بخشی از مقاله
چکیده
در بررسی های روانشناختی، محیط انسان را از محیط طبیعی وی جدا نمی کند، بلکه انسان را به عنوان بعدی غیرقابل تفکیک از شرایط محیط مورد پژوهش و بررسی قرار می دهند. در روانشناسی محیط به آداب، رسوم، ارزش ها و معیارهای اجتماعی و فرهنگی توجه می شود. در گروه دیگری از بررسی های تخصصی برای تشریح علل پیدایش و هدف های روان شناسی محیط به جنبه های کاربردی توجه می شود. روانشناسی محیطی از رویکرد سیستمی که امروزه در شاخههای مختلف علوم به عنوان رویکردی مدرن مورد استفاده قرار میگیرد، پیروی میکند و به مطالعه سازوارهها - ارگانیسمها - به عنوان بخشی از اکوسیستم، با تأکید بر موازنه و وابستگی درونی سازوارهها و محیط، میپردازد.
این رشته در خلال دهه 1960 شکل گرفت و »روانشناسی محیطی و جمعیت« به عنوان یک بخش مستقل در انجمن روانشناسی آمریکا پذیرفته شده است . این مقاله مروری تحلیلی بر دانش روانشناسی محیطی، رابطه ی دو سویه بین محیط و انسان و همچنین نظریه ها و مکاتب این حوزه و تأثیر کیفیت محیط ساخته شده بر رفتار و روان انسان داشته است .در این بررسی مشخص گردیده که به تکوین رسیده »روانشناسی محیطی« از تعامل دو حوزه علوم رفتاری و معماری، دانش میان رشته ای و نظریه های طراحی بر پایه نیازها و درک انسان از محیط زندگی تدوین گردیده است، لذا می توان روانشناسی محیطی را عرصه مشترک معماری و علوم رفتاری قلمداد کرد .هدف معماران از پرداختن به این دانش، تحلیل رابطه انسان و محیط و کاربرد آن در طراحی معماری است.
واژگان کلیدی : انسان، رفتار، روانشناسی، محیط ، معماری
مقدمه
به تازگی تلاشهایی برای مرتبط ساختن اولویتهای محیطی به ویژگیهای شخصیتی، نژادی و منش ملّی صورت گرفته است. گسترش بی رویه و بی برنامه توسعه شهرها، افزایش فاصله محل کار و زندگی، افزایش ترددهای شهری، عدم تشخیص نیازهای انسانی، آلودگی صوتی و بصری و هوا، فقدان مسکن مناسب و کیفی، ازدحام و بروز تعارضهای اجتماعی، از میان رفتن حستعلّق به محیط و سایر عوارض را می توان بعنوان شرایط و کیفیات نامناسب شهری دانست که با ایجاد فشارهای روانی در افراد اثرات سوئی بر سلامت جسمی و روحی آنها می گذارد و موجب اختلال در عملکرد افراد در قلمرو اجتماعی، روانشناختی و جسمانی می گردد .
این مسائل بر اهمیت پرداختن به موضوع کیفیت فضای زیست که بخشی از آن فضاهای ساخته ما بعنوان آثار معماری و فضاهای شهری می باشد را مشخص می سازد .معماران دریافته اند که طراحی برای ساخت محیطی همساز با خواست های انسان در جوامع و شهرهای بزرگ، مستلزم همگامی با دانش هایی است که آنها را در رفع کاستی ها یاری سازد.در ده های 60 و 70 پژوهش هایی که به بررسی تاثیر متقابل محیط و انسان اختصاص داده می شدند به عنوان بررسی های تخصصی رشته های » روانشناسی محیط « ، روانشناسی اکولوژیک یا علوم اکورفتاری منتشر شدند . گرامان - - 1976 روانشناسی محیط را مکمل روانشناسی عمومی فاقد محیط می داند . پس روانشناسی محیط نیز یکی از زیر مجموعه ها و رشته های تخصصی روانشناسی عمومی است . آقای گرامان به این نتیجه می رسد که در روانشناسی سنتی به ابعاد محیطی - فرهنگی توجه کافی نشده است و این پدیده موجب پیدایش رشته روانشناسی محیط یا اکولوژیک شده است .
