفاه شهروندی ممکن می گردد که بهبود زیرساخت ها و مسکن شهری و توزیع متناسب و عادلانه تسهیلات و خدمات شهری را به همراه دارد. بر این اساس رفاه شهروندی را می توان محور اصلی توسعه پایدار شهری دانست که افزایش امنیت انسانی و رضایتمندی اجتماعی را امکان می دهد.
در این جا پیش از پرداختن به موضوع، به تعریف دو واژه تأمین اجتماعی و رفاه اجتماعی می پردازیم. تأمین اجتماعی از دو کلمه تأمین و اجتماع تشکیل شده که کلمه تأمین به مفهوم حمایت در مقابل مخاطرات و ریسک های تعریف شده است و کلمه اجتماعی رابطه آن را با جامعه نشان می دهد. بدین معنا که در مواری که معضلاتی در تحصیل و کسب در آمد افراد جامعه به عللی از جمله بیکاری، بیماری، از کار افتادگی و سالمندی پدید آید در آن صورت حمایت افراد از منظر تأمین یا جبران در آمد آنان به عهده نهاد تأمین اجتماعی است. رفاه اجتماعی به مفهوم فراهم ساختن آسایش جسمی، روحی و فکری زندگی انسان ها می باشد که کلیه جنبه های مادی و معنوی آحاد جامعه را با دامنه گسترده در برمی گیرد و مسائلی از قبیل امنیت جان و مال، تأمین شغل، بهداشت و درمان، آموزش و پرورش، تأمین مسکن و مانند آن را شامل می شود .[3] سؤالاتی که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته اند، عبارتند از: -1 آیا بین رفاه اجتماعی و رفتار شهروندی رابطه معنی داری وجود دارد؟ -2 آیا میان رفاه اجتماعی و توسعه پایدار شهری رابطه معنی داری وجود دارد؟ -3 تا چه حد بین رفتار شهروندی و رویکرد پایداری شهری رابطه معنی داری وجود دارد؟
.2 تئوری و پیشینه تحقیق
در باب ریشه شناسی، رفاه اجتماعی را می توان از ریشه fare well دانست که معانی خوب بودن و مناسب بودن را تداعی می کند » .[8]استیس« رفاه اجتماعی را واژگانی می داند که در گستره سه مفهوم تجلی می یابد که در بستر اول، واژه قراردادی رفاه اجتماعی، در تعریف دوم، توسعه اجتماعی و در تعریف سوم، طرح نوین جهانی را بیان می کند » .[4]گودین« نیز رفاه اجتماعی را در سطح ملی تا جهانی مورد نظر قرار می دهد که از ترکیب اندیشه های استیس و گودین، چهار الگوی رفاه اجتماعی حاصل می شود: »الگوی سنتی، الگوی برقراری عدالت اجتماعی، الگوی توسعه اجتماعی و الگوی جدید جهانی رفاه اجتماعی.[6] « ذکر این نکته نیز اساسی به نظر می رسد که رفاه و تأمین اجتماعی مهم ترین پیش نیاز توسعه محسوب می شود که به علت قرار گیری در مفاهیم کالای عمومی، می بایست دولت ها به ساماندهی و شکل دهی آن همت گمارند .[5]
بر این اساس پرداختن به مضمون تأمین و رفاه اجتماعی، خاصه در ساختار شهری از این لحاظ مهم می نماید که می توان رفاه اجتماعی را محور اصلی هر برنامه توسعه اقتصادی و اجتماعی دانست که در گستره وسیع میزانی برای سنجش و تمایز کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه به حساب می آید. فقدان رفاه اجتماعی و عدم گسترش کمی و کیفی تأمین اجتماعی می تواند چالش گاه توسعه پایدار و ثبات سیاسی و اقتصادی، همبستگی اجتماعی و سلامت زیست محیطی به شمار آید. از این جهت که راهبردهای معطوف به رفاه اجتماعی امری مؤثر بر تمامی جنبه های سیاست گذاری نظام می باشد، التفات همزمان به مفاهیم »توسعه انسانی پایدار« و بهره گیری از »سرمایه اجتماعی« و مشارکت همگانی در مفاهیم توسعه پایدار امری اساسی به نظر می آید. بهینه سازی توزیع عادلانه درآمد، بیمه اجتماعی، حمایت های اجتماعی و خدمات درمانی، تأمین شغلی و آسایش روانی از مفاهیم رفاه اجتماعی به حساب می آیند که در توسعه پایدار کاربستی بدیل می یابند، چنانچه »امنیت انسانی« از مهم ترین مشخصه های رفاهی تلقی می شود، به نحوی که محور اصلی توسعه پایدار در قرن حاضر را امنیت انسانی تشکیل می دهد که بر اساس گزارش توسعه انسانی سازمان ملل در سال های 1994 و 1998، جنبه های امنیت شغلی، امنیت از جهت درآمد، سلامت جسمی و روانی، زیست محیطی را نیز در بر می گیرد.
