بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این مطالعه مروری جامع بر مقالات داخلی موجود درباره "رهبری اخلاقی" و دسته بندی موضوعی - تبیین وجوه افتراق و تشابه مقالات - ، غربال و تفسیر نتایج آنها برای دستیابی به یک نگرش واحد می باشد. بدین منظور اطلاعات بیش از 25 مقاله علمی منتشر شده در داخل کشور در بازه زمانی 1385 تا - 1394نه سال - دسته بندی و نتایج نهایی با روش تشریحی - ساده - بیان گردید. نتایج مرور مقالات داخلی نشان می دهد که موضوع اکثر مطالعات طی بازه زمانی یاد شده حول تاثیرات رهبری اخلاقی بر کارکنان و سازمان بوده - روابط علّی - و محققان کمتر به معرفی مدل یا الگویی برای پیاده سازی عملی ابعاد رهبری اخلاقی پرداخته اند. همچنین تفکیک عینی کمتری بین ویژگی های شخصیتی و مهارت های مدیریتی رهبران اخلاقی دیده می شود.
واژه های کلیدی: رهبری اخلاقی، صداقت، سازمان، کارکنان، پیروان، ابعاد رهبری.
مقدمه
رهبر کیست؟ هومانز - - 1950 در تعریفی از رهبر وی را کسی می داند که واجد بهترین شناخت نسبت به هنجارهایی یست که در گروه بیشترین ارزش را دارد؛ او معتقد است که این شناخت موجب جذب پیروان شده و به طور ضمنی حق کنترل گروه را برای رهبران پدید می آورد. در تعریف کاولی - - 1928 نیز می خوانیم: رهبر کسی یست که در بدست آوردن پیروی دیگران از خود توفیق می یابد. حال سوال اینجاست اگر توفیق در جلب اعتماد پیروان حاصل نشد، آیا به پشتوانه جبر و قانون یا ابزارهای موقعیتی می توان گروهی را کنترل یا پیروانی را هدایت کرد؟ رهبران برای جلب نظر پیروان چه ابزارهایی در اختیار دارند؟ جایگاه اخلاقیات و شخصیت فردی رهبر کجاست؟
در ادبیات رایج مدیریت و رفتار سازمانی می خوانیم که رهبران در یک سازمان هم نه تنها خود فردی قابل اعتماد هستند، بله رفتارشان نیز باید برای همه کارکنان الگوساز و اعتماد افزا باشد. در این میان رهبران اخلاقی به عنوان رهبرانی شناخته می شوند که به دنبال گسترش و اجرای دستورهای اخلاقی در سازمان اند تا از این ابزار برای جلب نظر پیروان استفاده نمایند. به عبارت دیگر رهبران اخلاقی، تصمیم گیرانی اخلاق گرا اند که اصول اخلاقی، قوانین اخلاقی و رفتار اخلاقی را ترویج می دهند. این اصول اخلاقی به آن مجموعه استانداردهای درست و نادرست اخلاقی گفته می شود که بر رفتارها تاثیر می گذارد؛ رفتار درست، رفتار اخلاقی و رفتار نادرست به عنوان رفتار غیر اخلاقی منظور خواهد شد - فرهنگی، . - 1391
اما چگونه رهبرانی توانایی خلق یک سازمان اخلاقی را دارند و میتوانند اخلاقیات را در محیط کاری نهادینه و مدیریت کنند؟ آیا مهارت های مدیریتی به تنهایی در عملیاتی شدن رهبری اخلاقی کافیست؟ ویژگی های شخصیتی-رفتاری رهبران و پیروان تا چه حد تسهیل کننده ترویج اخلاق در سازمان است؟ آیا هر رهبری می تواند در هر محیطی پیروان را به رعایت و حفظ اخلاقیات دعوت کند؟ در این مطالعه و با مروری بر ادبیات رایج در داخل کشور پیرامون رهبری اخلاقی در سازمان ها، برآنیم تا ضمن بررسی نتایج و موضوعات پژوهش های اخیر در حوزه مدیریت و رفتار سازمانی به این سوال پاسخ دهیم که تمرکز محققان داخلی درباره کنکاش در رهبری اخلاقی حول چه موضوعاتی بوده است. آیا در بحث رهبری اخلاقی توجه به آثار و ابعاد این نوع از رهبری اولویت دارد یا تربیت و کشف یک رهبر اخلاقی؟ راهکارهای عملیاتی برای رهبری اخلاقی چیست؟
روش جستجو و مطالعه
این پژوهش از نوع مرور ساده در ادبیات علمی بوده و در آن برای دستیابی به مقالات، از مطالعات کتابخانه ای استفاده شده است؛ همچنین با مراجعه به سایت ها و مراکز معتبر شاخص بندی، لیستی از پژوهش های منتشر شده تهیه شد. کلید واژه اصلی در جستجوی مقالات، واژه های " رهبر اخلاقی" و "رهبری اخلاقی" بوده و بازه زمانی انتشار مقالات از سال 1385 تا سال 1394 در نظر گرفته شده است. جستجو در فصلنامه ها و مجلات معتبر سازمانی و دانشگاهی از دیگر ویژگی های این تحقیق است. همچنین در انتخاب مقالات ضمن توجه کافی به ارتباط بین عنوان، موضوع و محتوای پژوهش به اصل تازگی، اعتبار دقت لازم شده است.