در دهه هفتاد پژوهشگران ویژگی هایی را برای روانشناسی محیط گزارش کردند که عبارتند از : -1 در بررسی های روانشناسی محیط انسان را از محیط طبیعی وی جدا نمی کند بلکه انسان را بعنوان بعدی غیر قابل تفکیک از شرایط محیط مورد پژوهش و بررسی قرار می دهند . -2 در روانشناختی محیط به آداب ، رسوم ، ارزشها و معیارهای اجتماعی و فرهنگی توجه می شود . -3 برخی عقیده دارند مبانی نظری روانشناسی محیط هنوز تکمیل نشده است و این هدف از طریق تجربه و پژوهش میسر می شود و به این دلیل نمی توان تعریف دقیق و جامعی برای این رشته تخصصی ارائه کرد. جیفورد - 1997 - روانشناسی محیط را » بررسی متقابل بین فرد و قرارگاه فیزیکی وی « تعریف می کند . به عقیده وی ، در چنین تأثیر متقابلی ، فرد محیط را دگرگون می کند و همزمان ، رفتار و تجارب وی به وسیله محیط دگرگون می شود . منظور از قرارگاه فیزیکی ، فضای فیزیکی با هدف های کاربردی و سازمانی تعریف شده است ، مانند مدرسه که محل تعلیم و تربیت است .
به طور خلاصه ، در روانشناسی محیط ، رفتار در تعامل با ابعاد فیزیکی - معماری یا نمادی محیط مورد بررسی قرار می گیرد . هدف پژوهش حاضر دستیابی به علم و ارتباط بین محیط انسان ساخت و رفتار انسانی است که فرضیه این جستار بیانگر این مقوله است که تنها جنبهی مشرف به آن، بررسی از نظر روانشناسی و تاثیر روانی ریزنکات بر رفتار و بازخورد انسانی آن است. روش پژوهش در نگارش این مقاله از نوع توصیفی-تحلیلی است که ابتدا به جمعآوری اطلاعات به روش اسنادی-کتابخانهای پرداخته است. روند و سیر تکاملی مقاله به ترتیبی است که در آن ابتدا تاریخچه و توضیحی جامع از روند توسعه روانشناسی محیطی ارایه میشود و سپس به ماهیت و محتوای روانشناسی محیطی می-پردازد. در انتها سعی خواهد شد تا به مفاهیم مرتبط با طراحی کالبدی و معماری به دلیل ایجاد یک چهارچوب کلی برای تحلیل رابطه انسان و رفتارهایش با محیط کالبدی ارایه شود.
مفاهیم و تعاریف مرتبط با محیط و روانشناسی روانشناسی محیطی
روان شناسی معماری یکی از میان رشته های معماری، روان شناسی محیطی و بومشناسیاست که به بررسی روابطِ متقابل میان فرد و محیطِ پیرامونِ وی و به مطالعه رفتارهای انسان در رابطه با سکونتگاه یا محیط کالبدی پیرامونش می پردازد .روان شناسی محیطی حوزه ای است که تعریف آن به شکلی خاص و در قالب چند کلمه نمیگنجد. در واقع برخی روان شناسان عنوان داشته اند که تعریف آن غیر ممکن است و گفته اند که روان شناسی محیطی اساساً هر چیزی است که روان شناسان محیطی انجام می دهند. با این وجود، می توان چنین گفت که: روان شناسی محیطی رشته ای است که با تعاملات و روابط میان مردم و محیطشان سر و کار دارد. اکثر پژوهشگران؛ اگون برونسویک، کورت لوین و رابرت گیفورد را پایه روانشناسی گذاران این رشته می داند .اگون برونسویک در سال 1943 برای نخستین بار اصطلاح را به کار برده است .ولی" در منابع آلمانی زبان، هلپاخ - - 1902 ، نخستین پایه گذار روانشناسی … محیط مطالعات اولیه بارکر - - 1968 درباره قرارگاه رفتاری یا : محیط نامیده می شود - مرتضوی، - 1380 مکان -رفتارها در حوزه روانشناسی بوم شناختی و مطالعات سامر - - 1950و آلتمن - - 1975 درباره فضاهای شخصی و رفتاراجتماعی، به عنوان زیربنای آن شناخته شده است. - جدول شماره - 1
