مقاله روانشناسی از دیدگاه دین و ابن مسکویه وغرب

بخشی از مقاله

چکیده:

اندیشمندان مسلمان در عرصه حکمت عملی ، نظریههایی برای تبین و تفسیر پدیدههای اخلاقی و روانشناسی مطرح نموده اند که قابلیت و ظرفیت فراوانی برای به کارگیری در عرصه روانشناسی امروز دارد. قرن چهارم هجری همزمان با رنسانس اسلامی و ظهور دانشمندان پرشمار در عرصههای مختلف علمی است. مسکویه رازی دانشمند ایرانی دربار ال بویه یکی از آنها است که از جایگاه خاصی برخوردار است. شهرت عمده مسکویه تعالیم اخلاقی وی است که دربیشتر آثارش خصوصاً تذهیبالاخلاق نمود یافته است. در این پژوهش سعی شده است تا مباحث روانشناسی را با نگاه به تعالیم عمیق دینی و مقایسه نظرات مسکویه - فیلسوف اخلاق فضیلت محور - با روانشناسی امروز مورد بررسی قرار گیرد.

واژگان کلیدی :ابنمسکویه، تعالیم اخلاقی، روانشناسی

زندگینامه

ابوعلی احمد بن محمد رازی معروف بهمُسکویه320 - « » 421ق، 932 / 1030م - در ری متولد شد. او مورخ، فیلسوف، پزشک و ادیب پرآوازه ایرانی و از متفکران بزرگ شیعه در قرن چهارم هجری است. عنوان پارسی او اصلاًمَسْ»کویه« و معرب آنمِسْ»کویه« است و یکی از توابع ری نیز همین نام را داشته است. او خودش یا پدرش - علی الاختلاف - زرتشتی بوده و مسلمان شده و به عقیده بعضی شیعه بوده است و قدر مسلم این است که تمایل شیعی داشته است زندگی ابتدای جوانی او به خوشگذرانی گذشته است. او روش پدر و مادر را در تربیت نکوهیده است. ولی در پی یک تحول روحی از میانسال به تهذیب نفس روی آورد. به گفته خودش او با جهادی عظیم، عادات ناپسند جوانی را ترک، و نفس خود را از آلودگیها و زشتیها پالایش داد. - لطف آبادی، بیتا - کتاب های فراوانی درباره اندیشه مسکویه به زبان های عربی،انگلیسی، فرانسه و نیزمقاله های فراوانی به اغلب زبانهای اروپایی منتشر شده ، اما مسکویه در ایران مورد توجه جدی و شایسته قرار نگرفته است. - ابراهیمی پور و پیشقدم ، - 1394 از معروفترین کتابهای او »تجارب الامم« در تاریخ و »الفوز الاصغر« در فلسفه و »طهاره الاعراق« در اخلاق است. - گودرزی، - - 1391 حدود 200 اثر از او بیان شده است:

.1 الفوز الاصغر

.2 النور الاکبر

.3 تجارب الامم - تاریخی -

.4 انس الفریه - مجموعه لطیفهها -

.5 ترتیب السعاده - در اخلاق و سیاست -

.6 الموستوفی - در اشعار -

.7 جاویدان خرد - در نصایح حکمی -

.8 انجامع

.9 انسیر - در زندگی -

.10 در ادویه مفرده - در پزشکی -

.11 در ترکیب باجات - در خوراکیها -

.12 کتاب الاشربه - در آشامیدنیها -

.13 تهذیب الاخلاق - در اخلاق -

.14 رساله فی اللذه و الامم فی جواهر النفس

.15 اجریه و اسئله فی النفس و العقل

.16 الجواب فی المسائل الثلاث

.17 رساله فی جواب فی سئوال علی بن محمد ابو احسان الصوفی ]التوحیدی[ و حقیقه العقل

.18 الطهاره النفس - لطف آبادی، بیتا -

اخلاق

مباحث اخلاقی از نگاه فلسفی از دیرباز در تفکرات اندیشمندان اسلامی خصوصاً ابن مسکویه مطرح بوده است که تحت تأثیر تفکرات ارسطو بوده است، با الهام از اندیشههای اسلامی تلاش برای بازسازی آن نموده است. ابن مسکویه معتقد است عواملی انسان را به سوی خوبیها و عواملی به سوی بدیها سوق میدهد که در این رابطه در مقدمه کتاب تهذیبقَدْاخلاق أَفْلَحَسورهشمسمَنْآیه9 وزَکﱠاها10 وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسﱠاها را مطرح میسازد. - ابنمسکویه،.1381ص - 77خداوند در سوره مبارکه - آیه - 8 مائده خطاب به مسلمین که می خواهند واردسرزمین مکه شوند، مکهای که مصیبت ها برسر مسلمین وارد آورده ،دندان پیغمبرراشکسته،مکه ای که پیغمبررابیرون کرده وعزیزانش را به خاک و خون کشیده می فرماید: مبادا دشمنی عده ای که دشمن شما هستند شما را از مرز عدالت خارج بکند. - مطهری،.1377ص - 288 ابن مسکویه به اخلاقیات و پیرایش آن که باعث کمال انسان است میپردازد و به درجات تهذیب پذیر آدمیان اشاره مینماید و البته ایشان کمال انسان را در لذات جسمی نمیداند بلکه در لذات حسی و راه عقل و به کارگیری اندیشه و خرد در کمال میداند.

همچنین ایشان بهرهگیری از عقل در راه کمال را راه الهی و دینی میداند. بنابراین در تربیت و عادت جوان و نوجوان و کودک هم مسیر دین و توجه به مسائل الهی را در آن قرار داده است. - ابنمسکویه ،.1381ص - 77 شهرت ابنمسکویه درتعالیم اخلاقی وی است. - لطف آبادی، بیتا - ابن مسکویه اخلاق را فن و روش تعلیمی میداند که با بکارگیری آن، در نفس انسان خلقها و ملکاتی حاصل میشود که تنها افعال جمیل از آن صادر میگردد. انسان در پرتو به کارگیری اخلاق میتواند خویشتن را پاکیزه گرداند و موانع را از طریق مجاهده با نفس از میان بردارد و از خسران واقعی برگردد. حال به شرح طبقهبندی او از فضائل اخلاقی میپردازیم، اعتدال / عدالت/ دوستی/ صداقت/ احسان/ سخاوت - ابن مسکویه، .1381ص77 و - 78