ترکیب مطالعات و واکاوی در آنها
ازگلی - - 1385 در تحقیقی با مقایسه سه دیدگاه اساسی "برنز"، "هی فیتز" و "گرین لیفت"، رهبری اخلاقی را از سه منظر رهبری تحول آفرین، رهبری سهامی و رهبری خدمتگذار مورد بررسی قرار داد. این پژوهش بر نقش اخلاق رهبر و تاثیر آن بر رهبری اخلاقی با تکیه بر صداقت، ثبات شخصیتی رهبر و ایجاد اعتماد در پیروان تاکید دارد. وی نشان داد که نظریه های آینده رهبری نظریه های اخلاق محور خواهد بود و لازم است تحقیق، آموزش، ترویج و پیاده سازی رهبری اخلاقی با توجه به فرهنگ اسلامی در ایران نهادینه گردد. او معتقد است ارزش هایی که از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت است بر اساس شخصیت، تعاملات، خط مشی ها و برنامه های یک رهبر سنجیده می شود که خواهد توانست انگیزه بخش، تحول آفرین و احیاگر باشد.
در این تحقیق صداقت و درستی فردی - ثبات شخصیتی - به عنوان نگرشی برای توضیح اثربخشی رهبری اخلاقی در نظر گرفته شد و چند نمونه از رفتارهایی که به طور معمول از لحاظ اخلاقی توجیه پذیر هستند ارائه گردید؛ همچنین محقق تاکید دارد که اگر رهبر سازمان قصد اخلاقی بودن را دارد می بایست نیت هایش به موازات رفتار وی مورد توجه قرار گیرد. در این پژوهش به ارائه یک الگوی عملی و کاربردی توجه کافی نشده است. واکاوی دیگری نشان می دهد که آندسته از سازمان های آموزشی به موفقیت های بالاتری دست می یابند که ضمن کسب دانش و آگاهی های محیطی، زمینه رشد، پویایی و افزایش اخلاق در سازمان را بهبود بخشند. سیادت و همکاران - - 1389 در این تحقیق هنر مدیریت و رهبری سازمان های آموزشی را ماحصلی از تعامل پیچیده ارزش ها، تفکر و رفتارها معرفی کردند و بر تعیین جایگاه کارکنان تحت سلسله افکارها، ایده آل ها و ارزش های مشترک تاکید دارند.
هچنین پژوهش مذکور بر ابزار تشویقی و تنبیهی مدیران برای نهادینه سازی رفتارهای اخلاقی در بین کارکنان صحه می گذارد. محققان این پژوهش گسترش صداقت، احترام و اعتماد بین اعضای یک سازمان را مایه افزایش عملکرد کارکنان و موفقیت مجموعه می دانند و بر نقش ترویجی رهبران اخلاقی در گسترش رفتار اخلاق محورانه تاکید دارند. همچنین برای یک رهبر اخلاقی اصولی همچون احترام به کارکنان، خدمتگذاری، عدالت، صداقت و جمع گرایی - هدایت به سوی خیر مشترک - برشمرده شده است. از نکات مثبت این پژوهش تاکید بر ضابطه مند کردن رفتار، ارزش ها و باورهای مسلط اخلاقی، رعایت استانداردهای عینی ضوابط اخلاقی در تصمیمات، مشخص کردن موازین اخلاقی و سنجش رفتار بر اساس آن و تعریف شفاف و عملیاتی ارزش های اخلاقی است.