بر این اساس رفاه اجتماعی مهم ترین بخش مفاهیم توسعه پایدار را تشکیل می دهد که امکان تأمین نیازهای انسان امروز بدون از بین بردن توانمندی نسل های آینده برای دستیابی به آرزو و نیازهایشان را فراهم می کند. این مهم در توسعه پایدار شهری نقشی بدیل می یابد که امکان زندگی مطلوب و شایسته را برای شهروندان فراهم می کند و بر شاخص های رفاه اجتماعی شهروندی تأکید می ورزد. در این گفتار به ساختار نوینی از توسعه پایدار شهری اشارت می شود که در بستر مفاهیم رفاه اجتماعی، تأمین اجتماعی، خدمات و حمایت های اجتماعی و توسعه انسانی پایدار با رویکردی به مفهوم سرمایه اجتماعی شکل می گیرد. توسعه پایدار شهری این امکان را فراهم می کند تا ضمن بهبود ساختار فضایی شهری و مسکن، ترمیم و بازسازی محیط زیست شهری، تلفیق و اختلاط کاربری های شهری و بهبود حمل ونقل و دسترسی، خدمات و تسهیلات شهری و افزایش کیفیت زندگی شهری از جدایی گزینی فضایی و مسکن جلوگیری به عمل آورد و راهکارهایی را برای افزایش رفاه شهروندی و رضایتمندی اجتماعی فراهم آورد که از اهداف اساسی توسعه پایدار در ساختار شهری به حساب می آید. التفات به ملاحظات اجتماعی و فرهنگی، اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی در روند طراحی پایدار شهری از این لحاظ مهم می نماید که تأمین آسایش همگانی و رفاه شهروندی را شدنی می گرداند که بایستی در روند توسعه پایدار شهری مورد ارزیابی قرار گیرد.
.3 مواد و روش ها
کلیه وسایل و مراحل جمع آوری سیستماتیک اطلاعات و نحوه تجزیه و تحلیل منطقی آنها را برای رسیدن به یک هدف معین روش تحقیق علمی می گویند. آنچه در تعیین نوع روش تحقیق مهم می باشد، موضوع تحقیق و اهداف آن است. تحقیق حاضر به روش توصیفی - تحلیلی انجام شده و از نظر نوع تحقیق، کاربردی است؛ به این معنا که با مطالعه مدارک و نوشته های صاحب نظران مختلف، سعی شده است ارتباط منطقی موردنظر شناسایی و مفاهیم تحلیل شود.
4. نتایج و بحث
رفاه اجتماعی شهری را می توان در شاخص های رفاهی در ساختار شهری بیان کرد که امکان زندگی برابر و متساوی در زمینه ارائه خدمات، تسهیلات و امکانات شهری را فراهم می کند و زندگی بالنده ای را برای تمام طبقات اجتماعی، خاصه سالمندان، کودکان و اقشار آسیب پذیر اجتماعی امکان می دهد، چنانچه به محرومان، نیازمندان و بیماران خاص و معلولان، توجه ویژه ای معطوف می دارد. در باب این غایت باید به مفاهیم فضا و نابرابری اجتماعی [1]، عدالت اجتماعی و ساختار شهری و شهر نشینی [9]، شهرهای میانی و نقش آنها در چارچوب توسعه ملی [2]، رویکرد انسانی در توسعه پایدار شهری، تعامل اجتماعی و فضای فرهنگی در ساختار شهری، رضایت اجتماعی از شهر محل زندگی [7]، تأکید بر نقش سرمایه اجتماعی در توسعه پایدار شهری، و بازشناسی هویت فرهنگی و احساس تعلق اجتماعی، اشاره کرد ولی از میان شاخص های عمده رفاه اجتماعی می توان به حوزه مسکن و فراغت شهری تأکید ورزید، هرچند که مواردی چون تغذیه، بهداشت و درمان، اشتغال و درآمد و تعلیم و تربیت را نمی توان از ساخت شهری جدا نمود. بر این اساس هر آنچه می تواند در بهبود کیفی یا
